1 Пәннің мақсаттары мен міндеттерін тұжырымдаңыз. Ғылым дамуының негізгі кезеңдерін сипаттаңыз



бет52/68
Дата27.01.2023
өлшемі4,25 Mb.
#63187
түріҚұрамы
1   ...   48   49   50   51   52   53   54   55   ...   68
Байланысты:
цито сессия

Жыныссыз көбею — өсімдіктер мен жан-жануарлар ағзаларының бір бөлімінен өзі тәрізді жаңа ағзаның өсіп шығуы; ағзалардың жыныстық қарым-қатынассыз және жыныстық жасушалардың қатысуынсыз көбеюі. Ұрпақ таратудың өте ертеде қалыптасқан жолы болғандықтан жыныссыз көбею көбінесе біржасушалы ағзаларда кеңінен таралған бірақ кейбір көп жасушалы ағзаларға да тән: саңырауқұлақтарда, өсімдіктерде, жануарларда жатады.
Жыныссыз көбеюдің екі жолы бар: 1) вегетативтік өніп-өсу, 2) споралану.
Жыныссыз көбеюдің нәтижесінде түрлердің биологиялық қасиеттері ұрпақтан ұрпаққа беріліп, сақталып отырады. Жыныссыз көбеюде бір ата-аналық дарабас тұқым қуалау белгілері бойынша өзіне ұқсас екі немесе одан да көп жаңа дарабасқа бастама береді. Жыныссыз көбею гаметалардың түзілуінсіз, бір клеткалы және төменгі сатыдағы ағзалардың бөлінуі немесе бүршіктенуі нәтижесінде, сондай-ақ әрі қарай жеке өмір сүруге қабілетті спора түзу арқылы жүзеге асады.
Жыныссыз көбеюдің қарапайым түрі вирустарға тән. Олардың көбею процесі нуклеин қышқылының молекулаларымен, осы молекулалардың өздігінен екі еселену қабілетімен байланысты және нуклеотидтер арасындағы салыстырмалы түрде әлсіз сутектік байланыстардың ерекшелігіне негізделген..

Жыныссыз көбеюдің артықшылықтары:

Жыныссыз көбеюдің кемшіліктері:

1. Тек бір ата-ана қажет . Екі адам жыныстық көбеюге қатысады және бұл серіктес іздеуге уақыт пен күш жұмсауды немесе қозғалмайтын организмдерде (өсімдіктерде), көптеген гаметалар өлетін тозаңдану сияқты арнайы механизмдерді қамтиды.
2. Генетикалық жағынан бірдей ұрпақ . Түрдің тіршілік ету жағдайларына жақсы бейімделуімен бұл артықшылық болып табылады, өйткені гендердің сәтті комбинациясы сақталады.
3. Түрлердің таралуы және таралуы . Микроскопиялық және жеңіл спораларды жел ұзақ қашықтыққа тасымалдайды, тамырсабақтардың тез өсуі және т.б.
4. Көбею жылдамдығы . Қолайлы жағдайларда түрдің популяциясы тез өседі

1. Ұрпақтар арасындағы генетикалық вариацияның болмауы.
2. Егер көбею споралардың түзілуімен байланысты болса, онда олардың көпшілігі өну үшін қолайлы орын таба алмай, оларды жасауға жұмсалған энергия мен материалдар босқа кетеді.
3. Егер түр бір аймаққа қоныстанса, онда популяцияның шамадан тыс көбеюі және қоректік заттардың азаюы мүмкін.


