Әлеуметтану дифф зачет
жүктеу/скачать 381,11 Kb. Pdf көрінісі
|
| Урбанизация -еңбек бөлінісінің қоғамдық жəне аумақтық тұрғыдан тарихи
қалыптасуынан пайда болып, əлемнің əртүрлі елдері мен өңірлерінің өзіндік ерекшеліктеріне сəйкес дамитын əлеуметтік-экономикалық,демографиялық, географиялық секілді көп жақты қырлары бар күрделі құбылыс. Көнелатын тіліндегі мағынасы "қалалық" деген ұғымды білдіреді. Яғни, ең қысқаша айтар болсақ, урбанизация, бұл – қала тіршілігі мен тұрмысы жəне мəдениетінің үстемдікке ие болуы. "Урбанизация" ұғымын "урбанизациялану" ұғымынан ажыратып қарау керек. Біріншісі процесті білдіреді, екіншісі - процесс барысында қол жеткен көрсеткіш денгейі. Урбанизацияның негізгі көрсеткіші - елдегі қалалық тұрғындардың үлес салмағының арту қарқыны ("урбанизация қарқыны").Урбанизация үрдісі осылардың арқасында жүреді: қала халқының табиғи өсімі; ауылдық елді мекендердің қала статусын алуы; қала маңы аудандарының пайда болуы; ауылдық жерлерден қалаға қарай миграция. Біріншіден, қала халқы тез өсуде. Егер 19 ғасырдың басында əлем халқының 3% -ы қалаларда тұрса, 100 жылдан кейін бұл көрсеткіш 14% -ке дейін өсті, ал 21 ғасырдың басында ол қазірдің өзінде 51% -ды құрады. Екіншіден, үлкен қалаларда халық пен экономиканың шоғырлануы байқалады. Дəл осы қалалар адамдардың экономикалық жəне рухани қажеттіліктерін жақсы қанағаттандырады. Көптеген жұмыс орындары, заманауи жоғары технологиялық өндірістер, дамыған қызмет көрсету саласы (білім беру мекемелері, мəдениет, тұрмыстық қызмет көрсету, демалыс аймақтары) бар. Егер 20 ғасырдың басында əлемде 360-қа жуық ірі қала болса, қазір олардың саны 2500-ден асады.Ірі қалалардың ішінде миллиондық плюс қалалардың саны тез өсуде. Тіпті 100 жыл бұрын əлемде олардың 10-ы ғана болса, қазір олардың саны 412. Ал қазірдің өзінде 44 миллиондық қалалар бар, олардың 29-ында 5-10 миллион адам, 12 қалада - 10-20 миллион адам, ал 3 қала - 20 миллионнан астам адам. Əлемдегі ең үлкен қала - 24,2 миллион халқы бар Қытайдың Шанхай қаласы. Үшіншіден, ірі қалалар спутниктік қалаларға толы, оларды өздерінің əсер ету аймағына тартады. Спутниктік қалалар негізгі қаладан 30 км-ден аспайтын қашықтықта орналасқан жəне онымен экономикалық байланыстармен тығыз байланысты. Сонымен бірге жақын қалалар мен ауылдық елді мекендер де ірі қалалардың ықпал ету аймағына енеді. Қалалық агломерацияға көшу осылай жүреді. Қалалық агломерация деп жақын еңбек, мəдени, тұрмыстық жəне өндірістік байланыстары бар жақын орналасқан қалалардың, қалашықтардың жəне басқа да елді мекендердің тобы түсініледі. 37. Жаһандық урбанизация. Урбанизация - бұл ғаламдық процесс. Қазіргі ғылымда ғаламдық процестер, біріншіден, бүкіл əлемді қамтып, екіншіден, адамның бүкіл өміріне енетін жүйелік құбылыстар ретінде ұсынылуы мүмкін. Қазіргі урбанизация процесінің ғаламдық сипаты үш негізгі аспектімен көрінеді: Біріншіден, философиялық жəне дүниетанымда. Урбанизация қазіргі заманғы жаһандық проблемалардың ішінде бірінші орындардың біріне жатады, өйткені əлемде көптеген проблемалар шоғырланған жəне адамзаттың даму перспективалары анықталған қалада. Сондықтан урбанизация көбінесе ежелгі қаланың пайда болу кезеңінен бастап бүгінгі күнге дейінгі жер өркениетінің дамуын анықтайды. Екіншіден, проблемалық мəселеде. Қазіргі əлемдегі урбанизация келесі негізгі мəселелермен сипатталады: ● қарқынды түрде кеңейіп келе жатқан урбанизацияланған территориялар мен табиғат пен қоғам арасындағы тепе-теңдікті сақтау үшін қажетті өңделген ауылшаруашылық жерлерінің, орманды алқаптардың жəне т.б. ресурстарының арасындағы қақтығыс; ● қала мен ауыл арасындағы мəдени-экономикалық қайшылық, урбанизацияның кеңеюінің əсерінен экономиканың деградациясы жəне ауыл тұрғындарының демографиялық жағдайы; ● иммигранттар есебінен біліктілігі төмен жұмыс күшінің толықтырылуына байланысты қалалардың ескі жəне жаңа деп аталатын тұрғындары арасындағы мүліктік жəне басқа айырмашылықтардың күрт өсуі нəтижесінде урбанизацияланған аумақтардағы əлеуметтік-мəдени жəне əлеуметтік-этникалық сипаттағы қақтығыс . Үшіншіден, кеңістіктегі (географиялық). Қазіргі əлемнің барлық континенттері мен елдері урбанизацияның бір немесе басқа дəрежесінде зардап шекті. Сонымен бірге урбанизация процесінің терең аумақтық жəне аймақтық дифференциациясы бар, ол өзінің жиынтығында тек əр түрлі типтегі елдерде өзінің жаһандық сипатын күшейтеді. Сонымен, урбанизация ғаламдық əлеуметтік-кеңістіктік процесс ретінде географиялық талдау үшін ерекше маңызды бірқатар жалпы белгілерге ие. Олардың ішінде: 1) қала халқының өсуі; 2) оның ірі қалалар мен агломерациялардағы концентрациясының артуы; 3) урбанизацияланған аймақтарды кеңейту. 38. Əлеуметтік өзгеріс. Əлеуметтік өзгерістерді зерттеудің əлеуметтанулық перспективалары. жүктеу/скачать 381,11 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|