Эмбриология

3.3. Ресейде гистология, цитология және эмбриологияның дамуы
53
Бүлшыкет тінінін гистофизиологиясын зерттеуде, мүшелердін гистогенезі 
мен регенерациялык мүмкіндіктерін аныктауда үлкен жетістіктерге кол 
жетті. Отандык гистологтар (Л.Д. Лиознер, М.А. Воронцова және олардың 
шәкірттері)жоғары кұрылғанжануарлартіндерінінрегенерацияғакабілетсіздігі 
туралы теорияларды жокка шығарды. Көлденең — жолакты бүлшык ет тінінің 
калпына келу үдерістерінің үлгісінде олардын іске асу жолдары мен тәсілдері 
(А. Н. Студитский, А. А. Клишов және т.б.) сендіре көрсетілді.
XX ғ. 40-шы жылдары цитология саласында да айтарлыктай өзгерістер 
мен ғылыми бағыттар енгізілді. Отандык гистологтар мектебінде негізінен 
органеллалардың, косындылардың кызметтік маңызын, жасушаның әр түрлі 
физиологиялык жағдайларындағы олардың цитотопографиясын, сонымен 
катар, цитохимияның, жасушалардың бөліну механизімінің мәселелерін, 
жасушалык бейімделудін мәселелерін зерттеу (Д. Н. Насонов, В.Я. Алек­
сандров, 
И. К. Кольцов, 
П. В. Макаров, А. Г. Гурвич, 
Б. В. Кедровский, 
Г. И. Роскин, В.Я. Рубашкин, Л. Б. Левинсон жэне т.б.) болып табылды. 
Цитофизиологияныңдамуында Д. Н. Насоновтын, В. Я. Александровтын ней- 
тралды кызылмен боялған тірі жасушаларды зерттеуге арналған енбектері өте 
бағалы болды. Осы тәжірибелердің негізінде Д. Н. Насонов және В.Я. Алек­
сандров паранекроз теориясын калыптастырды.
Эмбриология саласында ұрыктык дамудың ұйымдастырушылары тура­
лы түсінікті, эмбриогенез үдерістеріне сырткы орта факторларының және 
нейрогуморалдык реттеудің әсерін аныктауға мүмкіндік беретін тәжірибелік 
әдістер колданыс тапты. 1930—1940 жж. академик А. Н. Северцов бастаған 
отандык эмбриологтардың үлкен тобы эволюциялык эмбриология мәселелерін 
табысты зерттеді (1866—1936).
А. Н. Северцов филэмбриогенездін негізгі үш механизімін ажыратып берді:
• анаболия — тіннін немесе мүшенің акырғы даму сатысының жалғасуы, 
бұл жағдайда онтогенез ата-бабасында аякталған сатыдан кейін әрі карай 
жүреді (мысалы, жабу эпителиінің мүйізденуі);
• девиация — аралык сатысында дамудан ауытку (мысалы, кұстарда 
канаттарының және сүткоректілерде түктердің дамуы);
• архаллаксис — мүшенің алғашкы бастамаларының өзгеруі, онда басы- 
нан бастап онтогенез ата-бабаларына карағанда өзгеше өтеді (мыса­
лы, хордалы жануарларда эктодермадан жүйке түтігінің дамуы немесе 
омырткалыларда эпидермисте көп кабаттылыктың пайда болуы).
Академик П. К. Анохиннің 
пікірі 
бойынша 
эволюциялык дамудың 
кезегімен 
салыстырғандағы 
мүшелердің 
дәйекті 
жеке 
дамуындағы 
каркындыктын ауыткулары кан айналымын, ас ішуді және т.б. камтамасыз 
ететін организмнің бірінші кезектегі мацызды кызметтік жүйелерінің дамуы- 
мен байланысты.
Эмбриологияның 
дамуына 
Д. П. Филатовтың 
(1876—1943) 
және 
П. П. Ивановтың (1872-1942) еңбектері үлкен эсер етті. Д .П . Филатов 
ұрыктың бір бөлімдерінін екіншілеріне пішін берушілік ыкпалының си- 
патын зерттеді. Тұтас мүшенің немесе жүйенің калыптасуына катысатын, 
тікелей әрекеттесетін бөлімдердің жиынтығын Д .П . Филатов пішін

54
З-Тарау. Гистология, цитология жэне эмбриология дамуының қысқаша очеркі
берушілік аппарат деп атады. Мұндай 
аппараттарға, мысалы, омырткалыларда 
урықтын барлык біліктік мүшелеріне 
бастама беретін, хордомезодерма және 
аркалык эктодерма жатады. П.П. Ива­
нов біркатар маңызды эмбриологиялык 
мәселелерді 
зерттеуге 
үлесін 
косты, 
мысалы, эмбрионалдык даму мен ре- 
генерацияның әрекеттесуі, тіндік баста- 
малардың дифференциялануына сырт- 
қы 
орта 
факторларынын 
әсері. 
Ол 
ұрыктың органогенезіне ыкпал ететін 
екі фактор — бастың және кеуделік 
ұйымдастырушының болатынын көрсет- 
ті, сегменттелген жануарлардың даму 
теориясын ашты. Осы және баска кағида- 
лар оның жалпы және салыстырмалы эм­
бриология жөніндегі іргелік окулығында көрініс тапты (1937, 1945).
П. П. Ивановтың шәкірті және жолын куушы — П. Г. Светлов (1892—1974) 
эмбриогенез барысында біркатар экологиялык факторлардын (температура, 
ашығу, иондаушы радиация және т.б.) манызын зерттеуге назар аударды. Ол 
ұрыктар жеңіл жаракаттанатын, барлык жануарларда (сүткоректілерді коса) 
болатын дамудың катерлі кезендерін аныктады.
П. Г. Светлов дайындаған, катерлі кезендер теориясы биология және ме­
дицина үшін манызы зор, өйткені ол даму патологиялары мен кемістіктерінін 
пайда болуын алдын ала болжауға мүмкіндік береді.
Отандык эмбриолог А. Г. Кнорре (1914—1981) осы аттас монографияда 
және адам эмбриологиясы окулығында баяндалған, эмбрионалдык гистоге­
нез туралы ілімге бағалы үлесін косты. А. Г. Кнорренің редакциясымен XX г.

жүктеу/скачать 74,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: