3.3. Ресейде гистология, цитология және эмбриологияның дамуы
51
низмге тәжірибелік жэне патологиялык, эсер ету жағдайында жүйке жүйесінің
тіндік элементтері кызметінің және реактивтік өзгерістерінің механизмдерін
ашуға мүмкіндік берді. Отандық гистологтар жүйке жүйесінің мүшелермен
байланысына және организмнін тіршілігінде жүйкелік және эндокриндік
жүйелерді корреляциялау мәселелеріне ерекше назар аударады.
XX ғ. 30-шы жж. А. А. Заварзин жүйке жүйесін терең салыстырма-
лы гистологиялык зерттеу негізінде тіндік кұрылымдардың параллелизм
принципін қалыптастырды, ол кейін тіндік эволюция теориясына кайта
өнделді. Ол тін аныктамасын берді. Тін — жалпы күрылымы, кызметі және
камбиальдылығымен немесе дамуымен біріктірілген, филогенетикалык
камтамасыз етілген элементтер жүйесі. Ол буын аяктыларда және
омырткалыларда жүйке жүйесінің жэне баска тіндер кұрылысынын ұксас-
тығын байкап, барлык жануарларға тіндік кұрылымның жалпы принципі
тән және төрт тіндік жүйеден тұрады деген тұжырым жасады. Ол кез кел-
ген организм сырткы ортамен бірдей әрекеттесу жағдайында болуына және
жалпы торт — қорғаныш, ішкі зат алмасу және ішкі ортаның тұрақтылығын
сақтау, козғалу, реактивтілік кызметтерін аткаруына байланысты. А.А. За
варзин тіндердің морфофункционалдык жіктелуін калыптастырып, дәлелдеді.
А.А. Заварзиннің теориясы тіндік эволюцияның параллельдік катарлар тео-
риясы деп аталады. Ол «Жүйке жүйесінің эволюциялык гистологиясынын
очерктері» ( 1941); «Қанның және дәнекер тінінің эволюциялык гистоло
гиясынын очерктері» (1945) монографияларында баяндалды. А. А. Заварзин
1942 ж. казан айында аяктаған, өзінің кан және дәнекер тіні туралы моногра-
фиясына, мынандай арнау жасады: «Автор бұл кітапты тағылык пен надандык
түнегін жойған Ұлы жеңіске, осы ардакты іс жолында кұрбан болғандардың
рухына, өзінің Ұлы және керемет Отанына бағыштайды».
Н.Г. Хлопин (1897—1961) тіндердің эволюциялык дамуын зерттеу аума-
ғында ірі теориялык жалпы корытынды («дивергентті даму теориясын») жаса
ды. Бүл теория бойынша, тіндердің эволюциялык дамуы организмдердің дамуы
тәрізді өтіп, тұтас организмдердің бағынатын негізгі зандылыктарына олар
да бағынады. Организмдер дивергентті,
яғни белгілердің ажырауы аркылы дами-
тыны белгілі, оның нәтижесінде түрлер
алуандығы
көбейеді.
Бірак,
тіндердің
дивергентті эволюциясының өзіне тән
ерекшеліктері бар, осыған байланысты
тіндердің
алуандығы
тіндердің
негізгі
төрт жүйесіне тән белгілерінің танымал
көлемдерімен
шектелген.
Н.Г. Хлопин
«Гистологияның жалпыбиологиялык және
тәжірибелік негіздері» монографиясында
(1946) дәлелденіп, негізделген тіндердің
генетикалык жіктелуін үсынды.
Тіндердің параллельді және дивер-
гентті дамуы туралы теориялар бір-бірін
толыктыра отырып,
кұралудың
Достарыңызбен бөлісу: