Байдуллаева Қазақтіліне аударғандар Н. М. Алмабаева, Г. Е. Байдуллаева, К. Е. Раманқұлов Мәскеу и з д а т е л ь с к а я г р у п п а «гэотар-медиа» 1 9

тәуелділікті әсіресе, электр зарядын тіркейтін құралдарда магнит ағынын өл- 
шеу үшін қодданады.
17.2. ӨЗАРА ИНДУКЦИЯ
Бір контурда өтетін ток күшінің өзгерісінен екінші 
бір контурда ЭҚК-нің пайда болуын өзара индукция деп 
атайды. Бұл электромагнитті индукцияның арнайы жағда- 
йы. I және II екі контурларды қарастырайык (17.4-сурет).
Егер 
К
кілтті тұйыктаса I — контурдан магнит өрісін ту- 
ғызатын /, тоқ өтеді. Осыдан II — контур магнит ағыны 
Ф2 азайтады. Ол магнит индукциясына, ал магнит индук- 
циясы магнит өрісін туғызатын ток күшіне пропорционал.
Сол себептен:
Ф2=Л /2/,> 
(17.10)
мұндағы 
М21
— екі контурдың өлшемдері мен формасына, олардың өзара орна- 
ласуына және коршаған ортаның магнит өтімділігіне тәуелді пропорционал- 
дык коэффициент. Ұқсас дәлелдерд I және II екі контурлардың рөлін ауыстыру 
аркылы жүргізуге болады (17.4-суретте ол көрсетілмеген).
Егер II контур арқылы 
Іг
тоқ өтсе, ол I контурдан өтетін Ф! магнит ағынын 
жасайды:
ф = 
М I
"г М1!'
Мп
және 
М2]
коэффициенттері бірдей: М )2 = М21 = М; оларды екі контур- 
дың сипатаммалары болып табылатындықтан өзара индуктивтілік деп атай­
ды. Өзара индуктивтіліктің өлшемі генри (Гн). Аныктамадан көргеніміздей, 
1 Гн = 1 Вб/1 А.
Бір контурда тоқ күші өзгергенде екіншіні тесіп өтетін магнит ағыны өз- 
гереді және онда электромагниттік индукцияның электр козғаушы күші пай­
да болады. Электромагниттік индукцияның негізгі заңын пайдалана отырып 
және (17.10) катынасты 
М
тұракты деп жазамыз:
8 п = -
6Ф,
= — М
d/,
(17.11)
dr 
d 
t
Осы сияқты бірінші контурда пайда болған электр козғаушы күші үшін 
аламыз:
dФ,
dr
= — М
dr
(17.12)
(17.11) 
және (17.12) тендеулерінен көріп отырғанымыздай өзара индук- 
цияның ЭҚК-і көрші контурдағы ток күші мен екі контурдағы өзара индук- 
тивтіліктің тез өзгеруіне тәуелді.

17.3. ӨЗДІК ИНДУКЦИЯ
Индукциянын электр козғаушы күшінің контурда ток күшінің өзгеруінен- 
пайда болуы осы контурдың өздік индукциясы деп атайды. Бүл сонымен катар 
электромагниттік индукциянын жеке жағдайы болып табылады.
Бүл жағдайда контур бойымен ағып өтетін тоқ күшінің және олардын кон- 
турды тесіп өтетін магнит ағыны арасындағы байланыс (17.10) сәйкес:
Ф = Ы
, 
(17.13)
мүндағы 
L
— контурдың индуктивтілігі.
Индуктивтілік контурдың пішіні мен өлшеміне және ортаның магнит 
өтімділігіне тәуелді. Өзара индуктивтілік сияқты индуктивтіліктің өлшем 
бірлігі генри болып табылады.
Контурда ток күшінің өзгерісінен контурды тесіп өтетін магнит ағыны да 
өзгереді де, өздік индукцияның электр козғаушы күшіне алып келеді. Элект- 
ромагниттік индукциянын негізгі заңын және (17.13) формуласын пайдалана 
отырып, өздік индукциянын электр қозғаушы күші үшін тұракты деп мынаны 
аламыз:
d (L/) 
d /
L ~ d Г
'
0 7
.
14
)
Өздік индукцияның нәтижесінде тізбектегі ток күшінің өзгерісі бірден жүр- 
мейді. Оны мысалда көрсетеміз (17.4-сурет). Ток көзіне параллель үлкен 
L
ин- 
дуктивтілігі бар және аз кедергілі катушка және көп 
R
кедергісі бар және аз 
индуктивтілікті резистор жалғанады. 
К
кілтті ажыратқанда сызбаның жоғарғы 
жағы (а) тек өздік индукциянын электркозғаушы күшіне негізделген тоғы бар 
контурға (б) айналады. Толык тізбек үшін Ом заңының негізінде және (17.14) 
формула:
d /
d 
I 
R
IR = — L 
—— немесе — = - — d/. 
d ' 
/
L
(17.15)
Соңғы тендікті интегралдап, бастапкы моментіне 
1
= 0 — /0 тоғы, ал аралык 
моментге / — /тоғы сәйкес болады:
/ 
t
\
d / 
I
ю
(17.16)

жүктеу/скачать 28,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: