Бағыттары ІІ халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары Современная система дошкольного образования

 

378 

 

Расстройства голоса делятся на  органические или функционнальные, центральные 

или периферические.  

Фунционнальные  центральные  нарушения  голоса  у  детей  встречаются 

реже.Механизм нарушения заключается в следующем: при сильном эмоционнальном 

стрессе, возникает очаг запредельного тормлжения в центральной нервной системе, в 

результате  чего  нарушается  процесса  голосообразования  со  стороны  коры  головного 

мозга. 

Периферические  нарушения  голоса  -  это  вследствие  перенапяжения  голосовых 

связок. Голосовые связки имеют единственную поперечную мышцу, регулирующую их 

смыкание.  Перенапряжение  или  воспаление  поперечного  мышцы  приводит  к 

расстройствам голоса. 

При  работе  с  детьми,  страдаюшими  речедвигательными  (дизартрическими) 

расстройствами, для нормального аппарата используются следующие логопедические 

воздействия:  дифференцированный  логопедический  массаж  (раслабляющии  или 

стимулирующий);  точечный  массаж;  пассивная  и  активная  артикуляционная 

гимнастика; искусственная локальная контрастермия (сочитание гипо и гипертермии). 

Подробнее  остановимся  на  логопедическом  массаже,  пассивной  и  активной 

артикуляционной гимнастике. Основной работой на первом этапе является ослабление 

проявления расстройств иннервации речевого аппарата. Для этих целей используется 

расслабляющии (при спастиности мысц с целью расслабления) и стимулирующий (при 

гипотонии с целью активизации мышечного тонуса) массаж. 

Массаж представляет собой нанесение маханических раздражении в виде легкого 

поглаживания,  растирания,  разминания,  вибрации  и  поколачивания.  Вибрация, 

глубокое  разминание,  пощипывание  применяют  только  при  гипотонии  мускулатуры. 

При  этом  ребенку  придают  максимально  расслабляющее положение:  позу  эмбриона; 

положение  лежа  с  закрепленной  валиками  головой;  положение  лежа  на  спине  с 

приподнятыми плечами, откинутой назад головой и ногами, согнутыми в коленях. 

В  начале  расслабающего  массажа  артикуляционной  мускулатуры  необходимо 

добиваться  расслабления  верхнего  плечевого  пояса  и  шей.  При  этом  совершаются 

пассивные  движения  головой  ребенка.  Расслабление  шейной  мускулатуры  вызывает 

некоторое расслабление корня языка. Расслабление оральной мускулатуры достигается 

легким  поглаживанием  и  похлопыванием  мышц  лица,  губ,шей,  языка.  Движения 

проводятся  двумя  руками  в  направлении  от  периферии  к  центру,  они  должны  быть 

легкими,  расслабляющими,  слегка  прижимающими,  но  не  растягивающими  кожу  и 

повторить 5-8 раз. 

Расслабление лицевой мускулатуры: поглаживание от середины лба к вискам, от 

бровей к волосистой части головой, от линии лба вокруг глаз; поглаживание бровей от 

переносицы в стороны до края волос, продолжая линию бровей; от линии лба вниз через 

все  лицо  по  щекам,  подбородку  и  шее;  от  нижнего  края  ушной  раковины  (от  мочек 

ушей)  по  щекам  к  крыльям  носа;  легкое  пощипывание  по  краю  нижней  челюсти; 

надавливающии массаж лица от корней волос вниз. 

Расслабление  губной  мускулатуры:  поглаживание  от  середины  верхней  губы  к 

углам;  от середины нижней губы к углам; поглаживание носогубных складок от углов 

губ к  крыльям носа; пощипывание губ; покалывание губ.   

 

379 

 

Одним  из  приемов  укрепляющего  массажа  является  вибрация.  Ее  можно 

производить  ручным  методом  и  при  помощи  механического  прибора-вибратора. 

Передача тканям мелких, быстрых, чередующихся колебательных движении вызывает 

сильное  сокращение  мышц  и  придает  им  большую  упругость,  улучшает  трофику 

тканей.  Массаж  продолжается  2-4  минуты  Вибрация  противопоказана  детям  с 

судорогами. 

Массаж  язычной    мускулатуры.  При  спастичности  языка  производят 

расслабляющии  массаж,  при  гипотонии  языка-укрепляющий.  Спастичность  язычной 

мускулатуры  отмечается  значительно  чаще,  чем  гипотонии  языка.  При  гипотонии 

приемы массажа более активные, интенсивные, чем при спастичности.  

Цели массажа языка:  

а) нормализация мышечного тонуса; 

б)  включение  в  речевую  деятельность  новых  групп  мышц  и  увелечение 

интенсивности ранее включенных мышц; 

в) увелечение объема и амплитуды артикуляционных движении; 

г) уменшение слюнотечение; 

д)укрепление глоточного рефлекса; 

е) афферентация в речевые зоны коры головного мозга (для стимуляции речевого 

развития). Массаж языка можно осуществлять различными способами: массаж зубными 

щетками, различными по материалу, форме, жесткости щетины, размеру (при массаже 

используются как шетина, так и палочка щетки; мануальный массаж ( в напальчнике 

или  через  марлевую  салфетку);  массаж  деревянным  или  металическим  шпателем; 

зондовый массаж . Перед началом массажа языка нужно выяснить степень и границу 

глоточного  (рвотного)  рефлекса.  В  случае  его  повышения  во  время  каждого 

последующего  массажа  необходимо  понемногу  заходить  за  границу  глоточного 

рефлекса.  Массаж  языка  не  следует  проводить  после  кормления  ребенка.  Во  время 

массажа языка рот ребенка приоткрыт. Необходимо делать массаж в полости рта, затем 

вне ее. 

Прием массажа языка (направление массажных движении): 

1.

 

поглаживание  языка  в  различных  направлениях:  от  корня  языка  к  кончику 

(воздействие на продольные мышцы) от центра языка к боковым краям (поперечные 

мышцы), круговые, спиралевидные движения; 

2.

 

похлопывание  языка,  начиная  с  кончика,  продвигаясь  постепенно  к  еорню  и 

обратно (римичные надавливания воздействует на вертикальные мышцы); 

3.

 

легкие вибрирующие движения, передаваемые языку через зонд (шпатель); 

4.

 

покалывание языка (игольчатым зондом); 

5.

 

массаж верхнего подъема языка, растягивая уздечку (движение снизу вверх под 

языком); 

6.

 

«перетирание» языка марлевой салфеткой или чистым носовым платком (в случае 

повышенной чувствительности ребенка к марле); 

7.

 

Распластывание  языка  маленькой  клизмой-спринцовкой  (сложенная  два  раза 

большая часть клизмы- во рту; кончик – снаружи).  

 

 

380 

 

 

 

          Атрикуляционная  гимнастика  с  детьми  младенческого  и  раннего  возраста 

проводится в пассивной, затем в пассивно-активной форме. 

Пассивная артикуляционная гимнастика проводится после массажа. Выполняются 

пассивные движения органов артикуляции 

с  целью  включения  в  процесс  артикулирования  новых  групп  мышц,  до  этого 

бездействующих,  или  увелечения  активности  ранее  включенных  мышц.  Это  создает 

условия  для  формирования  произвольных  движений  речевой  мускулатуры. 

Направление,  объем  и  траектория  пассивных  движений  те  же,  что  и  активных.  Они 

отличаются  от  активных  движении  тем,  что  время  вкючения  и  выключения  из 

движения, фиксация определяется логопедом. Он оформляет схему артикуляционного 

движения, по возможности объясняя ее ребенку, требуя от него зрительного контроля. 

Пассивные  упражнения  осуществляются  сериями  по  3-5  движений.  Ребенку 

предлагается осознать  три стадии  каждого  движения:  вход,  фиксация,  выход. Нужно 

постепенно  воспитывать способность зрительно контролировать и оценивать каждое 

движение, ощущать и запоминать его. 

Пассивная гимнастика языка:  

- выведение языка из ротовой полости вперед; 

- втягивание языка назад: 

- опускание языка вниз (к нижней губе) 

- поднимание языка вверх  (к верхней губе); 

- боковое отведение языка (влево, вправо); 

- придавливание кончика языка ко дну ротовой полости; 

- приподнимание кончика языка к твердому небу; 

- легкие, плавные покачивающие движения языка в стороны. 

Пассивная гимнастика губ :  

-

 

собирание верхней губы (поместив указательные пальцы обеих рук в углы губ, 

проводят движения к средней линии); 

-

 

собирание нижней губы (тем же приемом): 

-

 

собирание губ в трубочку («хоботок»), производя движение к средней линии; 

 

381 

 

-

 

растягивание губ в улыбку, фиксируя пальцами в углах рта; 

-

 

поднимание верхней губы; 

-

 

опускание нижней губы; 

-

 

смыкание губ для выработки кинестетического ощущения закрытого рта; 

-

 

создание различных укладов губ, необходимых для произнесения гласных звуков 

[а], [о], [у], [и],  [ы], [э].  

Для    стимулирования  большей  иннервационной  активности,  повышения  степени 

кинестетического  чувства  речевого  аппарата,  увелечения  объема  артикуляционных 

движении  рекомендуются  следующие  упражнения:  выталкивание  языком  марлевой 

салфетки, засунутой за щеку (попеременного слева и справа), и удерживание губами 

различных предметов (пробка, марля).  

Комплекс  упражнении  самомассажа  кистей  и  пальцев  рук.  Дети  действуют 

подушечками четырех пальцев, которые устанавливаются у основании пальцев тыльной 

стороны массируемой руки (пунктирное движение). 

Наглядный 

материал 

Художественное слово 

Упражнение 

 

 

 

 

 

 

 

 

«Клещи» 

Ухватили клещи гвоздь 

Выдерyнуть пытаются 

Может,  что-нибудь  и 

выйдет  

Если постараются.  

 

 

«Пила» 

Пила, пила, пила! 

Зима холодная пришла 

Напили нам дров скорее 

Печь 

истопим, 

всех 

согреем. 

 

«Тесто» 

Тесто месим, тесто мнем 

Пирогов мы напечем 

И с капустой, и с грибами 

Угостить вас пирогами. 

Дети  сидят  на  стульчиках. 

«Щипцами» 

образованными 

согнутыми 

указательным 

и 

средним 

пальцами, 

делается 

хватательное движение на каждое 

слово  стихотворного  текста  по 

направлению от ногтевых фаланг 

к основанию пальцев.  

 

ребром  ладони  дети  имитируют 

«пиление» по всем направлениям 

тыльной  стороны    кисти  руки 

(«прямолинейное» 

движение). 

Кисть 

и 

 

предплечье 

располагаются  на  столе,  дети 

сидят. 

 

Основанием 

кисти 

делаются 

вращательные 

движения 

в 

сторону мизинца. 

 

Список использованной литературы: 

1.

 

Архипова Е.Ф.- Коррекционная работа с детьми со стертой формой дизартрии 

2.

 

Волкова Л.С. – Логопедия, М. «Просвещение», 2006. 

3.

 

Ермакова И.И – Коррекция речи и голоса у детей и подростков., М Просвещение, 

1996. 

4.

 

Приходько    О.Г.  Логопедический  массаж  при  коррекции  дизартрических 

нарушений речи. – С-Пб., 2008. 

 

382 

 

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ КОММУНИКАТИВТІК - ТІЛДІК  

ҚҰЗЫРЕТТІЛІКТЕРІН ЖЕТІЛДІРУ 

 

Дукенбаева Махаббат Амантаевна 

№ 41ЖББОМ жанындағы шағын орталықтың әдіскері 

 

  Жаңа қоғам ертеңгі болашағын оқыту мен тәрбиелеу бесіктен, баланың нәрестелік 

шағынан басталады, үздіксіз дамы барысында қалыптасады. Бұл білім беру жүйесінің 

барлық буындарына үлкен міндеттер жүктейді. 

Білім  беру  жүйесі  қоғамның  әлеуметтік  -  экономикалық  дамуында  жетекші  рөл 

атқарады, сондай – ақ оны әрі қарай айқындай түседі. Сондықтан да егеменді еліміздің 

білім  беру  жүйесінде  әлемдік  деңгейге  жету  үшін  жасалынып  жатқан  талпыныстар 

оқытудың  әртүрлі  әдіс  тәсілдерін  қолдана  отырып  терең  білімді,  оқу  барысында 

танымдық әрекеттерді бағыт ұстанып, сол тұрғыда өз болмысын таныта аладын жеке 

тұлғаны  қалыптастыру  ісіне  ерекше  мән  берілуде.  Бұл  ретте  мектеп  жасына  дейінгі 

балаларлың  коммуникативтік  -  тілдік    құзыреттіліктерін  қалыптастырудың  білім, 

біліктерін жетілдірудің әлеуметтік мәні зор. 

Балаларды оқуға дайындау балалалық шақтын барлық кезеңіне қарамастан мектеп 

жасына  дейінгі  бүлдіршіндерді  мектепке  дайындау  жүйесінде  ерекше  орын  алады. 

Мектепке дейінгі  жас  кезеңі  өзіндік  ерекшеліктерімен  смпатталады,  өйткені  осы  жас 

аралығында бала өзіндік тұлға ретінде қалыптасады. 

Қазіргі  мектеп  жасына  дейінгі  балалардың  коммуникативтік  -  тілдік    әрекетке 

қызығушылықтары  мен  ынта  ықыластарын  қалыптастыру  арқылы  олардың 

белсенділігін арттыру маңызды. КР білім беруді және ғылымды дамытудың 2016-2019 

жылдарға  арналған    мемелекеттік  бағдарламасының    тұжырымдамасында  мектепке 

дейінгі тәрбие және оқыту деңгейінде бес жастағы балаларды мектепалды даярлығымен 

толық  қамтамасыз  ету,  баланың  бойында  оқу  қызметін  меңгеруге  қажетті  жеке 

қасиеттерді тәрбиелеу міндеттері айқын көрсетіледі. 

Бұл  тұжырымдамаға  негізгі  мақсат    –  мектепке  дейінгі  білім  беруді  ұлғайту 

жолымен  балалардың  білім  алуына  бастапқы  мүмкіндіктерді  бірдей  қамтамасыз  ету 

болып табылады. Мектеп жасына дейінгі балалардың бойында оқу қызметін меңгерту 

олардың  коммуникативтік  -  тілдік    құзыреттіліктерін  жетілдіру  басты  бағыттарының 

бірі  болып  саналады.  Мектепке  дейінгі  балаларды  өз  ана  тілінде  сөйлеуге  үйретуде, 

тәрбие  мен  білім  беру  жұмыстарын  ұйымдастыруда  олардың  сөйлеу  тілін  дамытуға, 

сөйлем  құрастырып  сөйлеуіне,  сөздік  қорының  молаюына  баса  көңіл  бөлген  жөн. 

Сөйлеу  қатынасы  баланың  білімді  меңгеруіне,  қажетті  білік  пен  дағдыларды 

қалыптастыруға  мүмкіндік  береді.  Балалардың  ақыл  ойы  мен  мінез  құлығының 

дамуына тіл маңызды рөл атқарады. Тілдің, сөйлеудің немесе сөздің әсерінен баланың 

қабылдау  сипаттамасы  өзгереді.  Сөздердің  ауызша  көосетілуі  мен  мән  мағынасын 

түсіне  бастағанда,  бала  қоршаған  құбылысты  басқалай  қабылдайды.  Сөйлеуді 

меңгерген бала ең бастысы заттардың мән мағынасын түсіне бастайды, демек, сөйлеу 

арқылы қабылдаудың сенсорлық типі мән мағыналық, заттық типке ауысады. 

Сөйлеудің әсерінен баланың жадында қайта өзгерту немесе жаңару үдерісі болады. 

Алғашында  алған әсерді  жаңғырту  барысында  сөйлем  құрап,  сол  сөздің әрмен  қарай 

 

383 

 

дамуы  тек  сыртқы  жағдайлардың  нәтижесінен  ғана  болмайды,  оның  орнын 

ауыстыратын сөз арқылы да бола алады. Ол бірінші және екінші ишарат жүйелерінін 

арасында құрылған құбылысты алғашында қабылдаған сөз арқылы пайда болды. 

Сөйлеудің  әсерінен  бала  іс-әрекетінің  сипаттамасы  да  өзгеріске  ұшырайды. 

Бастапқыда,  бала  ойнап  отырып,  тікелей  ересектерден  үйренген  іс-әрекеттеріне 

жаңғырта  немесе  қайтала  бастайды.  Содан  кейін  ғана,  қоршаған  ортадан  алынатын 

әртүрлі  сыртқы  түршіктіретін  және  бірнеше  рет  қайталанып  отыратын  әсерден 

қалыптасып  келе  жатқан  жүйке  үдерісінің  күрделенуімен  баланың  іс-әрекеті  де 

күрделене  бастайды.  Осылайша,  бұрын  көрген  нәрсе  енді  ойынның  мазмұнына 

айналады. 

Кішкентай  адамның  негізгі  қалыптасуы  айналасымен  тіл  арқылы  әртүрлі  қарым 

қатынастың  нәтижесінде  жүзеге  асады:  тілалғыштық  қалыптасады,  ересектердің 

талаптарына мойынсына білу, басқа балалардың пікірімен санаса білуге тәрбиелену. 

Балаланың ұғынуы мен өзіндік сөйлеуі дамыған сайын, оған айналасы анағұрлы 

түсінікті ұғымды, өзара байланысты болып көрініп, осылайша, жалпы адамның ойлай 

білуі, ойлануы дами бастайды. 

Бала мектепке жақсы тілдік дайындықпен баруы тиіс. Бұл бағыттағы жұмыстарды 

жетілдіре  түсу  үшін  тәрбиешілер  тиісті  әдіс-тәсілдерді  қолдана  отырып,  балалардың 

тілдік даму деңгейлерін жүйелі түрде бақылап, тексеру жүргізіп отыруы қажет. 

Тіл  дамыту  жұмыстарын  тиімді  ұйымдастыру  үшін  тәрбиеші  топтағы  барлық 

балалардың тілінің даму деңгейін жақсы білу қажет. Кейбір балаларға ішінара бақылау, 

тексеру жүргізу арқылы бағдарламалық материалдардың қандай дәрежеде меңгеріліп 

жатқандығын,  сабақ  барасында  қолданылып  жүрген  әдіс-  тәсілдердің,  дидактикалық 

ойын – жаттығулардың тиімді-тиімсіздігін анықтай алады. 

Қарам - қатынас мәдениетін тексеруде: 

- сыпайы сөйлесе білу «сіз, рахмет, кешіріңіз» сөздерін қолдану дәрежесі; 

- сөйлеуге, әңгімелесуге өз бетімен ықылас танытуы; 

- қасындағы баламен ойын барасында, еңбек ірекеті кезінде тіл табыса алуы; 

- бала тілінде нормаға жатпайтын лексикалық сөздердің кездесуі. 

 Сөздің  дыбыстық  құрамын  тексеруде:  мектепке  дейінгі  балалардың  дыбыс 

қолдануында  жиі  ұшырасатын  кемшіліктер  сөз  ішінде  дыбысты  дұрыс  айтпау,  сөз 

ішінде  дыбыс  қалдыру,  не  дыбыс  алмастыру.  Бұны  анықтау  үшін  баланың  өлең, 

тапқағын,  таныс  ертегіні  қайталап  айтып  беруін  өтіне  отырып,  көпшілік  балалардың 

айтуға қиналатын р, л, с, ш, ж, з, б, п, ф дыбыстардың айтылуына мән берген дұрыс. 

Сонымен  бірге  баланың  сөйлеу  қарқыны,  екпіні,  мәнері  де  тәрбиеші  назарынан  тыс 

қалмауға тиіс. 

Дыбыстың шығу деңгейін және қарқынын баланың ажырата алу қабілетін «Кімнің 

дауысы?», «Менің кім екенімді тап» т.с.с ойындар ойнату арқылы тексеруге болады. 

Сөздікті дамыту 

Балалар  тұрмыстық  сөздікті,  табиғат  пен  тұрмыстық  заттардың  атауларын, 

олардың қасиеттері мен сапаларын, құрылымын, материалы мен оның ерекшеліктерін 

білдіретін сөздерді дұрыс және нақты қолдануды белсенді меңгерулері тиіс. Нысанның 

пішіні,  өлшемі  мен  басқа  да  белгілерін  білдіретін  сөздерді  меңгеруді  жалғастыруы 

керек. 

 

384 

 

Ересектер  тобында  (5-6  жас)  балалар  материалдардың  неден  жасалынғаны, 

олардың  қасиеттері  туралы  көбірек  білулері  тиіс.  Кейбір  заттар  мен  бұйымдардың 

дайындалу үдерісін білу (пісіру, жасау, тігу, үтіктеу және т.б.). Алты жаста балалардың 

сөздігі  заттардың  материалы,  қасиеті  мен  күйін  жалпылайтын  сөздермен 

толықтырылады. 

Балалар  өзіне  таныс  заттардың  қасиеті  мен  сапасын  анықтауға  қажетті  зерттеу 

әрекеттерін дербес қолданып, оларды атаулары тиіс (сипау, үрлеу, умаждау, қолында 

өлшеу, иіскеу және т.б.). 

Ересек  топтағы  сөздік  жұмыстардың  жетекші  мазмұны  жалпылаудың  тегі  мен 

түрлерін, жалпылауды білдіретін сөздерді түсініп қолдану болып табылады. 

Бұл  жаста  балалар  заттарды  салыстыруды,  басты  белгілерін  табу,  осылардың 

негізінде  заттарды  топтарға  бөлу  іскерліктерін  меңгереді.  Заттарды  өздеріне  тән 

белгілері бойынша біріктіру қабілеттерін меңгереді. Ыдыс-аяқ, жиһаз, киім, аяқ киім, 

көкөністер, жемістер, көлік және т.б. түсініктерді біледі. 

Сөздердің  ұғымдық  мазмұнын  меңгеру  балаларға  сөздердің  ауыспалы.  басқаша 

айтылған  мағынадағы  сөздерді  түсініп,  қолданудағы  жаңа  деңгейге  өтуге  мүмкіндік 

береді. 

5-6 жастағы балалардың сөздігін толықтыру әлеуметтік өмірдің құбылыстары мен 

оқиғаларына,  адамның  ішкі  дүниесі  мен  сыртқы  қылықтарына  қызығушылығының 

артуымен  байланысты.  Түрлі  мамандықтағы  адамдардың  еңбегімен  таныстыру 

барысында  олардың  сөздігі  заттар  мен  еңбек  құралдарының,  жұмысқа  қажетті 

техниканың,  еңбек  іс-әрекеттері  және  олардың  орындалу  сапасының  атауларымен 

толықтырылады. 

 Бала тілін дамытудағы маңызды мәселелердің бірі – өзі айтқан сөзінің мағынасын 

түсініп, қажетті жерінде қолдана білуі. Сөздің мағыналық жағынан дұрыс қолданылмай 

тұрғандығы байқай білу үшін өтірік өлендер пайдалану. 

Итімді мысық құып 

Шығып кетті еменге. 

Бала  өленді  тыңдап  болып,  ондағы  қандай  сөздердің  орынды  қолданылмай 

тұрғанын анықтап, түзетеді. 

жүктеу/скачать 14,44 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: