Қазақстан Республикасы денсаулық сақтау министрлігі c. Ж
Экoлoгиялық тәуелді және экoлoгиялық шартты аурулар
жүктеу/скачать 2,3 Mb.
|
| 10.2. Экoлoгиялық тәуелді және экoлoгиялық шартты аурулар
Денсаулық сақтау жүйесiн жан-жақты талдау жүргiзу жүйесiнде мониторинг жүйесiнде аурулардың экологиясына, экологияға тәуелдi ауруларға қатысты ақпарат; әлеуметтік-маңызды патология; тұрғындарға қоршаған ортаға және басқаларға резерв жасау ескерiлуге тиiс. Қоршаған ортаның беймәлім сипаты туралы жеке білімдерін жоғарылату нәтижесінде экологиялық тұрғыдан тәуелді емес аурулар біртіндеп экологиялық шартты аурулардың балансына ауысады. Алдыңғы тараудан келер болсақ, қоршаған орта факторы дамуында және патологияның жеке дамуында қауіптілік факторы болуы мүмкін. Адамға ауру тудырмайтындығына қарамастан, кейбір жағдайлар ол ауруды дамытады егер тұқым қуалаушылық, ағзаның қарсы тұруының болуы, инфекцияға төзімділік және т.б. сияқты нақты жағдайлар болса. Айтылғандарды ескере отырып, қауіптілік факторы кез келген шығу тегі (тұқым қуалаушылық, кәсіби зияндылықтар, экологиялық, әлеуметтік және т. б. факторлар), қабілетті белгілі бір жағдайларда итермелейді немесе даму қаупін арттырады, және асқынған бұзушылықтар денсаулығының жай-күйі болып табылады (Румянцев Г. И., 2007). Қауіп−қатер ерікті (автомобильді жүргізу, темекі шегу және т. б.), еріксіз (ластанған ауаны тыныстау), табиғи (радон), жасанды (синтетикалық заттар), белгілі (тұрмыстық жуғыш заттар), экзотикалық (микроағзалар, гендік инженерия өнімі), созылмалы, авариялық (апат), көрінетін артықшылықтары (шашты бояғыштар) (газтәрізді қалдықтарды жағатын пештер), өзін өзі бақылайтын (автомобиль жүргізу), басқа жағдайлармен бақыланатын (атмосфералық ауаның ластану), ақталмайтын (ең төменгі аталған жағдайда), ақталмайтын (максималды нақты жағдай немесе балама бағалау). Көптеген соматикалық әсерлер (туа біткен ауытқулар, аллергиялық реакциялар және т. б.) көптеген факторлардың полиэтиологиялық әрекетімен пайда болады, стохастикалық (болуы мүмкін) немесе соматостохастикалық. Кейбір созылмалы жұқпалы емес аурулар (гипертониялық ауру, атеросклероз, созылмалы бронхит, бронхит демікпесі және т. б.) бар көп факторлы этиологиясы бар сондықтан, көбінесе дәлелдеуі қиын байланыс аурудың дамуы алдыңғы жағымсыз қоршаған орта факторларының әсер етуі. Мұндай жағдайларда болжауға даму қаупін сол немесе басқа патология болады белгілі бір ықтималдығы бар. Осылайша, қауіп−қатер зиянды әсерін денсаулық – бұл даму ықтималдығы жағымсыз әсерлерін денсаулығы үшін белгілі бір деңгейде ықпал ету ұзақтығы, қоршаған орта факторларының қарай өсу әсер ету қауіп−қатері артуда. Қауіптілік факторы тұқым қуалаушылық, өмір салтына сыртқы орта факторларын әсер етуіне биологиялық факторлар (жасы, жынысы, ағзаның қарсы тұруын болуы, созылмалы аурулар және т. б.) арта түсуде. Шегі жоқ әсерімен мутагендік және канцерогендік факторлардың спецификалық стохастикалық әсерлері пайда болады. Олардың пайда болуы жеке және популяциялық сандық мәнімен сипатталады. Қоршаған орта факторлары модифицирлеуші рөлін атқара отырып, , аурудың клиникалық көрінісін өзгертеді және созылмалы аурулары жүрін қиындатады. Мұндай жағдайда қауіп қатер белгілі бір фактор әсерімен өзгереді басқа фактордың қатысуымен әсер ету түрі де өзгереді. Сонымен қатар, азот тотықтарымен атмосфера ауасының ластануында тыныс алу функцияларының бұзылуы созылмалы респираторлық аурулармен зардап шегетін науқастарда қиындай түседі. Зерттелетін фактордың араласуы әсер ететін араласушы әсерге ие болуы мүмкін, ол зерттелетін қауіп-қатер факторымен байланысты және патология қаупіне әсер етеді. Мысалы, ауаның ластануының респираторлық ауруларға әсері зерттелсе, араласу факторы адам жасына және темекі шегу, сонымен қатар асбест шаң мен темекі шегуге ұшыраудан өкпе рагы мен плевральды мезолиялардың даму қаупі аралас фактор болып табылады. Аурушаңдық ағзаның ішкі және сыртқы ортасы арасындағы байланысты болуы мүмкін. Бұл олардың коэффициенттерін шешу немесе табиғи тепе-теңдігін бұзуы мүмкін ортада ксенобиотиктердің болуымен артық немесе табиғи химиялық элементтердің тапшылығы туындаған эндемиялық аурулардың тән. Ағза дамуында ауытқушылық және тұрғындар денсаулығын қауіп-қатер экологиялық факторлардың үлес оқыған бұзылуынан, климаттық және аумақтың географиялық, экономикалық және басқа да көптеген мүмкіндіктері түріне байланысты болады. 8 және 9 кестелерде адамға экологиялық фактрлар әсер ететін патологиялар классификациясы көрсетілген (A.П.Щepбo, 2002.). Аурушаңдықтың пайда болуы ішкі және сыртқы орта арасындағы баланспен эндемиялық ауруларға тән болуы мүмкін. Қоршаған орта объектілерінде артық химиялық заттардың немесе жеткілікті химиялық заттар жоқтығы немесе бөгде қосылыстардың болуы дисбалансты тудыруы мүмкін. Флюороз, тісжегісі, эндемиялық зоб, темір тапшылығы сияқты қысқа мерзімді аурулардың этиологиясы мен патогенезі өте жақсы зерттелген. Дегенмен, басқа аурулардың этиологиясы мен патогенезі айтарлықтай анық емес. Кесте 8 – Экoлoгиялық тәуелді аурулар (Щербо А.П., 2002)
Кесте 9 – Экoлoгиялық шартты аурулар (Щербо А.П., 2002)
Шартты ауруды химиялық экспозициядан дәрігер анықтау үшін тамақ және инфекциялық табиғаты бар бұзушылықтарды тұрғындар денсаулығынан ажырату керек. Экологиялық шартты ауруларға тән белгілер - Кенеттен болатын аурулар. - Аурулардың арнайы симптомдары. - өзіне тән емес белгілері бар аурулар және зертханалық деректер. Инфекциялы аурулардың контактілі берілу жолдары болмауы. Қоршаған орта обьектілеріндегі химиялық заттардың болуымен барлық ауырғандарға әсер ету көздері. «дoзa - жауап» тәуелділігін бекіту (ықтималдылығы артқан не заттың дозасына байланысты ауру күрделілігінің тәуелділігі). Аталған популяциядағы сирек кездесетін аурулар санының артуы. Тұрғындар арасында географиялық таралу сипаты. Ауырғандардың жынысы, жасы, әлеуметтік жағдайы мен басқа да параметрлері бойынша таралуы. Аса сезімтал топ балалар, қарттар мен созылмалы ауруы барлар жатады. Патогенетикалық белгілері бойынша аурушаңдық таралуының қауіп қатері жоғары топтар. Аурушаңдық пен әсер етуші фактор арасындағы уақытша байланыс. Нақты жағдай мен тұрғындар аурушаңдығы арасындағы байланыстың болуы (өндірістің ашылуы, жаңа затты өндіру, қалдықтарды көму және т.б.). Биoлoгиялық нақты расталған жануарларда зерханалық тәжірибемен дәлелденген. Қан ауырған немесе басқа да биосубстратах химиялық заттар немесе оның метаболиттерінің болуы. профилактикалық және емдік іс-шаралар тиімділігі. Сонымен қатар әрбір белгіні жеке-жеке емес, айқындайтын, жиынтығы, экологиялық шарттылығы ауруларды оларды болжауға мүмкіндік береді. жүктеу/скачать 2,3 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||