Эмбриология
Мембраналық емес органеллалар
жүктеу/скачать 74,12 Mb. Pdf көрінісі
|
| Мембраналық емес органеллалар
Рибосомалар Рибосомалар ( ribosomae) — нәруыздардың, полипептидті молекулалардың синтезінің элементарлык аппараты (4.15-сурет), ол барлык жасушалар да аныкталады. Рибосомалар — күрделі рибонуклеопротеидтер, олардың күрамына нәруыздар және рибосомалык РНК, (рРНҚ) молекулалары бірдей салмактык мөлшерде аныкталады. Эукариотты жасушалардын кызмет аткарып түрған рибосомасының мөлшерлері 2 5 x 2 0 x 2 0 нм. Мүндай рибосома үлкен және кіші суббірліктерден кұралады. Әрбір суббірлік рибонуклеопротеидті созындыдан кұралған. Ол жерде рРНҚ әр түрлі нәруыздармен әрекеттеседі де, рибосомалардын денесін калыптастырады. Жеке орналаскан рибосомаларды және рибосомалар кешенін (полисо- маларды) ажыратады. Рибосомалар гиалоплазмада бос орналасуы неме се эндоплазмалык тордың мембраналарымен байланысты болуы мүмкін. Аздифференцияланған және тез өсіп келе жаткан жасушаларда негізінен бос рибосомалар аныкталады. Маманданған жасушаларда рибосомалар түйіршікті эндоплазмалык тордың кұрамында орналасады. Бос рибосомалардын синтетикалык кызметі негізінен жасушаның жеке өзінің мұктаждығына бағытталған. Орныккан рибосомалар «экспортка шығарылатын» нәру- 82 4-Тарау, Жасуша туралы ілім (жалпы цитологияның негіздері) ыздардын өндірілуін камтамасыз етеді, яғни организмнің кажетіне жаратыла- тын нәруыздарды түзейді. PH К мөлшері және оған сәйкес нәруыз синтезінін деңгейі цитоплазманың базофилділігінің каркындылығымен немесе негізгі бояулармен боялу кабілетімен, корреляцияланады. Цитоканка Цитоқаңқа (cytoskeleton) жасушаның тірек-кимыл жүйесі, оның кұрамына мембраналык емес нәруыздык жіп түріндегі органеллалар кіріп, жасушада тіректік те, кимылдаткыш та кызмет аткарады. Бұл кұрылым- дар динамикалык (козғалысты) күрылымдар болып келеді, олардын элементарлык молекулаларының полимерациялануының нәтижесінде тез пайда болуы және деполимерация жағдайында дәп солай тез ыдырауы мүмкін. Бұл жүйеге фибриллярлык кұрылымдар және микротүтікшелер жа- тады. Цитоплазманын фибриллярлык кұрылымдары. Эукариотты жасушалардын фибриллярлык компоненттеріне калындығы 5—7 нм микрофиламенттер (microfilamenti) және жуандығы 10 нм шамасындағы аралық филаменттер (filamenti intermedii ) жатады (4.16-сурет). Микрофиламенттер түгелдей дерлік жасушаларда кездеседі. Олар цитоплазманын кортикалды кабатында, тікелей плазмолемманың астында, шоғыр немесе кабаттар түрінде орналасады. Олар- ды амебалардың псевдоподияларында немесе фибробласттардың козғалыс үстіндегі өсінділерінде, ішек эпителийінің микробүрлерінде көруге бола- ды. Микрофиламенттер жиі жасуша өсінділеріне бағытталған шоғырларды түзейді. Иммунофлюоресцентті әдістердін көмегімен кортикалды кабаттың және шоғырдың микрофиламенттерінін кұрамына актин, миозин, тропомиозин, альфа-актинин нәруыздары кіретіні аныкталды. Демек, микрофиламенттер жасушалардын амебоидты орын ау- ыстыруы кезіндегі козғалысты іске асырып кана коймайды, сонымен бірге, жасуша ішілік кимылдардын көпшілігін, мысалы, цитоплазманын ағымдарын, вакуольдердің, митохонд- риялардын жылжуын, жасушанын көбеюін мүмкін кылатын жасуша ішілік жиырылғыш аппарат болып табылады. Сонымен бірге, актинді микрофиламенттер каркастык та кызмет аткарады. Тұрактандырушы нәруыздардың біркэтарымен бай- ланыса отырып, олар уакытша не месе тұракты (ішек эпителиінің микробүрлеріндегідей) шоғырлар не месе торлар күрап, цитоплазманын күрылымдануында маңызды кызмет аткарады. жүктеу/скачать 74,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|