3 сурак Бұлшықет ұлпаларың жалпы морфофункционалды сипаттамасы, олардың даму көздері және жіктелуі.
'Бұлшықет ұлпасы (textus mus- cularis; лат. textusұлпа; лат. musculusбұлшық ет) — адам мен жануарлар организмдерінде жиырылу қызметін атқарып, қимыл-қозғалыстарды іс жүзіне асыратын ұлпа. Омыртқалы жануарлар денесінде бұлшықет ұлпасының үш түрі болады. Олар: бірыңғай салалы ет ұлпасы, көлденен жолақты бұлшықет ұлпасы және жүрек бұлшықет ұлпасы. Бірыңғай салалы ет ұлпасы — пішіні үршық сабына ұқсас, екі ұшы үшкірленген, жуандау орта түсында бір ядросы болатын жолақсыз миоциттерден (ет жасушаларынан) тұрады. Ол ішкі мүшелердің, қан және лимфа тамырларының етті қабықтары мен қабаттарын түзіп, еріксіз жиырылады (оның жұмысын автономды вегетативтік жүйке жүйесі реттейді). Жолақты қаңқа бұлшықет ұлпасын бұлшықет талшықтары (миосимпласт) құрайды, ерікті жиырылады. Оның жұмысын сомалық жүйке жүйесі реттейді. Жолақты жүрек бұлшықет ұлпасы кардиомиоциттерден (жүрекет жасушаларынан) құралған, еріксіз жиырылады (жұмысын автономды вегетативтік жүйке жүйесі реттейді).[1] Бұлшықет ұлпасы миоциттері мен миосимпласттарындағы жиырылу процесін 16 асыратын протеин жіпшелері — миофибриллалар актин және миозин миофиламенттерінен құралған.
'Бұлшықеттер адам ағзасындағы әр түрлі қозғалыстарды қамтамасыз ететін тірек-қимыл жүйесінің белсенді бөлігі. Бұлшықетттер-бұлшықет ұлпасынан ,тығыз және кеуекті дәнекер ұлпалардан, қантамырлары мен жүйке талшықтарынан тұрады.Бұлшықет ұлпасын құрылысына қарай бірінғай салалы , көлденен жолақты, жүректің бұлшықеттері деп бөлінеді. Бірінғай салалы бұлшықет ішкі мүшелерді( ішек, қарын, қантамырлар, қуық т.б) астарлап жатады. Көлдене жолақты бұлшықет дейтін себебі бұлшықет талшықтары көлдененінен жолақтанып жатады. Талшықтарының пішіні цилиндр тәрізді, диаметірі-0,1 мм ,ұзындығы бірнеше ондаған мм-ге жетеді. Жүректің бұлшықеті құрылысы жағынан көлдене жолақты, қызметі жағынан бірінғай салалы бұлшықетке ұқсайды.Яғни оның жиырылуы адамның еркінен тыс болады.
Бұлшықет ұлпасы - денедегі бұлшықеттерді түзеді. Бұлшықет ұлпасына тән қасиет оның - жиырылғыштығы, жиырылуы арқылы ағза мен мүшелерді қозғалысқа келтірді. Бұлшықет жасушалары ұзын, жіңішке болғандықтан оларды талшықтардеп атайды. Талшықтарында бір - бірімен қатарласа орналасқан өте көп жиырылғыш жіңішке миофибриллалар (грекше "myos" - бұлшықет, латынша Fibrilla - талшық, жіпше ) болады. Бұлшықеттердің жиырылғыштық қасиеті осы миофибриллаларға байланысты. Адам ағзасында бұлшықет ұлпасының 2 тобы болады. Олар: колденеңжолақты және бірыңғайсалалы бұлшықеттер. Қаңқа мен жүректің бұлшықеттері көлденеңжолақты бұлшықеттер ұлпасынан тұрады. Көлденең жолақты деп аталатын себебі талшықтары екі түрлі: біреуі жіңішке күңгірттеу болса, екіншісі ақшыл жалпақтау (кеңдеу) болады. Осындай екі түрлі талшықтары бір-бірімен кезектесіп орналасқандықтан бұл бұлшықеттерді көлденеңжолақты дейді. Қаңқаның бұлшықеттері сүйекке бекінеді, оның әр бір талшығы көп ядролы және ядролары талшығының шетіне орналасады. Талшығының пішіні цилиндр тәрізді, ұзын, ұштары доғал , адамның еркіне сай жиырылады.
4 сурак Жалпы маңызы бар органеллаларды тізімдеңіз және анықтаңыз.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   48   49   50   51   52   53   54   55   ...   68




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет