Эмбриология
10-Тарау. Жүйке тіні 10.5-сурет
жүктеу/скачать 74,12 Mb. Pdf көрінісі
|
| 274
10-Тарау. Жүйке тіні 10.5-сурет. Н е й р о н д а р д а ғы х р о м а т о ф и л д і з а т (Н и с с л ь д е н е ш ік т е р і) ж ә н е н е й р о ф и б р и л л я р л ы қ а п п а р а т (м и к р о п р е п а р а т т а р ). С е к р е т о р л ы қ н е й р о н н ы ң қ ұ р ы л ы с ы (И.Г. А к м а е в б о й ы н ш а ): а — х р о м а т о ф и л д і з а т (Н и с с л ь ә д іс і б о й ы н ш а т о л у и д и н д і к ө к п е н б о я л ғ а н ); б — н е й р о ф и б р и л л а л а р ; в — у н и п о л я р л ы н е й р о н (б , в — к ү м іс н и т р а т ы н с ің ір у ): 1 — х р о м а т о ф и л д і з а т ; 2 — а к с о н ; 3 — д е н д р и т - т е р ; 4 — н е й р о н ө с ін д іс і; г — с е к р е т о р л ы қ н е й р о н : 1 — я д р о ; 2 — э н д о п л а з м а л ы қ т о р д ы ң т ү т ік ш е л е р і; 3 — т ү т ік ш е л е р д ің ж и ы н т ы ғ ы ; 4 — Г о л ь д ж и к е ш е н і; 5 — н е й р о с е к р е т о р л ы қ т ү й ір ш ік т е р ; 6 — м и т о х о н д р и я л а р ; 7 — л и з о с о м а л а р ; 8 — с и н а п с т а р ; 9 — ге м о қ ы л т а м ы р ; 10 — м и қ а р ы н ш а л а р ы н ы ң э п е н д и м а л ы қ э п и т е л и й і; 1 1 — ги п о ф и з д ің а л д ы ң ғы б ө л ік ш е с і 10.2. Нейрондар 275 Нейрондардың ядроларының пішіндері дөнгелектенген болып келеді. Нейрондардың зат алмасуының жоғарылығына байланысты, олардын ядро- ларындағы хроматин конденсация деңгейінің төмендігімен сипатталады. Ядрода бір, кейде екі-үш ірі ядрошыктар болады. Нейрондардың кызметтік белсенділігінің артуы әдетте ядрошыктардың көлемінің (және санының) көбеюімен косарланады. Хроматофилдізат (тигроид, немесе Ниссльденешігі). Жүйкетінін анилинді бояулармен (тионин, голуидинді көк, крезилді күлгін және т.б.) бояғанда нейрондардын цитоплазмасында базофилді түйірлер және көлемдері мен пішіндері әр түрлі дәндер түрінде хроматофилді зат (substantia chromatophilica) аныкталады ( 10.5-суретін, а, караңыз). Базофилдітүйіршіктер нейрондардын перикариондары мен дендриттерінде орналасады, бірак, ешкашанда аксондарда және олардын конус тәрізді негіздерінде — аксондык төмпешіктерде аныкталмайды. Түйіршіктердің базофилділігі рибонуклеопротеидтердің мөлшерінің жоғарылығымен анык талады. Электрондык микроскопиялык зерттеулер базофилді түйіршіктердін кұрамына түйіршікті эндоплазмалык тордың цистерналары, еркін рибосома- лар және полисомалар кіретінін көрсетті ( 10.6-сурет). Түйіршікті эндоплазмалык торларда нейросекреторлык нәруыздар, плазмолемманың интегралды нәруыздары және лизосоманың нәруыздары өндіріледі. Еркін рибосомалар және полисомалар цитозольдің (гиало- плазманын) және нейрон плазмолеммасының интегралды емес нәруыздарын түзейді. Кызметін аткару үшін нейрондарға көптеген нәруыздар қажет. Аксондарға цитоплазманың перикарионнан терминальдарға карай тәулігіне 1—3 мм жылдамдыкпен ағуы тән. Нейрондарда Гольджи кешені жақсы дамыған. Сәулелік микроско пия кезінде ол пішіндері әр түрлі сакиналар, иректелген жіпшелер, дәндер түрінде аныкталады. Оның ультракұрылымы карапайым. Гольджи кешенінің көпіршіктері түйіршікті эндоплазмалык торда өндірілген нәруыздарды немесе плазмолеммаға (интегралды нәруыздарды), немесе терминалдарға (нейропеп- тидтер, нейросекреттер), немесе лизосомаларға (лизосомалык гидролазалар және лизосомалардың мембраналары) тасымалдайды. Митохондриялар иондардың тасымалы және нәруыздардың синтезі тәрізді үдерістерді энергия куатымен камтамасыз етеді. Нейрондарға глюкозанын және оттегінің кан аркылы үнемі келіп түруы кажет, сондыктан бас миының канменен камтамасыз етілуі токтатылса, адам есінен танады. Лизосомалар жасуша компоненттерінің, рецепторларының және мембра- наларының ферментативті жолмен ыдыратылуына катысады. Цитокаңкалык элементтерден нейрондардын цитоплазмасында диаметрі 12 нм болатын аралык филаменттер (нейрофиламенттер), диаметрі 24— 27 нм микротүтікшелер (нейротубулалар) және актинді микрофиламенттер аныкталады. Нитратты күміс сіңірілген препараттарда нейрофиламенттердің шоғыры сәулелік микроскопия деңгейінде жіпшелер — нейрофибрил- лалар түрінде аныкталып, шын мағынасында артефакт болып табылады |