«Әлеуметтік экология және тұРАҚты даму»

Нооэкология-  адам,   қоғам,   табиғат   арасындағы   әлеуметтік,   экономикалық   және 

экологиялық жағдайларын оларды бір-бірімен үйлестіре отырып оны адамзат баласын ақыл 

ойымен сана сезімімен байланысты проблемаларды шешеді.

Адам өзін-өзі түсінетін, өткенді есте сақтауға, болашақты болжауға, бірақ қазіргі шындықта 

ғана   өмір   кешетін   бірден-бір   саналы   тіршілік   иесі.   Бұл   жағдай   адамды   жер   бетіндегі 

тіршілікті   бағалауға,   сақтауға   міндеттейді.   Табиғат-   адамға   ақыл-ой   сыйлады,   өзінің 

болашағына ақылмен қарасын; Жердегі тірі табиғатпен өлі табиғатта болып жатқан өмір 

құбылыстарына   жауапкершілікпен   қарасын,   бүгінгі   таңда   өмір   сүруші   әрбір   адам   өзінің 

тіршілік   ұясы   болып   табылатын   табиғи   ортаға,   биосфераға,   оның   тазалығына   аса 

жауапкершілікпен қарауға міндетті. 

Адамзат- тірі табиғаттың дамуының жалғасы. Табиғат байлықтары, әсіресе қазба байлықтар 

материалдық өндірістің және жалпы алғанда қоғам өмірінің табиғи негізі болып табылады. 

Табиғат адам мен жалпы қоғамның табиғи тіршілік негізі болып табылады. Адам табиғат 

пен биосфералық, географиялық орта деп аталатын бөлігімен тығыз байланысты.

Географиялық   орта   дегеніміз   табиғаттың   адам   өмірі   тікелей   іске   асатын,   ең   алдымен 

өндірістің іс-әрекеті жүзеге асатын бөлігі. 

Адамның саналы іс-әрекетінің табиғатқа тигізетін орасан зор әсерін зерттеудің нәтижесінде 

ноосфера туралы ілім пайда болды. 

Ноосфера-   грек   тілінен   (ақыл-ой)   сфера-саласы.   Ноосфера   деп   адам   мен   табиғаттың 

әрекеттесу арақатынасы адамның саналы қызмет дамудың басты шешуші факторы. Бүкіл 

адамзатты,   қоғамдық   системаларды,   ғылыми   –білімдердің   жиынтығы,   техникамен 

технологияның жиынтығын атап көрсетуге болады. 

Табиғат пен қоғам, адам арасындағы қарым-қатынастар қайшылықсыз, әрдайым үйлесімді 

деп   қарауға   болмайды.   Олардың   арасында   барған   сайын   ішкі   қайшылықтар   көбейіп 

отырады.   Бұл   қайшылықтардың   қайнар   көзі   қоғам   мен   табиғат   дамуларының   бір-біріне 

қарама-қарсы екі тенденциясында (бағытында) жатыр:

    1)  Қоғам мен оның өндіргіш күштері дамыған сайын адамның табиғатқа «үстемдігі» арта 

түседі.

    2)  Бұл екеуінің арасында үйлесімсіздік туып, барған сайын шиеленісе береді. 

Табиғат   құбылыстарының   алуан   түрлілігіне   қарамастан,   олардың   бәрі   өзара   байланыста, 

қарым-қатынаста яғни біртұтас тірлікте.

Адам шаруашылық қарекетіне табиғат пен байланысты, оған тікелей немесе аралық әсерін 

тигізеді. 

Адам мен табиғат арасындағы қарым-қатынас мәңгілік және сонымен қатар тұтас күрделі 

мәселе. Халықтың өмірлік қарекетіне, әсіресе денсаулығы мен өсіп-өнуіне, тікелей немесе 

әлеуметтік-экономикалық жағдай арқылы жанама түрде табиғи ортаның құрауыштарымен 

олардың жиынтығы- атмосфералық ауа, табиғи сулар, топырақ жамылғысы, геологиялық 

құрылым,   өсімдіктер   мен   жануарлар,   сонымен   қатар   төтенше   құбылыстар   мен   барлық 

биосферада  жүретін  процестер  ықпал  жасайды.  Табиғат   арқылы  адамзат  өзінің  көптеген 

қажеттілігін қамтамасыз етеді.

Адам   күрделі  «табиғат-қоғам»  жүйесінің   бір   бөлігіне   жатады.   Қоғамның   материалдық, 

мәдени, тағыда басқа мұқтаждығын қанағаттандыру үшін қазіргі кезеңде немесе болашақта 

042-14.4.05.1.20.18/03-2013

№1  Басылым   

беттің 30 беті

қолданылатын табиғи ортаның құрауыштары мен табиғи құбылыстары табиғи ресурстар деп 

аталады. Оларға атмосфералық ауа, су, топырақ, кен байлықтары, күн радиациясы, ауа райы, 

өсімдіктер мен  жануарлар әлемі, жер қабатындағы жылу энергиясы, т.б. жатады.         

    Әлеуметтік   экология-  адамзат   қоғамы   мен   қоршаған   орта   арасындағы   қатынастарды 

өндірістік   қызметінің   қоршаған   ортаны   құрамы   мен   қасиеттеріне   тікелей   және   жанама 

әсерін антропогендік факторлар деп атайды. Адамның денсаулығымен адам популяциялары 

мен   гендік   қорына   экологиялық   әсерін   зерттейді.   Ол   табиғатты   тиімді   пайдаланудың 

теориялық негізі болып табылады.

   Қолданбалы экология.  Қоршаған ортаның практикалық шешу жақтарын қарастырады. 

Қолданбалы   экологияда   өнеркәсіптік   ауыл   шаруашылық,   химиялық,   медициналық     т.б. 

бағыттар   дами   бастайды.   Қазіргі   кезде   өмір   сүру   ортасы   адамды   қоршаған   ортаның   4 

компонентін бөліп көрсетуге болады.

«Әлеуметтік  және тұрақты даму» пәнінен емтихан сұрақтары:

1. Әлеуметтік экологияның тарихы.

2. Әлеумиеттік экологияның негізгі міндеттері. әдістері және даму кезендері.

3. Әлеуметтік экологиянын заңдары

4. Қоршан  орта немесе қоршаған табиғи орта  

5. Адам - табиғаттың бір бөлігі 

6. Қоршаған  ортаның  әлеуметтік  компоненті-  қоғам   қоғамдық   қарым-қатынастар, 

мәдениет еңбек сферасы

7. Казіргі заманның әлеуметтік-экологиялық проблемалары.

8. Адам мен табиғаттың карым-катынасы

9. Әлеуметтік даму бағыты

10. Адамның әртүрлі жағдайларға бейімделуінің биологиялык мүмкіндіктері өте зор

11. Адам және коршаған орта.

12. Казіргі коғамның дамуынын ноосфералық келбеті.

13. Тұракты даму /ТД/ ұғымы ТД ұстанымдары мен модельдері

14. Онжылдыққа   арналған   стратегияның   мақсатына   сәйкес   тұрғын   халық 

саласындағы негiзгi мiндеттері

15. Ноосфера туралы ілім В.И.Вернадскийдің еңбектерінде де тұжырымдалған

16.  Табиғи ресурстары, қорғау және тиімді колдау. 

17. Су ресурстарды атмосфералық ауа, топырақты ормандарды қорғау

18. Табиғи ресурстар 

19. Жер ресурстары

20. Агроклиматтық ресурстар

042-14.4.05.1.20.18/03-2013

№1  Басылым   

беттің 31 беті

21. Дүние жүзілік саммиттердің негізгі қағидалары, тұрақты даму жөніндегі әлемдік 

бастамалар   /Стокгольм   1972,   Рио-де   Жанейро   1992;   Иоханнесбург   2002,   21 

ғасырдың   күн   тәртібі   /   ТД   көрсеткіштері   /индикаторлары/   ТД   ұлттық   және 

халықаралық институттары.

22. «Тұрақты  даму»  концепциясын  және  «ХХІ  ғасырдың  күн  тәртібінде»  атты 

ауқымды  бағдарламасы

23. «ҚР-ның  тұрақты  дамуға  көшу  концепциясы»

24. Тұрақты  дамуды  қамтамасыз  ету  құралдарымен байланысты  мәселелер

25. Табиғи және өз-өзіне апаттар және экологиялық жағдайларға әсері.

26. Қоғамның тұрақты дамуы тұжырымдамасы және халықаралық ынтымақктастық.

27. Қоғам мен табиғаттың өзара әсерлесу принциптері және зандылыктары

28. Ғаламдық проблемалар

29. Қазақстаның   халқы:   жағдайы   және   өмірдің   өнері.   Халықтың   көбеюі.   Өмірдің, 

еңбектің жағдайы және ельдің мекендеуі

30. Адамзат коғамы

31. Әлеуметтік   -демографиялық   проблемалар   -   үйішілік,   нәрестелік,   аналық. 

Үйішілік және әлеумметік проблемалар.

32. Балалардың   туына   және   балалардың   денсаулығын   қорғауға   демографиялық 

саясат әсері.

33. Демография проблемалары және қоныс аудару құбылыстар.

34. ХХ ғасырдағы  адамзаттың санының жылдам артуын  демографиялық жарылыс

35. Дүние жүзінің  кейбір ірі елдері үшін халық санының жағдайы 

36. Экологияның әлеуметтік -экономикалық аспектілер.

37. Экономиканын тұрақты дамуына күресу.Пайдаланудың және мәдениет шағыны.   

38. Экологиялық тәрбие. Болашақтағы экологиялық білім. 

39.   Экологияның  әлеуметтік -саяси аспектілері Саяси әлеуметтік және сұрақтар

40. Казахстан   Республикасының   тұракты   дамуы   -   мемлекеттік   экологиялық 

саясатының мақстаы.

41. ҚР   тұрақты   дамуына   бағытталған   қоршаған   ортаны   қорғаудың   Ұлттық   іс- 

кимылдарынын жоспары

42. Тұрақты дамуы жөніндегі кеңес /2004/.

43. Қазахстан   Республикасынын   тұрақты   дамуы   -   мемлекеттік   экологиялық 

саясатының мақсаты

44. Әлеуметтік   экология   пәнінің   тарихи   және   қазіргі       кездегі   куй.  Экологиялық 

зерттеулердің әдістері.

45. Дүние жүзілік саммиітердің негізгі қағилалары. тұрақты даму жөніндегі әлемдік 

бастамалар.  

46. Әр түрлі деңгейдегі тұрақты дамудың саясаткері және  стратегиясы.

47. Қазіргі заманның дамуының ноосфералық келбеті. Тұракты даму.

48. Әлеуметтік экологияның зандары 

49. Адамның   табиғатпен   өзара   тығыз   байланысы   қоғамдык   қарым-қатынастар. 

мәдениет еңбек сферасы.

50. Әлеуметтік экологияның негізгі міндеттері және даму кезендері. Қазақстандағы 

экологиялық проблемалар

51. Қоғам мен табиғат арасындағы адамның ауылшаруашылық көзқарасы

52. Тұрақты дамудың әлеуметтік экологиялық дағдарысы

53. Тұрақты   дамудың   экономикалық,   әлеуметтік,   экологиялық   және   басқада 

аспектілері

54. Тұрақты дамудың көрсеткіші және қазіргі замандқ кадастар

55. Табиғи-экологиялық фактордың адам денсаулығына әсері

042-14.4.05.1.20.18/03-2013

№1  Басылым   

беттің 32 беті

56. Тұрақты   дамудың   саясаты   мен   стратегиясының   әр   түрлі   деңгейлері:   әлемдік, 

аудандық, ұлттық және жергілікті деңгейлері

57. Дамудың дағдарысы Жалпы түсінігі. Дағдарыстан шығу жолдары.

58. Урбанизация және халықтың өсуі. Демаграфиялық дағдарыс.

59. Тұрақты   дамуға   көшудің   әлеуметтік   экологиялық   бағыты.   Демографиялық 

мәселелермен тұрақты даму.

60. Тұрақты   дамудың   деңгейі-локальді,   жергілікті,ұлттық,   халықаралық   және 

ғаламдық.