Әлиакбарова айгерім тілесбекқызы
жүктеу/скачать 4,95 Mb. Pdf көрінісі
|
Диссертация Әлиакбарова АТ
| Антропонимдердің уәжділігі. Уәж, уәждеме, уәжділік ұғымдарына
У.А. Мусабекова келесі анықтамаларды береді: «мотив – определенный признак, легший в основу наименования; мотивация – процесс установления связи межу словами и вещами в момент их наименования; мотивированность – структурно-семантическое свойство слова, позволяющее осознать рациональность связи значения и звуковой оболочки слова на основе его лексической и структурной соотносительности» [45, c. 10]. Яғни уәж – атаудың негізі болып табылатын заттың нақты белгісі болса, уәждеме – зат пен атаудың арасындағы байланысты қарастырады, ал уәжділік дегеніміз – сөздің дыбысталуы мен мағынасы арасындағы байланысты ұғынуға мүмкіндік беретін құрылымдық-семантикалық қасиеті болып есептеледі. Б. Қасым бойынша: «Уәждеме – аталымның жасалуындағы алдын-ала жасалатын міндетті баспалдақ» [46, 250 б.]. Лексикалық бірліктердің уәждемесін зерттеген М.М. Гинатулин өз еңбегінде уәждеме құбылысына: «Мотивация как языковое явление есть акт отражения признака предмета в его названии средствами языка» деп анықтама береді [47, c. 11]. Ғалымдар кісі есімінің уәжділігі бойынша: «Мотивировка имени – это комплекс причинно-следственных связей, по-разному представленный у имен разных типов и в разной степени доступной для наблюдения и изучения» дейді [5, c. 20]. О.И. Блиноваға сәйкес сөздің уәджілігі оның лексикалық және құрылымдық арақатынасы негізінде мағыналық және дыбыстық байланысын ұғынуға мүмкіндік беретін құрылымдық-семантикалық қасиеті бойынша анықталады [48, c. 74]. Уәжділік үдерісінде лексикалық бірліктің мағынасы емес, атауы негізгі құралға айналады, нақтырақ айтқанда, «уәжділіктің негізі» ретінде түсіндіруге болатын оның ішкі формасы – уәжділік құралы болады [49, c. 74]. Г.Р. Галиуллина кез-келген есім өзіне тән индивидуалдық уәждеме арқылы ерекшеленетінін атап өтеді: «Каждое новое имя отличается индивидуальной мотивацией, известной только родителям, давшим ребенку данное имя» [50, c. 270]. Уәжденген есім А.В. Суперанская бойынша нақты ақпараттан хабар береді: «мотивированное имя несет оределенную информацию, но создается не ради того, чтобы включить эту информацию» [7, c. 270]. J. Lyons жалқы есімдерді синхронды және диахронды тұрғыда уежденеді деп қарастырады: «proper names are both synchronically and diachronically motivated» [51, p. 222]. 24 Н.Д. Голев «Динамический аспект лексической мотивации» еңбегінде уәждеменің абсолютті жоспары (абсолютный план мотивации) мен катыстылық жоспары (относительный план мотивации) арасындағы айырмашылықтың аражігін ашып көрсетеді [52, c. 14-17]. З.К. Ахметжанова, У.А. Мусабекова тілдік таңба ретінде қолданылатын антропонимдердегі уәждеменің абсолютті және катыстылық жоспарын былайша түсіндіреді: «когда новорожденного именуют Бейбіт, соотнося антропоним с нарицательным существительным бейбіт (мир), то это абсолютный план мотивации, когда же младенцу казаху или русскому дают имя Элеонора, мотивируя это фактором балгозвучия или необычного звучания, моды, то перед нами относительный план мотивации» [53, c. 70]. «Антропонимдердің уәжін зерттеу – танымдық жағынан ғана емес, халықтың адамға ат қоюындағы, мәдени, тарихи өміріндегі ерекшеліктерін танытумен қатар жүретін ғылыми сала [54, 10 б.]. Антропонимиядағы гендер мәселесі. Қазіргі таңда тіл білімінде антропоөзектік бағыттағы зерттеулерде гендерлік лингвистикаға, яғни гендер мен тілдің өзара байланысына қатысты ғылыми еңбектердің саны артып келеді. Гендер терминін американдық психоаналитик Robert J. Stoller 1968 жылы «Sex and Gender» (Жыныс және Гендер) еңбегінде алғаш рет ғылымға енгізді. R.J. Stoller пікірінше, жыныс пен гендердің айырмашылығы жыныстың биологиялық, ал гендердің психологиялық мәдени феномен екендігінде деп түсіндіреді [55, p. 9]. А.В. Кирилина гендер термині жөнінде: «Термин гендер был призван подчеркнуть не природную, а социокультурную причину межполовых различий» дейді [56, с. 18-19]. Яғни гендер термині табиғи немесе биологиялық ерекшеліктерге емес, жыныс аралық айырмашылықтың әлеуметтік мәдени себептеріне назар аударуды көздейтін грамматикалық тек категориясын білдіреді. Әлеуметтік лингвистика терминдерінің сөздігінде гендер, гендер жүктеу/скачать 4,95 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|