Популяция туралы түсінік. Панмикциялық популяция

1. 
   Патогендік дәрілеуге генетикалық төзімділік
   
2. 
   Генетикалық талдау әдістері
   
3. 
   Тұқымның генофондын бағалау
   
4. 
   Ауруларға төзімділіктің тұқым қуғыштығы
   
5. 
   Селекциялық қосымша әдістер . Эмбриондар транстақыриясы мәні, стрестік бейімділік ролі
   

Антибиотиктерді және басқа дәрілерді кеңінен қолдану патогендік бактериялардың генетикалық резистентігінкөтергені соншама, тіпті кейбір индетті ауруларды емдеу қиын болды.Айтайық Англияда салмонелла штамптары аурулары 6 % көп антибиотиктерге төзімді екенін көрсетті. Ішек таяқшаларының стрептомицинге -62,6% тетрациклинге -47% және басқада бактериялар -47,1-55,5% аралығында төзімділігін байқатты. Әсіресе жоғары демалыс жолдары «респираторлық) аурулары постерельдер 50% сульфаниамидтер мен стрептомицинге 75% тетерациклиндер жылдамдығын көрсетті. Бұлөте үлкен қиындық екені мәлім. Кейбіреулері келесі ұрпаққа тұқым қуалайтынын толық дәлелдеді. Тіпті көптеген дәрідәрмектер көптеген жұқпалы, паразиттік аурулар мен кенелердің төзімділігін 5-10жыл бойы сақталатынын білгенде кәдімгі күнделікті қолданатын дәрілердің ешқандай әсері болмайтыны аса қауіпті еді.

Оның себептері басты гендердің (олигогел) мутацияларына байланысты. Шара –популяциялардағы зиянды мутацияларға жол бермеу керек. Гаметаларды мутагендермен жақындастырмау қажет. Мамандар кеңінен қолданылатын пестицидтерді, тыңайтқыштарды, улы химикаттарды дәрі-дәрмектерді және биологиялықпрепараттарды орынды қолдануды бақылау, қоршаған ортаны өндірістік зиянды қалдықтардан сақтандыру.

Мутагенез және көпжылдар бойы жиналған мутациялық жүк гетерозиготалы күйде ұрпақты –ұрпаққа беріледі. Полимерфизмнің рецессивті зиянды мутацияларының тепе-теңдігі белгілі жүйе арқылы бұзылуы мүмкін.Осының салдарынан тұқымдық кемтарлар көбеюі байқалып, ағзаның төзімділігі төменедейді. Бұл жағдаймен күрес өсімдіктер мен жануарлар популяциясының генетикалық жүйесін тұрақты мониторинг (бақылау) жүргізу, есепке алу, тіркеу күшейтілуі керек.

Ол үшін аномалияларды арнаулы журналдарға кеп, эмбриональды күндерін, жыныстық өзгерістерін даму ерекшеліктерін бақылауды жүйесі түрде жолға қоюкрек. Оны: 1. Шығу тегін анықтау: 2. Белоктар мен ферменттер полиморфты жүйелерін тексеру; 3. Шағылыстыру , тозаңдану типтерін анықтау; 4. аномалияның тұқым қуу типін анықтауды зерттеу жұмыстарын жолға қою ; 5. Кариотипін анықтау, себебі хромосомалық па, геномдық мутация ма? 6.Маркерлерді табу, генотипті талдау; 7. Арнайы ферменттер құрамын, деңгейін анықтаулар арқылы көп жұмыстар, зерттеулер жүргізілуімен бағалайды.

Ең қарапайым бақылаумен этиолотиясын (аномалия) білу керек. Генетикалық – статистикалық есептеу арқылы расталады. Аномалия геннің иелері өмір сүре алмайтындар. Малдарда дұрыс нәтиже алу үшін аталық-ұрғашы Ғ, жұбында 35 ұрпақтан кем алынбау керек. Белгілі гетеро- және гомозиталы аналықтармен шағылыстырғанда әрбір гометоздағы 3-5 летальды эквивалент араласады. Мұнда 100% ықтималдық өлтіргіш қабілеті бар бір мутант немесе 51% өлтіруге ықтималдыдылғы бар екі мутант т.с.с.

Осыған сүйене отырып инцест-тесті пайдаланғанда ауытқулары жоқ ұрпақ беретін аталық жоқ деп есептелінеді.

Жалпы аномалиялардан сақтандыру өсімдіктерді де, жануарларды да цитогенетикалық тексерумен жүргізу арқылы кариотиптегі малдың өмір сүргіштігін, ұрықтаушылығын , өнімін, тұқымдық қасиетін төмендететін сандық және құрылымдық мутацияларды анықтауға болады.

Мутагендік факторлардың генетикалық ақпаратына қысымын ұлғайтпау үшін генетикалық мониторинг қызметін ұйымдастыру –популяциялар мен тұқымдарда зиянды мутациялар жиілігін бақылау. Бұған есеп және аномалияларды дұрыс жіктеу, этилогиясының тұқым қууының рөлін анықтау, цитогенетикалық және биохимиялық маркерлерді қолдану. Оларды облыстық арнайы лабораторияларды осыны бақылайтын бөлімдер ашу арқылы көп жұмыс бітіруге болады.

Ал ауруға тұқым қуатын төзімділігін арттыру күресу жолдарының селекциялық мәселесі болып табылады. Олүшін КСРО ҒА Президиумы арнаулы қаулы қабылдаған (1966.10.03) Басты факторлық бөгеттер байқаушы, селекция ісіне:

• 
  резистенттіліктің күрделі генет-қ табиғаты;
  
• 
  микро-және макроағзалардың күрделі генет-қ табиғаты және олардың күрделі өзара қатпасы;
  
• 
  резистенттілік пен қабылдағыштықты айқындауға жұқтыру кеңінен қолдана алмау;
  
• 
  ұрпақтар арасындағы үлкен интервал және ұзақ сұрыптаудың қажеттілігі;
  
• 
  индукциялық мутагензді қолдана алмау т.т.
  

Ал тауықтың ақ леггары тұқымы лейкоздың кейбір түрін қабылдамайтынын көрсеткен. Бұның өзі табиғатта көптеген гендер мәдени жануарлармен өсімдіктерде көп тарайтын ауруларға қарсы тұратынын көрсетеді. Сондықтан жабайылылардағы гендерді пайдалануға сұрыптаумен қажетті тұқымдарды қорғауға болады.

Сондықтан селекцияның қосымша әдістері – ағазаларды төзімділікпен резистеттігін көтеруге арналған сұрыптаумен жүйелілікті қажет етеді. Арнайы ағзалар линиялары шығарылуы керек. Яғни организмдегі маркерлер: 1.ауруға резистенттілікпен генетикалық корреляциясы өте жоғары болуы; 2. Тұқым қуалаушылығы мен қайталағыштығы жатады дәрежеде; 3. Ол белгілер малдың жас кезінде резистенттілігіне баға беру үшін өте ерте байқалуы керек.

Стресс ағзаның қоршаған ортаға жауап беру реакциясы. Ол тресс синдромы , қатерлі гипертермия синдромы, ет синдромы. Осыларға жиілігін келтіру үшін арнаулы шаралары қосымша сұрыптау әдістері қолданылады, кейде процессті тездету үшін аурудың қоздырғышын аз мөлшерде қолдан жұқтыруды дажүзеге асырады. Төзімділікті арттыру үшін, кейінгі уақыттарда гендік, клеткалық инжененрия әдістерін пайдалану қасып алып келеді. Өсімдіктерді сомалық будандастыру арқылы көптеген аурулардан сақтайды.

Интенсивті түрде ірі қара малдарда, шошқаларда, қойларда эмбриондар трансплантациясын қолдану арқылы ағзалардың төзімділігін және қауііпті ауруға резистенттілігін көтеру үшін де жүргізеді. Яғни жас төлдерді ауруға төзімді және көп жасайтын аналықтарды тұқым алып қалу, емдеу процедураларын режимдік тұрғыдан жоғары деңгейде орындау – аурулардан, індеттерден сақтау шаралары (11 кесте).

11. Дара ұрықты мал түрлерінде гетерозиготалық тасушылықты