Современные положения об изучении второго языка

 

175 

 

Как  протекает  процесс  изучения?  Как  личность  может  обеспечить  успех  в 

изучении языка? Какие процессы применяются при изучении второго языка? Какие 

стратегические  приемы  использует  учащийся?    Каковы  оптимальные  соотношения 

между  познавательной,  воздействующей  (побудительной)  и  физическими  сферами 

изучения языка? 

Когда? 

Когда  происходит  процесс  изучения  второго  языка?  Одним  из  ключевых 

моментов 

в 

исследовании 

и 

преподавании 

второго 

языка 

является 

дифференцированный  успех  детей  и  взрослых  в  изучении  второго  языка.  Общие 

наблюдения показали, что дети изучают  лучше, чем взрослые. Правда ли это? Если 

так, то почему возраст создает различия в изучении? Как меняются познавательный и 

эмоциональный  успехи  в  развитии  детей  и  взрослых  при  изучении  языка?  Другие 

вопросы  «когда»  центрируются  вокруг  количества  времени,  затрачиваемого  на 

деятельность в изучении второго языка. Проводит ли учащийся три, пять или десять 

часов в неделю в классе? Или семичасовой день по изучаемой программе? Или 24 часа 

(сутки) полностью отведены поглощению в субкультуру? 

Где? 

Пытаются  ли  учащиеся  изучить  второй  язык  внутри  культурной  и 

лингвистической среды второго языка, т.е. в ситуации «второго языка» в техническом 

смысле этого термина? Или они фокусируются на контексте языка, в которой второй 

язык  слышат  и  говорят  только  в  искусственно  созданной  среде,  таких,  как 

современные языковые кабинеты в университете или колледже? Как могут социально 

– политические условия конкретной страны влиять на результат мастерства учащихся 

в языке? Как общие межкультурные контрасты и сходства воздействуют на процесс 

обучения? 

Почему? 

Наконец, затрагивающий все области вопрос: почему учащиеся пытаются изучить 

второй  язык? Каковы  их цели?  Мотивированы  ли достижением  успешной  карьеры? 

Соответствием 

требованиям 

по 

иностранным 

языкам? 

Или 

желанием 

идентифицироваться близко с культурой и людьми страны изучаемого языка? Помимо 

этих  мотивов,  какие  другие  побудительные,  эмоциональные,  личностные,  или 

умственные причины воздействуют на учащегося при осуществлении им гигантской 

задачи по изучению другого языка? 

Эти  вопросы  задаются  в  широком  смысле  этого  термина  для  того,  чтобы  дать 

представление о многогранности темы для изучения и понимания принципов изучения 

и  преподавания  языка.  Порой  правильная  постановка    вопроса  для  ответа  на  них 

является более важной и ценной, нежели приобретение багажа знаний. 

Томас Кунн (1970) обратился к «нормальной науке» как к процессу разгадывания 

ребусов и кроссвордов, в котором частью задачи ученого, в данном случае учителя, 

является – обнаружение кусочков целого, а затем составление их вместе. Некоторые 

кусочки изучения языка стали более установившимися. Остальные еще не найдены, и 

тщательное определение вопросов приведет к обнаружению этих кусочков. Мы потом 

предпринимаем задачу подгонки тех самых кусочков в «парадигму» - объединенный 

проект, теория изучения второго языка.  

 

176 

 

Та  теория,  как  составная  картинка  –  загадка  нуждается  в  когерентности  и 

унификации. Если борется только одна точка зрения – если вы рассматриваете только 

одну  сторону  изучения  и  преподавания  второго  языка  –  вы  получите  неполную 

частичную теорию. Учитель второго языка, с широко раскрытыми для целой картины 

глазами, нуждается в формировании интегрированного, цельного понимания многих 

аспектов процесса изучения второго языка. 

Для  того,  чтобы  начать  задавать  последующие  вопросы  и  найти  ответы  на 

некоторые  из данных вопросов, мы должны сначала обратиться к фундаментальным 

делам в постановке проблем: определение или ограничение фокуса поиска. Давайте 

рассмотрим основные термины. 

Язык 

Определение  концепции  или  конструкции  является  положением,  которое 

охватывает его ключевые свойства. Те свойства могут различаться, в зависимости от 

вашего  собственного (или лексикографов) понимания состава. И самое важное, что 

понимание  является,  в  сущности,  «теорией»,  которая  излагает  концепцию.  Так, 

определение  термина  может  быть  задумано  как  скомпонованная  версия  теории. 

Наоборот,  теория  является  просто  или  не  просто  –  расширенным  определением. 

Определение,  поэтому,  является  серьезным  делом:  оно  требует  выбора,  в  которых 

грани чего- либо стоят рассмотрения.  

Предположим, вас остановил на улице репортер, и в ходе интервью о вашей сфере 

исследования, вас спрашивают: «Итак, так как вы интересуетесь изучением второго 

языка, пожалуйста, дайте определение «языку» в одном  – двух предложениях». Вы, 

без  сомнения,  пороетесь  глубоко  в  своей  памяти  для  обнаружения  определения 

«языка» как это дается в словарях. Такие определения, если следовать им серьезно, 

могут  привести  к  сумасбродной  затее,  погоне  лексикографов,  но  они  также  могут 

отражать  разумный,  когерентный  синопсис  современного  понимания  того,  что 

лингвисты пытаются изучить. 

 В книге «Языковой инстинкт» Пинкера можно встретить изощренное положение, 

такое, как: 

«Язык – это комплекс специализированных навыков, который развивает в ребенке 

спонтанно, без осознанных усилий или формальных инструкций, развертывается без 

знания  его  внутренней  логики,  является  качественно  одинаковым  в  каждом 

индивидууме, и является отличающимся от более общих способностей для того, чтобы 

производить информацию или вести себя разумно». 

С  другой  стороны,  вам  могли  предложить  синтез  стандартных  определений  из 

вводной  части  учебников:  «Язык  –  это  система  произвольных  обусловленных 

вокальных, письменных (графических) или мимических символов, которые позволяют 

членам  данного  общества  общаться  разумно  друг  с  другом».  В  зависимости  от 

вычурности получаемого вами ответа, вы можете также наткнуться на упоминание об: 

а) творческом характере языка; б) предполагаемом первенстве речи над письмом и в) 

универсальности языка среди человеческих существ. 

Консолидация  множества  возможных  дефиниций  языка  дает  следующее 

производное сложное определение: 

1.

 

Язык – систематичен. 

 

177 

 

2.

 

Язык является комплектом условных символов. 

3.

 

Те символы первично вокальные (устные), но могут быть также визуальными. 

4.

 

Символы имеют обусловленные значения, к которым они относятся. 

5.

 

Язык используется для общения. 

6.

 

Язык функционирует в речевом обществе или культуре. 

7.

 

Язык,  по  существу,  является  присущим  человеку,  хотя,  возможно  не 

ограничивается как средство общения людьми. 

8.

 

Язык  постигается  всеми  людьми  в  большинстве  одинаковым  способом;  язык  и 

изучение языка оба имеют универсальный характер. 

Эти  восемь  положений  представляют  точное  «двадцати-пяти  словное  –  или 

меньше» определение языка. Но простота восьми – сложного определения не должна 

маскировать  простоту  лингвистического  исследования,  лежащего  в  основе  каждой 

концепции.  Множество  сфер  и  суб-  сфер,  многолетние  университетские  курсы 

рекомендуются  в  каждой  из  восьми  категориях.  Рассмотрим  некоторые  из  этих 

возможных областей: 

1.

 

явная и формальная оценки системы языка на нескольких возможных уровнях (в 

большей степени – фонологические, синтаксические, и семантические). 

2.

 

семантическая природа языка; взаимоотношение между языком и реальностью; 

философия языка; история языка; 

3.

 

фонетика;  фонология;  система  письма;  кинезис,  проксемика  и  другие 

паралингвистические свойства языка. 

4.

 

семантика; язык и познание; психолингвистика. 

5.

 

система коммуникаций; взаимодействия говорящего – слышащего; произведение 

предложений. 

6.

 

диалектология;  социо  –  лингвистика;  язык  и  культура;  билингвизм  и  изучение 

второго языка. 

7.

 

человеческий язык и нечеловеческое (животных) общение; физиология языка. 

8.

 

языковые универсалии; изучение первого языка. 

Серьезное и обширное размышление об этих восьми пунктах вовлекает в сложное 

путешествие  через  лабиринты  языкознания,  лабиринт,  о  котором  продолжают 

говорить. Все же учителю языка необходимо знать кое-что об этой системе общения, 

которую  мы  называем  языком.  Могут  ли  учителя  иностранного  языка  эффективно 

обучать  языку,  если  они  не  знают  даже  в  общих  чертах  что  –  о  взаимоотношениях 

между  языком  и  познанием,  системой  письма,  невербальном  общении,  социо  -

лингвистике и изучении первого языка? И если изучающего второй язык просят делать 

успехи  в  изучении  системы  общения  такого  сложного  явления,  не  является  ли 

разумным, чтобы учитель знал о компонентах той системы? 

   

Ваше  понимание  компонентов  языка  определяет  в  большей  системе,  как  вы 

преподаете  язык.  Если,  например,  вы  верите,  что  невербальное  общение  является 

ключом  успешного  изучения  второго  языка,  вы  уделите  некоторое  внимание 

невербальным  системам  и  сигналам.  Если  вы  воспринимаете  язык  как  феномен, 

который  можно  разложить  на  тысячи  дискретных  кусков,  а  те  куски  обучаются 

программно, один за другим, то вы придете к пониманию делимости форм языка. Если 

вы  думаете,  что  язык  является  в  своей  сути  культурным  и  интерактивным,  ваша 

 

178 

 

методология  преподавания  насыщена  социо  –  лингвистическими  стратегиями  и 

коммуникативными заданиями. 

 

Литература 

1.

 

Douglas Brown H. Principles of Language Learning and Teaching. Fourth edition. San 

Francisco State University, 2000.    

 

 

СӨЙЛЕУ ТІЛІНДЕ АҚАУЫ БАР БАЛАЛАРМЕН ЖҰМЫС 

 

Аукешева Нургуль Сағындыққызы 

Шет ауданы «Балдырған» балабақшасы 

 

«Ойын баланың алдынан өмір есігін ашып, оның шығармашылық қабілетін 

дамытады, ойынсыз ақыл-ойдың қалыптасуы мүмкін емес. 

                                                                     В.А.Сухомлинский 

  

Сөйлеу тілінде ақауы бар балалармен логопед жұмыс жасайды. Логопед дегеніміз    

–  сөйлеу  тіліндегі  кемістіктерін,  оның  бұзылу  себептерін  болдырмау  жолдарын, 

сонымен  бірге  әртүрлі  кемістіктерді,  әртүрлі  жолдармен  түзетіп    жою  тәсілдерін 

зерттейтін ғылым. Логопедия логос (сөз) және пайдео (тәрбиелеймін), үйренемін деген 

грек  сөздерінен  алынған.  Ал,  тіл  кемістігі  дегеніміз-сөйлеу  қабілетінің 

психофизиологиялық  механизмінің  бұзылу  салдарынан  сөйлеушінің  сөйлеу  тілінің 

қоршаған ортаға тән мөлшерден ауытқуын айтамыз. 

Сөйлеу тіліндегі дыбыстардың айтылуындағы барлық мүкістердің 5 жасқа дейінгі 

мерзімде тексеріп анықтау қажет.Себебі дыбыс шығарудағы сөйлеу тілі мүшелері әлі 

жеткілікті  дәрежеде  дамымаған,  әрі  орнығып  бекімеген  жас  бала  сөйлеу  тіліндегі 

дыбыстардың  барлығын  бірдей  дұрыс  айта  алмайтындығы  өзінен-өзі  түсінікті.  4-5 

жасқа дейінгі баланың сөйлеу тіліндегі дыбыстарды бұрмалап айтуы жай деп саналады 

және  бұны  жастық  немесе  физиологиялық  тіл  мүкістігі  дейді.  4-5  жастан  кейінгі 

баланың  сөйлеу  тіліндегі  дыбыстардың  бұзылып  айтылуы  патологиялық  деп 

саналады.  Сонымен  дислалияны  жоюдағы  логопедиялық  жұмысты  дәл  осы  жастан 

бастап  жүргізу  керек.Бірақ  сөйлеу  тіліндегі  дыбыстардың  дұрыс  айтуын  жетілдіру 

сабағын бастамас бұрын баланың сөйлеу тілін тексеріп алу керек. 

Арнайы әдебиеттерде дыбыс айту кемшіліктерін түзетудегі логопедиялық жұмыс 

кезеңдерінде  әртүрлі  пікірлер  айтылады.  Мысалы,  Ф.Ф.Рау  екі  кезеңге  бөлсе, 

О.В.Правдина,  О.В.Токарева  үш,  ал  М.Е.Хветцев  төрт  кезеңге  бөлді.  Кезең  саны 

әртүрлі  болғанымен  негізгі  мақсаты  бір  болып  келеді.  Логопедиялық  түзету 

жұмысының мақсаты мен міндетіне байланысты төмендегідей кезеңдерге бөлу тиімді: 



 

Дайындық кезеңі 



 

Дыбысты қою кезеңі 



 

Дыбысты дұрыс айтуға машықтандыру кезеңі 



 

Дыбыстарды ұқсас дыбыстардан ажырату кезеңі 

Аталған  кезеңдердің  арасында  айқын  шекара  жоқ  1-нің  аяқталуы  2-нің 

басталуына ұласып кетеді. 

 

179 

 

Дайындық  кезең.  Бұл  кезеңнің  негізгі  мақсаттары:  баланың  түзу  жұмысына 

ынталандыру, саналы түрде тапсырмаларды орныдауға үйрету, зейінің, тыңдау, ойлау 

қабілетін  дамыту,  арнайы  логопедиялық  міндеттерге  артикуляциялық  дұрыс 

қалыптастыру,  дыбысты  қабылдау,  ажырату  жатады.  Артикуляциялық  дұрыс 

қалыптастыру  үшін  арнайы  жаттығулар  қолданылады.  Жаттығулар  қойылатын 

дыбысқа байланысты жүйеленеді және ерін, тіл қимылдарын, қалпын дағдыландыруға 

бағытталады.Балаларды қызықтыру үшін және жаттығуды ойларына сақтап қалу үшін 

әр жаттығу әртүрлі атпен аталады. Мысалы: 



 

«Күрекше» - жалпақ тілді шығарып астыңғы ерінге ұстап тұру керек. 



 

«Инеше» - ауызды кең ашып тілді алға қарай жіңішкертіп шығарып 10-15 секунд 

ұстап тұру керек. 



 

«Төбешік» - ауызыңды жартылай ашып, тілдің екі жақ шетін жоғары азу тістерге 

жапсырып, тілдің ұшын астыңғы тіске тіреп ұстау. 



 

«Түтікше» - жалпақ тілді ауыз қуысына шығарып, тілдің бүйір жақтарын көтеріп 

түтікшеге үрлеу. Жаттығуды жайлап жасау керек. 



 

«Ожау» - ауызды кең ашып, жалпақ тілді көтеріп жоғары тістерге созып, бірақ 

тигізбей ұстап тұру керек. 



 

«Сағат» тілді жіңішкертіп ұстап оңға, солға жайлап қозғау керек. Осылай санап 

отырып 15-20 рет қайталау керек. 



 

«Саңырауқұлақ»  -  ауызды  кең  ашып,  тілді  таңдайға  жапсыра  ұстап  тұрып 

төмеңгі жақты басып ауызды кең ашып ұстау. 



 

«Атыбақан»  -  жіңішке  тілді  ауыздан  шығарып,  тіресе  мұрынға  созып,  біресе 

иекке созу. Жаттығуды жасағанда ауыз ашық болу керек.Осылай 10-15 рет қайталау. 



 

«Тәтті тосап» - жалпақ тілді шығарып жоғары ерінді жалап, тілді ауыз қуысына 

тереңірек апару. Жаттығуды 15 рет қайталау керек. 



 

«Тоқылдақ»  -  ауызды  кең  ашып  тілдің  ұшымен  жоғарыға  альвеолаға  немесе 

таңдайға жиі-жиі соғылғандай қимыл жасау керек. 



 

«Ат шауып келеді» - ауызды кең ашып тілді таңдайға жапсыру – айыру немесе 

таңдай қағу.  

Аталған  жаттығулардан  тек  әр  дыбысқа  керекті  жаттығулар  алынады. 

Фонемаларды  дұрыс  айтылуын  алғашқы  қалыптастырып  қою  кезеңінде  негізгі  үш 

тәсіл қолданылады. 

Бірінші тәсіл – еліктеуге негізделген. Бала естуді, көруді, тактильді – тербелісті, 

бұлшық ет түйсігін пайдалана отырып фонеманың дыбысталуы мен артикуляциясын 

қабылдайды,  сапалы  түрде  сөйлеу  органдарының  қажетті  түрде  қимылын,  қажетті 

дыбыстарын  қайталауға  талаптанады.  Бұл  жағдайда  дыбыстардың  тікелей  естіп 

қабылдау,  сөйлеу  қимылдарын  көру  арқылы  қабылдау,  оның  ішінде  өзінің  айнаға 

қарау көмегімен, ішінен ауа ағынын, көмекей дірілін қолмен сезіну түрлі құралдардың 

көмегімен  сөйлеу  органдарының  жұмысын  бейнелеп  көрсетумен  толықтырылуы 

мүмкін. Тиісті дыбыстарды айтуға еліктеу арқылы қол жетпеген жағдайда әуелі оның 

элементтерін  қалыптастыруға  күш  салу  керек.  Мәселен,  Р  фонемасының  айтылуын 

түзеткенде тілді дұрыс формасы мен позияциясын игерілетін жаттығулар жасап, содан 

кейін  ғана  оның  тербелісін  қалыптастыру  болып  табылады.  Сөйлеу  мүшелерінің 

 

180 

 

қимыл  баяулығын  немесе  қатар  басқарылуы  қиындықтары  кейде  дайындық 

артикуляциясы жаттығуларының тұтас жүйесін пайдалануға, өзіндік артикуляциялық 

гимнастикаға сүйенуге мәжбүр етеді. 

Екінші  тәсіл  –  құралдардың  шпатель,  зондлар  немесе  саусақтың  көмегімен 

сөйлеу органдарына механикалық ықпал жасауды көздейді. Бұл жағдайда белгілі бір 

бастапқы  артикуляция  пайдаланылады,  соның  негізінде  сөйлеу  органдары 

механикалық  жолмен  баяу  түрде  қажетті  қалыппен  қозғалысқа  келтіреді.  Сөйлеу 

органдарының  белгілі  бір  қалпымен  немесс  қимылымен  байланысты  генетикалық 

тітіркендіргіштермен  бірлесе  отырып  ми  қабатындағы  іздер  жүйесі  түрінде  бекиді. 

Бұның өзі қажетті артикуляцияны кейіңірек еркін және белсенді айту алғы шарт болып 

табылады. Таза күйіндегі осы тәсілге тән нәрсе  – механикалық әсердің нәтижесінде 

алынатын  артикуляция  бастапқы  кезде  баланың  талабына  сай  келмеуі  мүмкін. 

Мәселен, Қ дыбысының айтылуын механикалық тәсілмен түзету кезінде оған та-та-та 

буындарын айту ұсынылады және осы кезде тілдің алдын белгілі шпательмен басып 

қойылады. Та буының ұмытпаған бала оны – тя түрінде, ал шпательмен тілді ақырын 

жылжытып итерген жағдайда – кя, сосын – ка түрінде бастайды. 

Үшінші  –  аралас  тәсіл  –  бұл  тәсіл  бойынша  сөйлеу  тілі  механикалық  ықпал 

жасаудың мақсаты – еліктеу және ауызша түсіндіру арқылы қажетті артикуляцияны 

мейлінше толық және дәл айтуға көмектесу. Бұған баланың қажетті артикуляцияны 

еркін  меңгере  алмаған  жағдайда  төменгі  тіс  й  сигматизмін  түзету,  тілдің  ұшын 

астыңғы  тістің  артқы  жағына  түсіріп  ұстап  тұру  үшін  зонд  пайдалану  мысал  бола 

алады. Аталған тәсілдердің бәрінде де дыбыстардың артикуляциялық тегістігін ескеру 

қажет немесе мүкіс дыбысты түзеткенде оның тектестерінің дұрыс айтылуына сүйену 

керек. Мысалы: үнді дауыссыздарға еліктеу арқылы түзеткенде сәйкес ұяң дауыстыға 

сүйенген пайдалы. Егер қос еріңді ұяң дыбысы қалыптасқан болса ол тіс-тіс қатысында 

айтылатын Д дыбысын меңгеруге көмектеседі. Ал д – дыбысын меңгеру осы әдіспен 

немесе  механикалық  жолмен  тіл  –  таңдай  түбі  қатысында  айтылатын  г  –  дыбысын 

қалыптастыру  негіз  болады.  Көптеген  жағдайда  дыбыс  туыстығын  екі  бағытта 

пайдалануға  болады.  Мысалы,  ш  дыбысы  дұрыс  айтылса,  ол  артикуляциясы  тілдің 

сәйкес жолымен сипатталатын р дыбысын қалыптастыруға негіз болады. Керісінше р 

дыбысы да ш дыбысын қалыптастыруға өте қолайлы. 

Дыбысты  дұрыс  айтуға  машықтандыру  үшін  жаттығу  материалын  таңдаған  кезде 

фонетикалық,  талаптарды  еске  алу,  айту  қиындықтарын  сатылап  арттыруды  сақтау 

керек.  Сонымен  қатар  сөздік  материалдарының  (сөз,  сөз  тіркесі)  мәні  балаға  түсіну 

мүмкіндігінше күнделікті алынуға тиіс. Қарапайым жаттығулардан барынша күрделі 

сөйлеу қызметіне біртіндеп көшу өте маңызды. Мысалы:  - логопед ілесе қарапайым 

буындар мен сөздерді қайталаудан бастап, дауыстап оқуға, заттарды атауға, суреттер 

бойымен  суреттерден  бейнеленген  қарапайым  көріністерді  сипаттауға,  есептерге, 

өлеңді,  жұмбақты,  мақал  мен  мәтелді,  жаңылтпашты  тиісті  дыбысты  қатыстырып 

жатқа айтуға, одан әрі сұрақтарға толымды жауап беруге, суреттер сериясын әңгімелеп 

беруге, ақырында еркін әңгімелесуге ұмтылу керек. Алайда есте болатын жай – түрлі 

дыбыстардың  айтылу  кемшілігін  түзету  қиындығының  дәрежесі  көбінесе  бұл 

кемшіліктердің  сипатына  және  бағытына,  ерекшелігіне  байланысты.  Сондықтан 

дыбысты  түзету  ретін  анықтағанда  тілдің  фонетикалық  қалпын  сипаттайтын 

 

181 

 

мәліметтерге  алдын-ала  арнаулы  сынақтарға  сүйену  керек,  олар  кемшіліктердің 

түзетуге икемділік дәрежесін білугекөмектеседі. 

Екі немесе одан да көп дыбыстармен жұмыс істеуді жоспарлаған кезде екі түрлі 

талапты сақтау керек. 

жүктеу/скачать 14,44 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: