лік осындай дыбыстың баламасы. Үиіін, түйінсөздерінің екінші буынындағы і көне түркі тіліндегі ерін дауыстысының көрінісі. * * *
Қазақ тілі вокализмі құрамындағы «жаңа» дыбыстар қатары- на тыл, станция, электрсөздерінің құрамындағы ы, и, э дыбыста- рын да жатқызу керек. Сөйлеу нормасында (орфоэпияда) кейде қазақ тілінің байырғы ы, и, е фонемалары мен бұлардың арасында көп өзгешелік байқалмайтыны да бар. Алайда, екінші жағынан, әлгі сөздер 'құрамындағы ы, и, д қазақ тілінің осыған жақын ды- быстарымен бірдей емес. Басты ерекшелігі — ы, и, эдыбыстары- ның фонемалық мәні тек’ осындай сөздер құрамында ғана көрінеді. Б асқа'ы ңғайда бұлар фонема бола алмайды. Якорь, янөарь сөздерінің құрамында айтылатын я, ю дыбыстары (дыбыс тіркесте- рі) туралы да осыны айту керек болады. Бұлардың қайсысы да қазақ тілінде фонемалық дәрежеге жеткен жоқ. ДАУЫССЫЗ ДЫБЫСТАР ЖҮИЕСІ Жалпы түркілік консонантизм мынадай принциптер бойынша әр түрлі топтарға жіктелінеді: ж асалу орнына қарай (еріндік, тіс, тіс-ерін, тіл арты, тіл алды, көмей, тіл ортасы), дауыстың қатысы- 1 О м а р б е к о в С., Ж ү н і с о в Н. Ауызекі тіліміздің дыбыстық жүйесі. А-А., 1984, 80-бет. 2 Д м и т р и е в Н. К. Грамматика башкирского языка. М.— Л., 1948, стр. 11. 52 на қарай (үнді, ұяң, қатаң), айтылу жолына қарай (шұғыл, ызың) 1. Дыбыстардың қатаң және ұяң оппозициясы қазіргі түркі тіл- дерінде анлаутта да, инлаутта да бар: бақа — баға, қашық — ға- шық, күл — гүл, т. б. Алайда, мұндай парлар барлық уақытта фо- немалық мәнмен байланысты болып отырмайды.
