Әлиакбарова айгерім тілесбекқызы
жүктеу/скачать 4,95 Mb. Pdf көрінісі
|
Диссертация Әлиакбарова АТ
| Жәутік, Жұрқа, Елеусіз есімдерінің синонимі ретінде қарастырылады» [124,
178 б.]. Мағыналық тұрғыда даму барысында антропонимдер тілдік талғамның өзгеріне байланысты әр кезеңде жаңаша сипатқа ие болып отырады. Көне түркі заманында ай мен күнге табыну, табиғатты, аңды, құстарды ерекше күш ретінде санап, кейбір хайуандарды (бөрі, ит, бұқа) шыққан тегіміз деп тотем ету жайттары басым болған. Соның нәтижесінде келесі есімдер шыққан: Айсұлу, Айжарық, Айқан, Айдай, Күнай, Айкүн, Таутай, Тайбай, Көлбай, Көлтай [125, с. 5]. Кейін бұл тұрғыда өзбек антропонимикасы туралы Э. Бегметов төмендегідей пікір білдіреді: «Имена, Тангриберген, Тангриберди, Тангриқүл, Қуанышбек, Ойзада, Ойкон связаны с культом неба, солнца, и луны, являются ярким свидетельством поклонения и почитания людьми этих небесных и наземных «божеств» [126, с. 18]. Көне есімдердің шығу тарихы жөнінде түрікмен ономастикасын зерттеуші ғалым З.Б. Мухамедова: «древнейшими, на наш взгляд, следует считать имена, восходящие к названиям атмосферных осадков, солнце, луны, растений и животных» дейді [127, с. 45]. 44 «Қазақ есімдері» атты энциклопедиялық анықтамалықта А. Смағұлов жаңа туылған нәрестені тылсым күштерден және көз тиюден сақтау, қорғау мақсатында есім ретінде қойылған үй жануарлары және жабайы аңдар мен құстардың атауларын зооним есімдер деп береді. Оларға келесі мысалдарды келтіреді: Бөрібай, Қасқырбай, Арлан, Барақ, Құртқа, Бүркіт, Лашын, Атан, Қозы, Нарбай, т.б. [128, 6 б.]. А.М. Байғұтова бойынша: «Халқымыздың танымында қалыптасқан белгілі бір аң, жануар, құс туралы ұғымдар ұлттық мәдени стереотиптерге айналып, нәтижесінде этностың, жеке тілдік тұлғаның аялық біліміне енеді. Тіліміздегі Аюбай, Қасқырбай, Арыстанбек, Жолбарыс, Ақбота, Ақмарал, Қозыбақ, Бүркіт, Лашын, т.б. аттары осылайша пайда болған» [129, 144 б.] Қалмақ антропонимиясындағы жануарлар мен құстардың атаулары негіз болған кісі есімдері жайлы Р.Л. Сельвина: «В калмыцкой антропонимии (преимущественно у представителей старшего поколения) сохранились древние калмыцкие имена, в основу которых положены названия названия птиц и животных: Харцх (ястреб), Эля (орел), Итльг (сокол), Керя (ворона), Гурвд (сова), Буга (буг марл – «олень»), Кермн (белка), Булгн (соболь), Бух (бык), Чон (волк), Тек (дикий козел). По всей видимости, данная категория личных имен – реликт очень древних тотемистических представлении, бытовавших у далеких предков монголоязычных народов, древней прародиной которых являлась территория прибайкальских степей, где и могли обитать названные представители животного мира» деп атап өтеді [130, c. 89-90]. Сәйкесінше қазақ тілінде кісі есімі ретінде жабайы аңдардың, құстардың атауларының берілу себебін Р. Панзарбекова олардың еркіндікте, бостандықта жүретін, қарулы әрі жүйрік болып саналуымен түсіндіреді. Оның пікірінше жабайы хайуандардың аттарын бала мықты, күшті, қарулы болсын және солар сияқты еркін өмір сүрсін деген мақсатта қойған. Ата-бабамыздың негізгі кәсібі мал шаруашылығымен байланысты болғандықтан төрт түлік малға қатысты кісі есімдері де жиі кездеседі. Мысалы: Жылқыайдар, Жылқыбек, Нартай, Қойшыбай, Малбағар, Малшы, Ақбота, Айбота, Жанбота, Бурабай т.б. [131, 18 б.]. Қазақ тілінде қыз балаларға өсімдік атауларынан берілген есімдер туралы Б. Қалиев: «Потенциальная возможность перехода НР в женское имя возникает тех случаях, когда растения являются символом красоты, изящества и нежности. Поэтому в качестве женских имен чаще всего используются наименования красивых цветов. Например: Жанар или Жанаргүл (златоцвет), жүктеу/скачать 4,95 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|