История Казахстана в русских источниках в XVI-XX веков. Русские летописи и офици­

1 32
2-ТАРАУ. XVIII — XIX ғасырдың алғашкы жартысындағы казак коғамында ...
- отарлық езгіге қарсы күресте батырлар өздерінің әскери 
ұйымдастырушылық жэне басқарушылық қасиеттері арқы- 
лы жақсы танылады жэне өздерінің талаптарын батыл эрі 
нақты қояды;
- елшілік қызметтен де тыс қалмаған батырлар өздерінің кез 
келген саяси-қоғамдық қатынастарды шешуге қабілетті 
екендіктерін көрсетті.
Студенттердің өз білімін тексеруге арналған сурақтар:
1. Қарақұм құрылтайы жэне қазақ батырлары.
2. «Жоңғар факторы» жэне батыршылық институты.
3. «Қытай факторы» және батыршылық институты.
4. «Ресей факторы» жэне батыршылық институты.
5. Қазақ - Қоқан қатынастары жэне батыршылық институты.
6. Батыршылық институты өкілдерінің елшілік қызметі.

-mapay
БАТЫҒДЫҢ EP ҚОРҒАНЫ РЕТІНДЕГІ 
ЖАУЫНГЕРЛІК ҚЫ ЗМ ЕТІ
3.1. Қару түрлері және олардың қолданыс ерекшеліктері
Қазақ батырларының қару-жарақ түрлері мен әскери өнері де 
батыршылық институтының ажырамас бөлігі болып табылады. 
Осыған байланысты - қазақ халқының қару-жарақ түрлері жөнін- 
де берілген біршама дереккөздеріне назар аударсақ.
Жалпы, бұл мәселенің зерттелуі XVII - XVIII ғасырларда Ре- 
сейдің Қазақстан жэне Орта Азия жерлеріне деген қызығушы- 
лығы артқан тұста қолға алына бастаған. Әр түрлі мақсаттармен 
қазақ топырағына тоқтаған орыс және еуропалық зерттеушілері- 
нің жазбаларында біз қарастырып отырған мәселе тікелей болма- 
са да, қосымша мэліметтер арқылы беріліп отырған. Дж. Кэстль, 
А.И. Левшин, П.И. Рычков еңбектерінде кремнийлі қарудың 
болғандығы жайлы айтылса, П.С. Паллас, Я. Гавердовский ең- 
бектерінен эрбір ауқатты қазақта білтелі мылтық, отты қарудың 
болғандығы беріледі. Қазақ қаруын этнографиялық тұрғыдан 
зерттеген Ш.Ш. Уәлиханов еңбектері болып табылады. Кеңестік 
дэуірдегі тарихнаманың қатарын Г.И. Семенюк, К. Смағұлова, 
А.Т. Қайдаров, В.П. Курылевтің еңбектері толықтырады. Тәуел- 
сіздіктен кейінгі тарихи кезеңдегі қазақ халқының қару-жарақ 
мэселесіне терең қалам тартқан тарихшылар А. Кушкумбаев, 
Т. Алланиязов, Қ. Ахметжанов, Ш. Картаева еңбектерінде кө- 
рініс тапқан. Қазақ халқының қару-жарақ мәселесіне терең та- 
рихнамалық талдау А.Қ. Жұмаділдің «Военное дело кочевников
133

Евразии: историографический анализ» атты монографиясында 
беріледі. Қазақ жауынгерлерінің қару-жарақ мәселесіне бір та- 
рауы арналып, оның тарихи даму кезеңдеріне байланысты аса
• 
* 
* 
*358
кұнды мэліметтер ғылыми аиналымға енгізіледі .
«Қару» - соғыста қолға үстап қолданылатын шабуыл құралы 
болып табылады. «Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғым- 
дар мен атауларының дәстүрлі жүйесі» атты энциклопедиялық 
еңбектің III - томында «Қазақ халқында қарудың пайда болған 
кезеңі тас дэуіріне жатқызылғанымен көшпелі халықтардың қар- 
уының негізгі түрлері б.з.д. I - мыңжылдықта қалыптасқан»3
5
8
359 де­
ген тұжырым жасай отырып, қару сөзінің негізгі төркіні адамның 
қолға ұстап шабуылға шығатындығы жөнінде мэліметтер беріле- 
ді. Бұдан шығатын қорытынды, адамзат баласының пайда болтан 
күнінен бастап оған ең алдымен азық қажеттілігі туындайтыны 
сөзсіз. Осыған орай алғашқы қауымдық құрылыста өмір сүрген 
адамзат баласы өз азығын табу үшін аң аулауды қолға алғаны біз- 
ге тарихи әдебиеттерден кеңінен таныс. Осы азықты табу жолын- 
да ол қаруды игеріп, оны қоғам дамуына сай эволюцияға әкеліп 
отырды. Дегенмен қандай тарихи кезеңде болмасын қару-жарақ 
түрлері даму эволюциясына ұшырағанымен өзіне тэн, өзіндік 
құрамдас бөліктерінің негізі мен дәстүрін жоғалтпағандығына 
көз жеткізуге болады. Сондықтан да қазақ батыршылық инсти- 
тутының ажырамас құрамдас бөлігі ретінде қарастырылып отыр- 
ған қару-жарақ түрлерінің тарихын, дамуын жэне оның түрлерін 
зерттеу көшпелі халықтың тарихымен бірге қарастырылатынды- 
ғы даусыз.
Қазақ фольклортану ғылымы көне түсініктерге сүйене оты­
рып, жауынгерлік қару аспаннан түскен киелі заттардың бірі деп 
санайды.
Жалпы қару қазақ халқы үшін аса қасиетті саналған. Бүл ту- 
ралы қазақ қаруы мәселесіне қалам тартқан кеңестік авторлар-

жүктеу/скачать 7,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: