Адам физиологиясы

салады.  Әргүрлі  физиологиялык  жүйслердің  жеке  көрсеткіштерінің  өзара 

математикалык 

тәуелділігі 

өтпелі 

эрекеттер 

деп 

аталады. 

Алайда 

бұләрекеттер тұрақты жэне өтпелі режимдерде эртүрлі  болады.

Менгеру  зерттеу  эдістсрі.  1 .Физиологиялык,  сынамашр  -   жүйенің 

рсттелу  сапасын  тексеру  үшін,  мөлшерленген  ауыткулар  шыгару  әдісін 

қолданады.  Медицина саласында олар эрекеттік сынамашр деп аталады.

2.  Өздігінен  реттеліс  тетіктерін  көптеген  кибернетикалық  әдістермен 

зерттейді.  Олардың  ішінде  кенінен  таарғаны  әртүрлі  моделдер  (сүлбі)  жасау 

эдісі.

Моделдсу  эдісі  -   күрделі  нәрселердің,  жүйелердің  қызметін,  әрекеттік 

қүбылыстарды  зерттеуге  пайдаланылады. 

Медицина  оның  екі  түрін 

колданады:  заттардың,  құбылыстардың,  әрекеттердің  физикалык  үқсастарын 

(аналог -  тақылет) жасау жэне математикалық жүйелеп (пішіндеп) баяндау.

Физиологиялык  орекеттерді  моделдеу  жинайтын  ақпаратты  тиянақтау 

(нығыздау),  жүйе  іс-әрекетінің  кейбір  жақтарын  жсте  анықтау  үшін 

жасалады.  Сонымен  бірге 

гіршіліктік  эрекеттерді  меңгерудің  тиімді 

режимдерін  үсыну,  олардың  өзара  әсерлерінің  сандык  көрсеткіштерін  табу 

үшін қолданылады.

Кибернитикалык  жүйелер  эрекетінің  негізгі  жэне  жалпы  қағидалары 

физиологиялык  кейбір  үрдістердің  ұқсас  үлгісін  жасауга  мүмкіндік  береді. 

Мысалы,  шартты  рефлексттердің  қозу  механизмі,  нейрондардың  моделдсрі 

жасалды.  Жүрек  ыргағын  зерттеу  нәтижесінде  электростимулятор  іске 

косылып,  көптеген  науқастар  жазылып  еңбекке  қайтарыДды.  Қатерлі  жүрек 

ауруларына  операция  жасау  үшін  жасанды  аппараттар  жиі  колданылды.  Осы 

іспетті  гемодиализ немесежасанды бүйрек кеңінен тарады.

Моделдеуді тэжірибе жүргізуге, клиникада,  гигиеналык зерттеулерде жиі 

пайдаланады.  Соныц ініінде жасанды ағзалар істеу кеңінен таралып отыр.

Әрбір  модель  заттар  мен  құбылыстардың  түп  нұсқасының  көптеген 

жақтарын  көрсете  алмайды.  Сондықтан  сүлбі  мен  нысанның  ұксастыгының 

бірнеше  белгілерін  ажыратады.  Олардың  қүрылымдық,  заттық  (субстрат), 

қуаттык,  акпараттық,  жүйелік  жэне  бірлестік  көрсеткіштерінің  ұқсастықтары 

болуға тиіс.

Негізгі 

сүлбі 

жасау 

аналогтық 

(ұксастыру), 

механикалық, 

гидронимакилық, 

пневматикалық, 

оптикалык, 

химиялык, 

электрлік 

электрондық болып бірнеше түрге болінеді.

Моделдердің  түрлерін  жасау  аналогтық  (ұқсастыру),  механикалық, 

гидродинамикалык, 

пневматикалық, 

оптикалық, 

химиялық, 

электрлік 

(импеданс,  ЭКГ,  ЭЭГ,  ЭМГ,  реограф  т.  б.),  математикалык  (алгоритмдер, 

статистика т.  б.) жэне электрондық (ЭЕМ) болып жіктеледі.

Осы  тэсілдер  арқылы  қазір  физиологиялык  әрекеттердің  көбісінің 

математикалык  іс-  жобалары  жасалды.  Олардың  ішінде  вегатативтік 

әрекеттердің,  қимыл-тірек, талдағыштар  жүйесі,  нейронның,  мидың жүмысы 

(нейрокибернетика)  және  т.  б.  ұқасастырылыстар 

(идентификация)  бар. 

Мәселен,  жүрск  жүмысын  реттейтін  электрондык  демеуші  (  стимулятор)

қолданғалы  коп  уакыт  болды.  Қанайналымы  жүйесінің  аймақтық  жэне 

жүйелік  (макро-,  микроциркуляция),  каротид  синусы  моделдері  жасалды. 

Тынысалу  жүйесінің  ауа  алмастыру  эрекеттері,  оны  реттеуші  тынысалу 

орталықтарының  сүлбілері  құралды.  Жасанды  тыныс  аппараты  клиникада 

кенінен  пайдаланылуда.  Қанның  тасымал  әрекеті,  жасуша  гемостаты, 

плазмостат,  иммуногемосттар  іске  қосылады.  Асқорыту  жүйесінің  сөлініс 

қызметін,  фсрменттік  ыдырау,  олардың  реттелу  үлгісі  жасалды.  Жылу,  қуат, 

зат алмасу үрдістерінің, олардың нейрогуморалдық реттелу моделдері  бар.

3.  Нейрокибернетика  -   физиологияның  ми  қызметі  моделдерін 

жасайтын  ең  күрделі  саласы.  Нейрокибернетика -  адам  мен жануарлар жүйке 

жүйесінде  ақпарат  қабылдау,  сақтау  жэне  өндеу  үрдістері  туралы  гылым. 

Орталық жүйке  жүйесі  қызметін  тексеретін  нейрофозология  кибернетиканың 

бастамасы  болды.  Өйткені  кибернетиканың  ірге тасын  қалаушы  Н.  Винер  мсн 

А. 

Розенблюм 

нейрофизиологиялык 

тәжірибелердің 

нэтижесіне 

кибернетикалық кағидаларды ашты.

Қазіргі 

кезде 

невропотология, 

психиатрия, 

нейрофизиология, 

психиология  ғылымдарында  кибернетикалык  амал  кеңінен  қолданыс  тауып 

отыр.  Өйткені,  мидың  нейрон,  шартты  рефлекстер,  зерде,  ойлау,  мінез-кұлық 

сиякты  эрекеттік  жүйелерінің  моделдері  жасалды.  Қазір  «жасанды  парасат» 

жасап шыгару амалдары да нәтижелі шешілуде.

Бүгін  нейрокибернетикалық  каркынды  дамуына  байланысты  есептегіш 

машиналардың  жаңа,  өте  күрделі  түрлері  даярланды.  Бұл  техникалық 

гылымның саласы биониканы  жедел дамытты.

4.  Бионика  -  тірі  организм  әрекеттеріне  ұқсас  машиналар  мен 

техникалык қүралдар жасау мүмкіндігін зерттейді.

Бионика  аркылы  жүйке,  сезім  жүйесі,  бейнелерді  тану,  ультрадыбыс 

қабылдау 

проблемасы, 

сейсмикалық  тербелістерді, 

штормды 

сезуді, 

жануарлар  мен  құстардың  бағдарланыс  (ориентация)  әрекеттері,  олардың 

озара  байланысын  (коммуникация)  сипаттайтын  техникалық  қондырғылар 

мсн күралдар іске косылды.

Физиологияның  кибернетиканы  пайдалану  медицина  ерекше  орын 

алады.  Медициналык  электроника,  емдеу,  анықтау,  үздіксіз  бақылау 

(мониторинг)  қүралдары  ауруханаларда,  лабораториялық  істерде  жэне 

зерттеу  жұмыстарында  жиі  қолданылады.  Қазіргі  кезде  ауруханаларда 

науқастардың  жагдайын  бақылайтын  жүйелер  жете  зерттеліп  дайындалган. 

Сөйтіп 

медицинаньщ 

көптеген 

саласында 

автоматты 

аныкталым 

(диагностика) жэне бақылау эдістері кеңінен енгізілді.

5.  Квантты  медицина.  Соңғы  жылдары  емдеу-аныктау  істерінде 

кванттық  физика,  биофизика  жэне  шығыс  медицинасы  жетістіктеріне 

негізделген  биорезанонс тэсілдері  кеңінен таралып  отыр.  Мұнда төменқуатты 

электромагнит  сәулеленісімен  (квант)  организмнің  ақпараттық  -   қуаттық 

қүрылымдарының  өзара  әрекеттесуін,  гомеостазды  қалыптастыру  үшін  жиі 

қолданады.  Өйткені  тірі  организмнен  сейілетін  сэулеленіс  (толқындар) 

кванттқ  немесе  электромагниттік  өрістен  құралады.  Басқа  толқындар  іспетті,

_  

___________ й __________________________________

оларды  да  организмнің  физиологиялық  күйін  көрсететін  қуат  әдістері  (NLS  -  

әдісі,  Фоль,  Накатани,  Акабане  т.  б.)  адамның  калыпты  күйінің  өгерістерін, 

арудың симптомдары  білінбей тұрғанда, ертерек тіркей алады.

Тіршіліктік 

кибернетика 

дәрігерлердің 

еңбегін 

өте 

жеңілдетеді. 

Есептегіш  құралдарды,  алгоритмдерді,  әртүрлі  бағдарламаларда  емдеу  және 

анықтау  аппаратын  кеңінен  пайдаланып,  акпараттың  орасан  зор  көлемін  тез 

өңдеуге  жэне  талдауға  мүмкіндік  туды.  Осыған  байлаысты  медициналык 

анықталым  орталықтарын  ұйымдастыру  мэселесінің  болашағы  зор.  Бұл 

экономикалық  тұргыдан  алғанда  да  өте  тиімді.  Мүндай  диагностикалык 

жүйелерді  қолдану  арқылы  жаппай  халықты  профилактикалык  тексеруден 

өткізуге болады.

жүктеу/скачать 28,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: