Бағыттары ІІ халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары Современная система дошкольного образования

 

362 

 

 

Использовать  приёмы  мнемотехники  в  своей  работе  лучше  со  второй  младшей 

группы.  Для  детей  3-4  лет  схемы  нужно  делать  цветные,  так  как  в  памяти  детей 

быстрее  формируются  отдельные  образы  и  ассоциации:  солнце  –  жёлтое,  трава  – 

зелёная, апельсин – оранжевый и т.д. Для детей 5-6 лет целесообразнее использовать 

схемы, нарисованные в одном цвете, чтобы не отвлекать внимание детей на яркость 

изображения.  Детям  младшего  возраста  предлагают  готовые  изображения  с 

обязательным разъяснением значения схемы. А детям старшего дошкольного возраста 

можно предложить самостоятельную расшифровку, что позволит кроме преодоления 

речевых нарушений, работать над развитием логического мышления.  

 

Учить детей работать со схемами необходимо поэтапно, последовательно. Если в 

начале их использования предлагается схематическое изображение одного предмета, 

а  потом    схема  для  составления  словосочетания,  то  позже  можно  перейти  к 

мнемодорожкам,  для  составления  целого  предложения;  а  потом  и  целым 

мнемотаблицам – для составления описательного рассказа или пересказа. Совсем не 

обязательно покупать готовые таблицы, для их создания не нужно обладать большими 

художественными  способностями.  Любой  педагог  сможет  нарисовать  несложные. 

Символические изображения предметов, действий. 

 

Следует  обратить  внимание  на  то,  что  речевая  деятельность  формируется  и 

функционирует  в  тесной  связи  со  всеми  психическими  процессами.  Специальное 

коррекционное обучение осуществляться должно с помощью комплексной программы 

дефектологического воздействия, включающей не только развитие всех компонентов 

речи, но и направленной на коррекцию психических функций. Поэтому использование 

приёмов мнемотехники очень актуально. 

 

Приём наглядного моделирования помогает детям с ОНР овладеть связной речью, 

т.к. использование схем облегчает запоминание и увеличивает в процессе работы со 

схемами  объём  памяти.  Работа  со  схемами  позволяет  ребёнку  полностью 

контролировать процесс запоминания, сохранения и припоминания информации. 

  

Дошкольник, в отличии от школьника, лишён возможности в процессе обучения 

сделать запись, отметить что – либо, составить таблицу, т.е. на занятиях в детском саду 

задействован только один вид памяти – вербальный. А схематические изображения – 

это возможность задействовать в обучении дошкольника зрительную и ассоциативную 

память.  Многие  учёные  отмечают,  что  использование  заместителей  и  наглядных 

моделей развивает умственные способности дошкольников, что очень актуально для 

детей с ЗПР. 

 

На  использовании  наглядных  модулей  основаны  многие  методы  дошкольного 

обучения. Схемы и модели различных структур (слова, словосочетания, предложения, 

текста) постепенно приучают детей к наблюдению за языком. Это развивает интерес к 

занятиям,  к  речевой  активности,  совершенствует  мыслительную  деятельность 

ребёнка. При использовании схем, меняется характер деятельности детей: они имеют 

возможность не только слышать свою речь, речь других детей и логопеда, но и видеть 

её  элементы.  Благодаря  этому  ребёнок  начинает  овладевать  операциями  анализа  и 

синтеза  на  наглядном  материале.  Детям  с  ЗПР  требуется  спец.  обучение,  а  затем 

длительные  упражнения  для  усвоения  навыков  словообразования.  Облегчить  этот 

процесс,  внести  в  него  разнообразие  и  сделать  более  занимательным  для  ребёнка 

 

363 

 

помогает  метод  наглядного  моделирования.  Самым  положительным  моментом  в 

использовании мнемосхем, на мой взгляд, является то, что активная речевая позиция 

логопеда  сводится  к  минимуму,  давая  ребёнку  возможность  самостоятельно 

образовать нужное слово. 

 

Делаем  выводы:  дефектолог  и  воспитатель,  используя  в  своей  работе  наглядное 

моделирование, учит детей: самостоятельно добывать информацию, делать сравнения, 

составлять  внутренний  план  своих  речевых  высказываний,  делать  умозаключения, 

оказывает  положительное  влияние  на  развитие  неречевых  процессов:  внимания, 

памяти, мышления. 

 

Следовательно, можно сделать вывод, что работая над мнемосхемами ребёнок (под 

руководством  педагога)  учится  самостоятельности,  усидчивости,  зрительно 

контролирует  план  своих  действий.  У  ребёнка  повышается    заинтересованности  и 

ответственности, появляется радость от результатов своего труда, совершенствуется 

память, внимание, мышление, что в целом положительно сказывается на результатах 

коррекционной  работы.  Использование  мнемотехники  в  системе  коррекционной 

работы  даёт  ощутимый  положительный  результат,  что  подтверждается  данными 

диагностики  уровня  речевого  развития  детей  (срезы  на  начало,  середину  и  конец 

учебного года). 

  

И напоследок китайская мудрость: «Услышал – забыл. Увидел – запомнил. Сделал 

– понял», а её русская аналогия: «Лучше один раз увидеть, чем сто раз услышать». 

 

 

Литература: 

1.

 

Власовой М.А. Дети с ЗПР. –М.: Просвещение, 1984. -256 с. 

2.

 

Лебединский  В.  В.  Нарушение  психического  развития  у  детей  с  ЗПР.  –М.: 

Издательство МГУ, 1985. -369 с. 

3.

 

Власовой Т. В. Обучение детей с ЗПР. –М.: Просвещение, 1984. -342 с. 

4.

 

Симонова Л.Ф. Память детей 5-7 лет. – Ярославль, 2001. -278 с. 

5.

 

Козаренко В. А. Учебник мнемотехники. – Москва, 2002. -85 с. 

6.  Большева  Т.  Учимся  по  сказке.  Развитие  мышления  дошкольников  с  помощью 

мнемотехники. – СПб.: «Детство – Пресс»,2001 

7.  Малетина  Н.  Моделирование  в  описательной  речи  детей  с  ОНР,  «Воспитание  и 

обучение». – 2004, №6 

8. Омельченко Л.В. Использование приёмов мнемотехники в развитии связной речи, 

Логопед 2008, №4, с.102 – 115 

9.  Расторгуева  Н.И.  Использование  пиктограмм  для  развития  навыков 

словообразования у детей с ОНР, Логопед 2002, №2, с.50 - 53 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

364 

 

БАЛАНЫ МЕКТЕПКЕ ДАЯРЛАУ 

 

Дукенбаева М. А, Жакембаева Р. С. 

№ 41 ЖББОМ жанындағы шағын орталық 

 

Елбасы  Нұрсұлтан  Әбішұлы  «Қазақстанның  болашағы  -  дарынды  балалар 

қолында»  деп  бекер  айтпаған.  Елбасының  көреген  саясатының  арқасында  Қазақстан 

әлемдік қауымдастықтың ортасынан лайықты өз орынын таба білді. Президентіміздің 

«Біз таяу уақытта дамыған 50 елдің қатарына жетуіміз керек» деген мақсатына еліміз 

биылғы  жылы  қол  жеткізді.  Қазіргі  уақытта  баланы  мектепке  дайындау,  белгілі  бір 

дағдыларды  игеруге  бейімдеу  заманымыздың  көкейкесті  мәселелерінің  бірі  болып 

отыр.  

Ендігі  жерде  мектеп  жасына  дейінгі  баланың  бүкіл  өмірін  ұйымдастыру,  оның 

денсаулығын  нығайту,  ақыл-ой,  адамгершілік  тәрбиесін  жетілдіріп,  түптеп  келгенде 

мектепке даярлау, тікелей ата-ананың үлесіне тиеді. Қазақстан Республикасының Білім 

беру  жүйесін  реформалау  барысында  әрбір  баланы  мектептегі  оқу  және  әлеуметтік 

ортаға  еркін  бейімделе  алатындай  жағдай  жасау  аса  маңызды  міндет.  Демек,  қазіргі 

талап бойынша  бала мықты, адамгершілік, мәдениеттілік, еңбексүйгіштік қасиеттері 

мол, ерік-жігері күшті, жұмыс қабілеттеріне ие, білімге қызығушылық сипаттары мол 

болуы  қажет.  Сондықтан  да  мектеп  пен  мектепке  дейінгі  мекеменің,  ата-аналардың 

басты міндеті - баланы мектептегі оқуға, мектеп өміріне даярлау. Әрбір баланың жеке 

дамуына  жағдай  жасау  және  оның  оқуда,  қарым-қатынаста  өзіндік  тәжірибесінің 

қалыптасып, шығармашылық және әлеуметтік белсендігінің дамуына ықпал ету керек. 

Баланы дұрыс тәрбиелеуді, жақсы әдет, дағды қалыптастыруды ерте бастан ескерген 

жөн. Ата-ана баланың өсу жолына, тіл мәдиетіне тыңғылықты әзірленуіне тиісті жағдай 

жасау  ата-ананың  ең  бірінші  міндеті.    Қандай  тәрбие  болсын,  үйден,  отбасынан 

басталады. Баланы еңбекке баулу ата-ана жұмысы. Баланы мектепке дұрыс дайындау 

керек,  балаға  немқұрайлы  қарап,  ертең  оның  өміріне  қиыншылықтар  туғызбау 

керектігін  ата-аналар  ешқашан  естерінен  шығармау  қажет.  Бала  тәрбиесінің  ана 

құрсағынан,  отбас-ошақ  қасынан  басталатынын  ұмытпайық.  Бүгін  ел  болып  қолға 

алмасақ, онда келешек ұрпақ алдындағы парызымызды ұмытқанымыз. 

Баланы  дұрыс  тәрбиелеу  отбасында  қаланып,  балабақшада  әрі  қарай  жалғасын 

табады.  Сондықтанда  баланы  тәрбиелеу,  дамыту  және  білім  беруде  отбасы  мен 

балабақшаның  бірлескен    өзара  тығыз  байланыста,    яғни    ынтымақтаста  болуы 

маңызды. 

Қазіргі  кезеңде  бала  тәрбиесі  жүзеге  асыруда  тәрбиеленудің  дұрыс  жолын  табу 

үшін  ата-аналармен  семинар-кеңестер,  тренингтер,  отбасына  саяхат,  кездесулер, 

сауалнамалар ұйымдастырудың үлкен көмегі бар. 

Адамгершілік  қасиетті  бала  бойына  сіңіру  балабақша  мен  ата-аналардың  бірігіп 

тәрбие беру ынтымақтастығы арқылы жүзеге асырылады. 

Балабақша мен ата-ана ынтымақтастығының негізгі  бағыттары: 

-  Ата-аналардың педагогикалық, психологиялықсауаттылығынарттыру; 

-  Баланыңбиімділігі мен отбасылыққажеттілігнесепкеалу; 

 

365 

 

-    Баланы  мектепкедаярлауды    ата-аналарға  көмек  көрсету  бойынша  жұмысын 

жүргізу. Балалар шығармашылығын дамытуды қалай және қай жастан бастау керек екен 

інмамандар арқылы кеңес алады. Ата-аналар мен жүргізілген жұмыстарда ата-аналар 

балалар болып жұмыстар жасайды. 

Серіктестік пен ынтымақтастық негізінде отбасы мен мектепке дейінгі білім беру 

ұйымдарында балаларға қойылатын біркелкі талаптармен біріңғай білім беру кеңістігін 

қамтамасыз ету: 

-  Балалардың  отбасы  мен  мектепке  дейінгі  ұйымдарда  психикалық-физикалық 

денсаулығын қамтамасыз ету: 

- Баланы мектепкедаярлаудықамтамасызету; 

-  Отбасы  жағдайында  жеке  тұлғаны  қалыптастыру,  дамыту  мен  тәрбиелеу 

мәселелері бойынша тәжірибе алмасуды қамтамасыз ету; 

- Балаларменбірлескеншығармашылықіс-әрекеттүріндеқамтамасызету. 

- Баланың  ортаға тез бейімделуі, құрдастарыменқарым –қатынасын нығайту. 

«Еліңнің  келешегін  айтайын,  бүгінгітәрбиелегенбалаңдыкөрсет»  деп,  Төле  би 

айтса,  «Ел  боламдесең  –  бесігіңдітүзе»  деп,  М.Әуезов  айтқандай  нақты  түйіндеген 

серіктестік пен ынтымақтастықтың негізінде балабақшамен қамтылмаған балалары бар 

отбасы  мен  мектепке  дейінгі  білім  беру  ұйымдарында  балаларға  берілетін  талаптар 

нақты болған жағдайда бала, ата-ана, педагог ынтымақтастығы  орнайды.  

 

Кез-келген 

ата-ана 

баласының 

өсіп-жетілуінде, 

рухани 

күшті 

етіп 

тәрбиелеу  жолында    алуан  түрлі  қуаныш  пен  қиыншылықтарды  бастарынан  өткізе 

отырып,  оның  рухани  және  ақыл-ойы  мен  дене  құрлысы  жағынан  жан-жақты  даму 

дәрежесіне жеткізуге баулиды. Тәрбиеші баланы бала бақшада оқуға дайындауда ата-

анасымен бірлесе отыра жүргізеді. Оларға іс-әрекеттің мазмұны өзгерген кезде баланың 

мінез-құлқы  да,  ішкі  психикалық  өмірі  де  өзгеретінін  және  осы  кезде  баласына  аса 

қажет екендігі түсіндіруі керек. Ең алдымен өз үйінде баланың денсаулығын нығайтуға 

және  дамуына  қолайлы  жағдай  жасаңыз.  Баланың  қатаң  және  нақты  күн  тәртіпке 

үйрету: белгілі уақытта ұйықтау, ұйқыдан тұру, тамақтану, ойын ойнау, оқу және т.б. 

Күндізгі және түнгі дұрыс ұйқыдан (балалар шамамен 12 сағат) балалар шаршамайды 

ойын  ойнап  қана  қоймай,  сурет  салуға,  қиюға  және  үйдегі  қиын  емес  шаруаларды 

орындайды. Таза ауаның пайдалы екенін ұмытпаңыз. Күн жартысында балалар түрлі 

шараларға  белсене  қатысу  (яғни,  шамамен  6  сағат)  керек.  Баланың  ата  -  анасымен 

бірлескен  жұмыстарды  жасау  тиімді  екенін  ұмытпау  керек.  Баланың  таңертең 

жаттығуларды жасау, серуенге, саяхатқа шығу, қол еңбегімен айналысу, жүзуге үйрену 

және  т.б.  Балалардың  түрлі  аурулардан  алдын  алу  үшін  шыңығу  шараларын  жасау 

қажет. Бұл сізге және сіздің балаңызға ұнайды. Шындалған энергияны қайта қалпына 

келтіру  үшін  дұрыс  тамақтану  керек.  Баланың  мектепке  баруға  дайын  екенін  басты 

көрсеткіші  кіші  моториканың,  саусақтардың  шапшаң  қимылдардың  дамуына 

байланысты. Баланың мектепке баруға дайындау кезінде оны тек қана жазуға үйретпей, 

оның  қол  бұлшықеттерін  жетілуіне  жағдай  жасау  жасау.  Саусақ  және  қол 

бұлшықеттердің дамуына көптеген ойындар мен жаттығулар қолданылуда:  

 

 

366 

 

Пластилин мен саздан мүсіндеу. Бұл өте пайдалы, бүгінгі күнде «мектептегі оқуға 

дайындық» ұғымы комплексті және баланың барлық өмірінің сферасын қамтиды. 

 

Мектепке  дейінгі  баланың  өмірінде  әлеуметтік,  психологиялық  жағынан  және 

физиологиялық жағынан да қиын кезең. Дегенмен, мектептегі оқуға даярлау мәселесі 

әліде өзекті мәселелердің бірі болып қала бермек. Тәрбиешінің бала бақшада мектепке 

дайындау кезеңі 4 бағытқа бейімдеп және жан - жақты дамуына зор көңіл бөлу керек. 

 

1 бағыт - балаларды мектептегі оқуға қажетті нақты іскерліктер мен дағдыларды 

қалыптастыру; 

 

2 бағыт – мектеп жасына дейінгі кезеңнің аяғында байқалатын жаңа құрылымдар 

мен бала психикасындағы өзгерістерді зерттеу; 

 

3 бағыт - оқу әрекеттерінің алғы шарттары; 

 

4 бағыт - баланың берілген ережелер мен ересектер талабына саналы түрде бағыну 

іскерлігі. Баланың өмірлік тәжірибесін дамыту, айналадағы дүниеден алған әсерін әрі 

қарай кеңейте отырып, бір арнаға түсіру балабақшада арнайы дүниеден алған әсерін әрі 

қарай кеңейте отырып, бір арнаға түсіру балаабқшада арнайы өтетін сабақ, ойын, еңбек 

процестерінде тәрбиешінің басшылығымен іске асады. Балаға бағдарламалық материал 

негізінде білім беруге баса назар аудару қажет.Бала бақша мекемелерінде және шағын 

бала  бақшаларда  тәрбиешінің  алдына  ең  бірінші  қоятын  жоспары  баланың  дамуы 

.Жоспар жасағанда баланың жақсы сөйлей білуін бағдарлау, сөздік қорын дамыту, ой - 

өрісін кеңейту жұмысында өте мұқият қарау қажет. Ол үшін әр тәрбиеші, әрбір бақша 

меңгерушісі бағдарламада берілген материалдарды ыждағатықпен оқып, үйренуі керек. 

Осыдан  соң  тәрбиеші  қандай  тақырыпты  қай  кезде,  қалай,  қандай  мақсатта,  қай 

сабақпен  байланыстыра  өткізу  керектігін  анықтай  отырып,  әр  сабаққа  қажетті 

материалды балаларға қойылатын нақты сұрақтарды (көркем әдебиет, тақырыбы, ойын) 

көрсетіп жоспарлайды.  

Тәрбиеші  қай  кезде  нені  өтуге  болатынын  іріктеп  алып  (тақырыпты)  жоспар 

жасайды.  Бақылау  көрсету,  әңгімелесу  кезінде  баладан  сұрап,  өзіне  айтқызу,  оларды 

жиірек  сөзге  қатыстыру  ісіне  көңіл  бөлу.Тіл  дамыту  сабақтарында  көзделетін  негізгі 

мақсат  –  баланың  сөздік  қорын  байыту,  сөйлем  құрап  айтуға,  әңгімелей  білуге 

үйрету.Баланы  сөйлеуге  үйрету,  тілін  дамыту,  ой  -  өрісін  кеңейту  жұмысында  бір 

топтағы әр баланың сөйлеу дәрежесін байқап, анықтау керек. Сонда ғана оқыту - үйрету 

ісінде неге көңіл бөлуге болатыны айқындалады. 

Баланың  сөздігі  балаларды  жекелей  бақылау  негізінде,  нақтылы,  көрнекі 

материалдарға сүйене жүргізіледі. 

1.

 

Әңгімелеу,  әңгіме  құрастыру  (өзі  көріп  білген  жайттар  туралы,  сурет 

мазмұнын, оқылған шығарманың мазмұнын әңгімелету). 

2.

 

Сөзді түсініп айту дәрежесін байқау. Ол үшін балаға таныс және таныс емес 

заттарды көрсетіп сұрау, әңгімелесу. 

 

367 

 

-

 

Балаға  бірнеше  таныс  заттар  мен  ойыншықтарды  көрсетіп  (суреттен  немесе 

заттың өзін) сұрап, түр - түсін, атын, пішінін, қайда, не үшін жасалатынын айтқызу. 

-

 

Бөлмедегі 10 - 15 затты бір орынға қойып, соның ішінен бір заттың атын тәрбиеші 

сөзбен айтады, бала затты танып әкеліп, түр - түсін, пішінін айтады. 

-

 

Балаға күн сайын жиі пайдаланатын заттарды (сабын, тәрелке, орамал, щетка т. 

б.) суреттен көрсетіп, оның атын, қажеттілігін, неден жасалғанын айтқызу. 

-

 

Бөтелке (шөлмек), қайық, үтік, шар, доп сияқты пішіні ұқсас заттарды көрсетіп, 

олардың  не  екенін,  не  үшін  қажеттігін,  сапасын,  неден  жасалғанын,  ұқсас  жақтарын 

айтқызу. Бұл жұмыстар сабақта және сабақтан тыс уақытта жүргізіледі. 

Бұл  әдістерді  қолдану  кезінде  баланың  тұрмыста  кездесетін  заттарды,  олардың 

атына  байланысты  сөздерді  түсініп  айта  білуін,  пішіні  ұқсас  заттарды  бір  -  бірінен 

даралап, ажыратуға талпыну әрекеттерін байқау мақсаты көзделеді.(Әр түрлі жастағы 

балалардың сөздік қорын анықтау үшін жинақталған әдістемлі құралдары бар . 

Баланы  мектепке  дайындаудың  нәтижелі  болуы-оның  белгілі  бір  мөлшерде 

дайындықпен келуінде және дайындығының сапасына да тікелей байланысты. Баланың 

мектепке дайындығын қамтамасыз ету үшін төмендегі маңызды мәселелерге баса назар 

аударылды.  

 

Біріншіден,  республика  көлемінде  жергілікті  жерлерде  мектепке  баратын 

балаларды алдын-ала мектепалды даярлықтан өткізуді толық қамтамасыз ету. 

 

Екіншіден, білім беру ұйымдарында (балабақша мен шағын бала бақша) баланы 

мектепке  дайындауға  арналған  дамытушы  орталықтарды  жабдықтау  және  оқу  іс-

әрекетіне қолайлы жағдай жасау.  

 

Үшіншіден,  балабақшада  және  мектеп  жанындағы  мектепалды  топтары  мен 

сыныптарында  жұмыс  істейтін  арнаулы  мамандардың  болуын  қадағалау.  Баланы 

мектепке дайындау нәтижелі болу үшін әрбір педагог өз ісінің шебері болуымен қатар 

бала жасына лайықты әдістемені меңгеру, олардың психологиялық жай күйін, қабілет 

мүмкіндіктерін аша түсуге көңіл бөлу.  

 

Төртіншіден,  білім  мазмұнын  жаңарту,  білім  беру  сатылары  арасында  тығыз 

бірліктегі жүйелі білім мазмұнының сабақтастығы болу, білім беру сапасын арттыру.  

 

Бесіншіден, баланы арнайы дайындықтан өткізудің ғылыми-әдістемелік негіздерін 

анықтауға баса назар аудару.  

 

Алтыншыдан, баланың жалпы дайындығының маңызын терең түсіне отырып оқу 

іс-әрекеріне бейімдеудің тиімді жолдарын қарастыру.  

 

Жетіншіден,  баланы  мектепке  психологиялық  тұрғыдан  дайындау,  жаңа  ортаға 

бейімдеу,  оқуға  деген  ынта-ықыласын  қалыптастыру,  оқу  іс-әрекетіне  бейімделу 

мотивін туындату. Бүгінгі таңда баланың мектепке дайындықпен келуі әлеуметтік және 

экономикалық жағдайларға да байланысты. 

 

368 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   

 

 

 

 

 

 

 

 

  

 

 

Балалардың  мінез-құлқы  мен  тәртібін  тәрбиелеу  үшін  бағдарламалық  тәрбие 

міндеттеріне,  олардың  күші  мен  мүмкіндігімен  сәйкестендірілген  қолайлы  жағдай 

тудыруға  назар  аудару  қажет.  Балабақшадағы  заттарды  пайдалану  мен  оларды  күтіп 

ұстаудың,  сақтаудың  берік  тәртібі,  өзін  қоршаған  ортаның  ұйымдастырылған  өмір 

ағымы, айналадағы заттардың реттілігі болуы керек. Мектепке дейінгі жылдарда бала 

ересектердің  жетекшілігімен  жақын  адамдарымен,  құрдастарымен,  заттармен, 

табиғатпен қарым-қатынас жасаудың, тәлім-тәрбие алудың бастапқы тәжірибесіне ие 

болады. 

Баланың  мектепте  табысқа  жетуінде  бұл  бағыттар  аса  маңызды  болғандықтан, 

әрбір бағыт жайлы ақпаратпен қамтамасыз етуді жөн көрдім. 

жүктеу/скачать 14,44 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: