Эмбриология
4-Тарау. Жасуша туралы ілім (жалпы цитологияның негіздері) Сыртқы 4 .1 9 -су р е т. Кірпікшелердің жалпы қурылысы: а — бойлай кесінді
жүктеу/скачать 74,12 Mb. Pdf көрінісі
|
| 88
4-Тарау. Жасуша туралы ілім (жалпы цитологияның негіздері) Сыртқы 4 .1 9 -су р е т. Кірпікшелердің жалпы қурылысы: а — бойлай кесінді; б — кірпікше денесінің көлденең кесіндісі; в, г — базальды денешіктің кесіндісі. 1 — плазмалық мембрана; 2 — микротүтікшелер; 3 — микротүтікшелер дуплеті (А және В); 4 — ба зальды денешіктің микротүтікшелерінің триплеттері; д — кірпікшенің көлденең кесіндісінің схемасы апикалды полюсінде плазмолемманын астында орналаскан базальды дененін микротүтікшелерінін екі триплеті аксонеманың дублеттерінін микротүтікшелерімен байланысады. Кірпікшелері және кылшыкшалары бар еркін жасушалар козғалу кабілетіне ие, ал козғалмайтын жасушалар кірпікшелерінің кимылының көмегімен сұйыктықтарды және корпускулярлык түйіршіктерді жылжы- та алады. Кірпікшелер мен кылшыкшалардын козғалысы кезінде олардын ұзындығы өзгермейді, сондықтан бұл қозғалысты жиырылу деп атау кате бо- лады. Кірпікшелердің козғалыс траекториялары әркилы. Әр түрлі жасушалар- да бүл козғалыс маятник тәрізді, күршек тәрізді немесе толкынға ұксас болуы мүмкін. Кірпікшелердін негізгі нәруызы — тубулин — жиырылуға және кыскаруға кабілетсіз. Кірпікшелердін козғалысы микротүтікшелердін дублеттерінің «динеинді тұткаларының» кұрамында орналаскан динеин нәруызынын белсенділігінің аркасында іске асырылады. Микротүтікшелер дублеттерінің бір-біріне салыстырғанда азғана ауыткуы кірпікшенің түтасынан иілуіне әкеледі. Егер осындай локалды ауыткулар қылшықшаның ұзына бойында өтетін болса, оның толкын тәрізді козғалысы туындайды. Кірпікшелердің акаулары әр түрлі патологияларға, мысалы, ауа өткізу жолдарының және куыстарының кірпікшелі эпителиінін қызметінің бұзылуының нәтижесінде пайда болатын, тұкым куалайтын кайталана бере- тін бронхитке және созылмалы синуситке әкелуі мүмкін. Кылшыкшалардын акаулары тұкым куалайтын ерлердің әр түрлі бедеулігінде кездеседі. 4.2. Жасушаның құрылымдық компоненттері 89 4.2.3. Қосындылар Цитоплазманын косындылары — жасушалардын зат алмасуына байла- нысты, пайда болып немесе жойылып отыратын, жасушаның тұракты емес компоненттері. Косындылардын трофикалык, секреторлык, экскреторлык және пигменттік түрлерін ажыратады. Трофикалык, косындыларға цито- плазмада корланатын бейтарап май тамшыларын жаткызады. Жасушанын тіршілігіне кажетті субстраттардын жеткіліксіздігі жағдайында бұл тамшы- лар біртіндеп зат алмасу үдерісіне катысып, жойылуы мүмкін. Резервтік косындылардын екінші түріне гиалоплазмада жинакталатын полисахарид — гликоген жатады (4.20-сурет). Нәруыздан кұралған корлардын жинакталуы, әдетте, эндоплазмалык тордың белсенділігімен байланысты. Мысалы, космекенділердін жұмыртка жасушаларында вителлин нәруызынын коры эндоплазмалык торлардын вакуольдерінде жинакталады. Секреторлык, қосындылар, әдетте, көлемдері әр түрлі, ішінде жасушанын өнім өндіру барысында пайда болған биологиялык белсенді заттары орналаскан, дөнгелекше пішінді кұрылымдар. Экскреторлык, қосындылардың кұрамында кандай да болмасын ферменттер немесе баскадай белсенді заттар болмайды. Әдетте олар жасушадан сыртка шығарылуы кажет зат алмасудын өнімдері болып табылады. Пигментті қосындылар экзогенді (каротин, шан-тозаң түйіршіктері, бояу- лар және т.б.) және эндогенді (гемоглобин, гемосидерин, билирубин, ме- жүктеу/скачать 74,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|