Физиологиялык  кибернетика

алғаңца,  жүйені  жөнге  келтіру  деп  карауға  болады.  Демек,  оны  осы  ортада 

күші бар белгілі ақиқат заңдылықтарға сәйкес  келтіру.

Кибернетикалық  жүйелерге  басқарылатын  жылжымалы  жүйелер  мен 

меңгеру  жүйелерінің  жиынтығы  жатады.  Биологиялық  жүйелерің  меңгеру 

үрдістері  скі  түрлі:  тікелей  баііланысты  меңгеру  (ДНҚ  нсгізінде  белок 

күрамысы),  кері  байланыспен  меңгеру. Ал  меңгеру  -   ақпараттық  үрдістермен 

тығыз  байланысты.  Бүкіл  кибернитикалық  жүйелср  эсерінің  негізгі  мэні 

меңгеруші  жэне  меңгерілуші  жүйелер  арасындагы  ақпарат  алмасу  болып 

саналады.

Меңгеру  жүйесі  ұйгарымдар  түзеді,  ал  мсңгерілуіпі  жүйс  өз  күйін 

өзгертіп,  оған  кері  қарай  акпарат  жібереді  {кері  байланыс).  Осы  келген 

мэліметтерге  сэйкес  жаңа  ұйгарымдар  туады.  Сөйтіп  кері  байланыс  арқылы 

нысаналы,  оңтайлы  меңгеру  ісі  жүзеге  асады.  Меңгеру  үш  түрлі  өзгеріске 

негізделеді:  эсерлік, ауыгкұлық, болжамдық.

Әсерлік  меңгеру  -   реттеуші  шаманың  күтілген  жэне  деректі  мэндсрінің 

айырмашылыгын  анықтау  арқылы  атқарылады.  Бүл  реттеуші  нысандардың 

калыпты  жағдайы  өзгеруіи  шектейді.  Мысалы,  глюкоза  мөлшері  өзгергенде, 

оны гироталамус -  гипофиз -бүйрекүсті жүиесі қалиына келтіреді.

Ауытқулық  меңгеру  -   эсер  етуші  түрткінің  кернеу  күшін  пайдаланып, 

өтеміс  тетігі  арқылы  өзгергсн  көрсеткішті  орнына  келтіреді.  Мэсслен,  ішекте 

глюкозаның  көп  мөлшерде  сіңірілуі  -   ұйқы  безінде  инсулиннің  бөлінуін 

күшейтеді.  Сөйтіп,  ауытқуіпы  эсер  ететін  үрдісіне  айналып,  қандагы  кант 

мөлшсрін тұрақтайды. 

*

Болжамдық меңгеру 

сыртқы  жэне  ішкі  ортаның  өзгерісінен  болатыны 

туралы  мәлімет  келгенде  ғана  меңгеруші  эсерді  іске  қосады.  Мұндай  меңгеру 

организмді  алдын  ала  дайындап,  бейімделуге  жагдай  жасайды.  Мәселен, 

тағамныц  түрі,  иісі  тәбет  сөлінің  бөлінуін  қамтамасыз  етіп  асқорыту  жүйесін 

даярлайды.

Организмдердегі  рефлекстік  әсерленістің  тура  жэнс  кері  байланысы 

кибсрнетикадағы  байланыстармен  бірдсй.  Кибернетикалык жүйенің арасында 

бір-бірімен  мәліметтесу байқалады,  яғни  оның  қызметі  ақпарат (информация) 

заңдарына  негізделген.  Акпарат  теориясы  түрлі  мэлімеіті  кабылдау,  таңбалу 

(кодтау), талдау,  мэлімет тасу жэне сақтау заңдарын зерттейді.

Кері  байланыс  теріс  жэне  оң  болып  бөлінсді  .  Теріс  ксрі  байланыс 

әрекеттік  жүйедегі  келіссіздік  жоюга  бағытталған  ұйғарымдарды  жеткізеді. 

Мэселен,  дененің  температурасы  көтерілгенде,  терідегі  капиллярлар  кеңейіп, 

жылу  шығаруды  үлгайтады,  ал  кэдімгі  термостат  -   температура  жоғарыласа, 

кыздыруды  басып,  жылу  өндіруді  азайтады.  Бүл  екі  жағдайдағы  кері 

байланыс  әсерінің  нәтижесі  бірдей  -   қалыпсыз  температураның  көтерілуі 

жойылады, алайда оны реттеу тәсілі мен  гетіктері эртүрлі.

Оң  кері  байланыс  жүйедегі  келіссіздікті  жоймайды  керісінше  күшейтеді. 

Бұган  мысал  ретінде  артериялық  гипертезения  (қысым  асу),  қуықтың  несен 

шыгар кезде жиырылуын келтіруге болады.

Ксрі  байланые  карапайым  және  күрделі  жүйелердің  өздігіне  реттелу 

тетііінін  негізгі  болып  салалады.  Тірі  организм  кері  байланыс  арқылы 

тіршілік  жағдайларына 

бейімделеді.  Сондықтан  кері  байланыс  аркылы 

тіршілік  жағдайларына  бейімделеді.  Сондыктан  кері  байланыс  эволюциялык 

даму  кезінде  организмнің  сырткы  ортамен  өзара  әрскетінің  эмбебаб  амалы 

болып калыптасты.

Организмнің 

икемдслуі 

жылжымалы 

жүйелсргс 

байланысты. 

жүктеу/скачать 28,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: