Әлеуметтік стратификацияның бес негізгі критерийі
жүктеу/скачать 10,81 Kb.
|
|
Әлеуметтік стратификация (латын тілінен stratum – қабат және facere – жасау) – белгілі бір қоғамдағы адамдардың әртүрлі топтары (таптар мен қабаттар) арасында болатын белгілі бір айырмашылықтардың бар көпөлшемділігінің, құрылымдылығының көрінісі. Әлеуметтік стратификацияның бес негізгі критерийі: Табыс – белгілі бір кезеңдегі (ай, жыл) қаржылық түсімдердің сомасы. Байлық – жинақталған табыс Билік – өз еркін жүзеге асыру, билік, заң, зорлық-зомбылық және басқа әдістердің көмегімен басқа адамдардың іс-әрекетіне әсер ету қабілеті мен қабілеті. Білім – оқу процесінде игерілетін білім, білік, дағды. Престиж – бұл мамандықтың, хоббидің болуы Гидденс Э. бойынша, «стратификация — белгілі бір сипаттағы геологиялық қабат», ол «артықшылықтылар жоғарыға жақынырақ, ал артықшылықсыз төменге жақын орналасатын иерархия тәртібі». Осыған сүйене отырып, әлеуметтік стратификация құбылысын материалдық және материалдық емес ресурстарға тең емес қолжетімділік тұрғысынан түсіндіруге болады, ол сондай-ақ құқықтардың, міндеттер мен артықшылықтардың тең емес бөлінуінен, сондай-ақ ықпал етудің болуы немесе болмауынан көрінеді. Басқа авторлардың пікірінше, бұл категория адамдардың белгілі бір тобы белгілі қоғамда бедел ретінде әрекет ететін салыстырмалы түрде танылған құндылық шкаласында қабылдай алатын мәртебелік ұстаным болып табылады. Қазіргі уақытта әлеуметтік сипаттамалар мен позициялар әртүрлі категориялар болғандықтан, бір жеке адам әртүрлі параметрлерде жиі бірнеше топқа жатады. Әлеуметтанушылар арасында теңсіздікті қоғамдағы индивидтердің әлеуметтік бөлінуінің маңызды сипаттамасы ретінде таниды , бірақ қазіргі уақытта бұл заңдылықтың табиғатын бірыңғай түсіндіру қиын, өйткені бүгінгі күні әртүрлі адамдардың үлкен санын бөліп көрсету,әлеуметтік стратификация құбылысының анықтамаларының қызметы. П.А.Сорокиннің әлеуметтік стратификация теориясы әлеуметтік теңсіздіктің болуы мәселесін зерттеудегі классикалық бағыт болып табылады. Сонымен, Кеңес өкіметі елден күштеп қуылған адам ретінде П.А.Сорокин 1923 жылдан бастап АҚШ-та тұрып, жұмыс істеді. Ол әлеуметтік кеңістіктің болуы туралы идеялардың негізін қалаушы болды, оған сәйкес жеке адамның өз шекарасындағы кез келген қозғалысы оның қоршаған индивидтерге қатысты ұстанымымен анықталады. П.А.Сорокин адамға белгілі бір әлеуметтік кеңістікте өз орнын табуға мүмкіндік беретін келесі кезеңдерді анықтады: 1.Белгілі бір топқа жатады. 2.Белгілі бір қоғамдағы топтық қатынастар. 3.Өкілдік қоғамның басқа қоғамдармен қарым-қатынасы, олар бірге адамзат қауымдастығын құрайды. П.А.Сорокин нақты иерархиялық жүйелерде жеке тұлғаның мәртебесіне әсер ететін белгілі бір критерийлерді бөлуді жақтаушы болды. Оларға отбасылық жағдайы, ұлты, кәсібі және нақты саяси партияларға тиесілігі сияқты категориялар бойынша маңызды рөл берілді. Оның көзқарасы бойынша, қоғамдағы белгілі бір адамның координаталарын анықтауға әртүрлі критерийлердің қосындысы ықпал етеді. Тағы да бір классикалық еңбегі болып «Әлеуметтік мобильділік» (1927) атты еңбегінде ұсынылды. Сорокиннің анықтамасы бойынша, әлеуметтік стратификация, адамдардың жиынтығын (халықты) иерархиялық дәрежеде таптарға бөлу. Оның негізгі мәні құқықтар мен артықшылықтардың, жауапкершіліктер мен міндеттердің бірдей бөлінбеуінде, белгілі бір қоғам мүшелері арасында әлеуметтік құндылықтардың, билік пен ықпалдың болуы немесе болмауында. Әлеуметтік мобильділік – адамның әлеуметтік қабатын өзгерту қабілеті. Көлденең – бір деңгейде орналасқан индивидтің бір әлеуметтік топтан екіншісіне ауысуы (мысал: басқа діни бірлестікке өту, азаматтықтың ауысуы). Жеке ұтқырлықты ажыратыңыз – бір адамның басқаларға тәуелсіз қозғалысы және топтық ұтқырлық – қозғалыс ұжымдық түрде жүреді. Сонымен қатар, географиялық ұтқырлық ерекшеленеді - сол күйді сақтай отырып, бір жерден екінші жерге көшу (мысалы: халықаралық және аймақаралық туризм, қаладан ауылға және кері көшу). Вертикалды- бұл жеке тұлғаның корпоративтік баспалдақпен жоғары немесе төмен қозғалысы. К.Маркс теориясы К.Маркстің тапқа бөліну теориясы стратификация туралы қалыптасқан идеяларға да, олардың кейінгі дамуына да айтарлықтай әсер етті. Өз еңбегінде бұл заңдылықтың нақты анықтамасы болмағанына қарамастан, ол әлі де кең тарағанымен, белгілі бір адамдар арасындағы бар әлеуметтік-экономикалық айырмашылықтар теориясының идеясы мен дамуының негізін қалаушы К.Маркс болып табылады. қоғамдағы әртүрлі әлеуметтік топтардың әлеуметтік жағдайын сипаттау. Автордың үлкен еңбегі ретінде оның «тап» категориясын экономика аспектісінде түсіндіріп беруі ерекше атап өтіледі. К.Маркс теориясының негізгі ұғымдары: 1.Тап – өндіріс құралдарына қатынасы бойынша тең дәрежеде болатын адамдардың белгілі бір тобы. 2.Таптық айырмашылықтар ретінде, егер кейбір таптар белгілі бір өндіріс құралдарына қол жеткізе алса, басқалары оларға қол жеткізе алмайтынын және осының негізінде олар қанауға ұшырайтынын атап өткен жөн. 3.Ұсынылған үлгілер полярлық әртүрлі таптық мүдделер мен құндылықтардың осы таптарының пайда болуына айтарлықтай әсер етеді, бұл жағдайда ұсынылған қайшылықтар таптық қақтығыстар мен таптық күрес түрінде көрсетілуі мүмкін. 4.Әртүрлі таптардың күресі өмірдің барлық әлеуметтік салаларына (мысалы: экономика, саясат, идеология және т.б.) таралады, бұл бастапқыда төменгі таптың билікті басып алуының себебі болып табылатын өндіріс әдістерінің өзгеруімен бірге. мүліктік қатынастарды қамтиды. К.Маркс өмірінде – 19-ғасырдың ортасында өмір сүрген капиталистер қоғамын мысалға ала отырып, әртүрлі әлеуметтік топтардың өзара әрекетін зерттеді, оның шегінде қанаушы тап ретінде әрекет еткен жұмысшы табы арасында текетірес орын алды. , ал қанаушы деп саналған буржуазиялық тап. М.Вебердің статус теориясы М.Вебердің статус теориясында марксизмде белгіленген ойлау стратегиясы формальды түрде жалғасуда, бірақ ондағы әлеуметтік теңсіздік онша бір сызықты және категориялық түрде емес түсіндіріледі. М.Вебер үш негізгі факторды анықтады, олардың өзара әрекеті индивид пен топтың позицияларының характерологиялық сипатталу мүмкіндігінде көрінеді. Сонымен, экономикалық критерий М.Вебердің теориялық концепциясының бастапқы нүктесі болып табылады. Маркс сияқты автор да «тап» терминін қолданады, алайда, сонымен бірге оның семантикалық мағынасы кеңейе түседі. Экономикалық таптарды құрайтын негізгі қайнар көздер ретінде С.Вебер анықтады: жоғары қаржылық жағдай. мамандық. шеберлік деңгейі. Түсініктемелердің бірінде жоғары қаржылық жағдай табыстың көрінісі болса, екіншісінде - жылжымалы (көлік, бағалы қағаздар) және жылжымайтын (жылжымайтын мүлік, зергерлік бұйымдар, өнер туындылары) санаттарының жиынтығы. Рас, материалдық жағдай – байлық табыс туралы емес, жинақталған мүлік, атап айтқанда, жылжымайтын мүлік туралы болғанда ғана қарастырылуы мүмкін. Осыған сүйене отырып, дағдарыс жағдайындағы ауқатты адамдардың табысы белгілі бір дәрежеде төмендеуі мүмкін болғанымен, олардың шынайы байлығы бұл жағдайда аз ғана зардап шегуі мүмкін. Әлеуметтік стратификация феноменінің ұсынылған үш түсіндірмесі бүгінде әдетте оның қазіргі әрекеттерінің интерпретациясы ретінде пайдаланылады. Сонымен бірге бұл тәсілдер белсенді түрде сынға алынады,және әлеуметтік стратификация кез келген қоғамға тән құбылыс. Барлық қоғам мүшелерінің арасындағы жаппай теңдік орнататын эгалитарлық қоғам орнату мүмкін емес екендігін әлемдік даму тәжірибесі дәлелдеп отыр. Деректер алында https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C#%D0%9D%D0%B0%D1%83%D1%87%D0%BD%D0%BE%D0%B5_%D0%BE%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5 https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%84%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F https://zaochnik.com/spravochnik/sotsiologija/obshchaja-sotsiologija/sotsialnaja-stratifikatsija/?ysclid=l9ptssxbvc331406051 https://zaochnik.com/spravochnik/sotsiologija/istorija-sotsiologii/integralnaja-sotsiologija-pitirima-sorokina/?ysclid=l9ptu2f3ut428769220 жүктеу/скачать 10,81 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|