Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

нормадан ауытқулық). 1) есімдерді ес- 

ке  түсіру  қабілетінің  ішінара  не  то- 

лық жоғалуы. Термин бұл мағынасы- 

ның афазиялық және амнезиялық син- 

дромдарды белгілеу үшін ғана қолда- 

нылады, баршаға мәлім әдеттегі жағ- 

дайлар үшін пайдаланылмайды; 2) қо- 

ғамда не топта әлеуметтік құрылым 

күйреп, әлеуметтік құндылықтар мен 

мәдени нормалар жоғалатын кездегі 

ахуал; 3) сырттай жақсы ұйымдасқан 

қоғамның  мүшелері  тым  мамандан- 

ған, аралас-құраластықты шектейтін- 

дей әлеуметтік құрылым салдарынан 

өздерінен оқшаулаған халде сезінетін 

жай-күй – аномалды құбылыс. Психо- 

логияда – психикасында ауытқуы бар 

адамды сипаттауда пайдаланылатын сөз.

АНТИЦИПАЦИЯ  –  1.біліп  қою, 

сезіп қою, болжап білу; 2. қандай да 

бір нәрсенің болатынын күту (сезу). Ан- 

тиципатио деген лат. сөзі, қаз. күні бұ- 

рын біліп қою деген мағынаны білді- 

реді.  А.  –  болашақты,  алдағы  бола- 

тын оқиғаларды алдын ала болжау. А. 

ұғымы психология ғылымына В.Вунд- 

пен енгізілді. Қазіргі кезде А. ұғымы 

екі мәнінде қолданылады: 1) адамның 

әлі басталмаған оқиғаға жауап қайта- 

ра алу қабілеті, сәйкес позаны ұста- 

ну, белгілі бір қимыл-қозғалыстарды 

жүзеге асыру; 2) адамның өз әрекет- 

тері, қылықтарының нәтижелерін олар- 

дың шынайы басталмауы жағдайын- 

да алдын ала болжап, көру. А. адам- 

ның алдағы оқиғалардың барысы мен 

қорытындысын алдын ала болжау, ин- 

туитивті сезу, ақыл-ойша модельдеу 

қабілетімен тығыз байланысты.

АНТРОПОГЕНЕз – адамның (homo 

sapiens) пайда болу процесі. Эволюция 

теориясының  көзқарасы  бойынша, 

маймылдардың келесі өзгеше қасиет- 

тері антропогенездің негізгі алғышарт- 

тары  болып  табылды:  1)  локомоция 

мен манипуляцияның жоғары дамуы; 

2)  жануарлар  үшін  шекті  болатын 

қолдардың,  әсіресе  қол  саусақтары- 

ның  аса  қозғалғыштығы  және  осы- 

ның  нәтижесінде  өте  күрделі  ұстау, 

қармау  қозғалыстарына  қабілеттің 

дамуы; 3) иіс сезуден бұрын биноку- 

лярлық көрудің басым дамуы; 4) топ- 

тық мінез-құлық пен қарым-қатынас- 

тың жоғарғы дамыған түрлері.

АНТРОПОЛОГИзМ  –  адам  таби- 

ғат жаратылысының ең жоғарғы өні- 

мі  болып  табылатыны  туралы  түсі- 

нік, адам ұғымын, материя мен сана 

ұғымдарына қарағанда, мәні бойын- 

ша анағұрлым маңызды, негізгі дүние- 

танымдық  категория  ретінде  санай- 

тын тұжырымдама. А. адам мен таби- 

ғаттың  бірлігін,  барлық  қоғамдық 

құбылыстардың адамның табиғи қа- 

сиеттеріне тәуелділігін атап көрсете- 

ді. Революцияға дейінгі отандық (ке- 

ңестік) психологтар үшін А. тән болды, 

яғни  олар  тарихи  және  әлеуметтік 

өзгерістерді  адамға,  оның  практи- 

калық пайдасына қатысты қарастыр-