Муканов М.С. Жилище в системе культуры жизнеобеспечения этноса // Известия НАН

4.1. Батырдың элеуметтік-рухани болмысы мен беделі
155
Сондықтан батырлардың элеуметтік-рухани болмысы мен бе- 
делін қарастыра отырып, қазақ халқының ұрпақтан ұрпаққа жет- 
кен мэдени мұрасы - ауыз эдебиеті материалдарын басты назарда 
ұстаймыз. Қазақ фольклорының елеулі бір арнасы - эпос болса, 
оның ішінде батырлардың отаншылдық сезімі, туған халқының 
азаттық жолындағы күрестерін жырға қосқан батырлық эпоста- 
рының мэні өте жоғары.
Қазақ тарихын жазудағы басты ерекшеліктер ондағы саяси үр- 
дістер мен сан қилы оқиғалардың кейінгі ұрпаққа ауызша тарих 
негізінде, жыр, дастандар, аңыз-эңгімелер арқылы да жетіп отыр- 
ғанын басты назарда ұстауды талап етеді. Сондықтан қазақтың 
шежіреші қарттары мен көнекөз қариялары балалары мен неме- 
релерін елін қорғар азамат болсын деген мақсатпен батырлар жы- 
ры мен аңыз, дастандарды қулақтарына құйып өсірген. Балалық 
шақтан бойына батырлық қасиетті сіңіріп өскен ұрпак өзінің ата- 
бабаларына ұқсап ерлік көрсетуге ұмтылуы сондай тағылымнан 
туған.
Қазақстан жеріне аяқ басқан шетел саяхатшылары өз деректе- 
рінде қазақтардың эн салып, батырлар жырын тыңдағанды ұна- 
татындықтарын, ертегі айтып, балаларын батырлыққа тәрбиелеп 
отыратындықтарын баса көрсетеді Қазақ батырларының рухани 
жағынан жетілуінде бұл басты фактор болса керек.
Енді, дәстүрлі қазақ қоғамындағы батырлардың рухани бол­
мысы мен беделін, атқарған істерінің орны мен рөлі туралы толы- 
ғырақ тарихи тұрғыдан зерделеп көрелік.
Батырлық, қаһармандық дэстүрлі қазақ қоғамындағы ерекше 
элеуметтік топ - батырларға тэн қасиеттер мен өмір салты. Ба­
тырлар сословиесінің ерекшелігі көшпелілер эскерилерінің, ба- 
тырларының өздеріне тэн қағидалары, жауынгерлік этикасы, мо- 
ральдық кодексі, өзіндік діни ырым-жоралғылары, салттарының 
болуы.
Қазақ батырларының әлеуметтік ерекше топ ретінде өзін- 
дік мұраты, қоғамдық қызметіне сэйкес рухани бет-бейнесі қа- 
лыптасқан. Олардың ең басты ерекшелігі - тек эскери кәсіппен 
айналысу. Батырлар елді басқыншылықтан құтқаруды, тұтқында

жүктеу/скачать 7,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: