Басқару экономикасы
жүктеу/скачать 1,31 Mb.
|
| 3. Сұраныс икемділігі
3.1. Икемділік анықтамасы және икемділікті өлшеу Икемділіктің экономикалық концепциясы. Ертеде келтірген көрнекі графиктерге қайтадан көз жүгіртсек, мынаны көруге болады: сұраныс қисық сызығы төменге және оңға еңкейген – ол, сөйтіп, баға төмендеген сайын тұтынылатын тауарлар көлемі көбейеді дегенді білдіреді. Осы жерде баға өзгеруіне сұраныс көлемі өзгеруі қаншалықты әсерленгіш деген сұрақ туады. Пайызбен берілген әсерленгіш көрсеткіші сұраныстың бағалық икемдігі деп аталады. Жалпы алғанда икемділікті екі айнымалының пайыздық ара қатынасы, болады, яғни бір айнымалының пайыздық өзгеруіне бұл жөнінде екіншісінің пайыздық өзгеруі, деп айтуға болады. Басқа сөзбен, біз бір пайыздарды басқа пайыздарға бөлеміз: Икемділік коэффициенті = Мәселе осы коэффициентті түсіндіру және өзгерістің әсерін анықтауда.Коэффициенттің мәні мен белгісі (коэффициент оң және теріс болуы мүмкін) тадау жасаудың негізгі мақсаты. Сұраныстың бағалық икемділігі. Сұраныстың бағалық икемділігі дегеніміз бағаның 1% өзгергенінен сұраныс көлемінің пайыздық өзгеруі. Яғни ол математикалық тұрғыдан былай көрінеді: бұл жерде Δ (дельта) модуль бойынша өзгерісті көрсетеді. Бұл байланыстың екінші бөлігін, «бағаның пайыздық өзгерісін», былай жазуға болады: Бірінші формуланы екіншісіне бөліп, сұраныстың бағалық икемділігін көрсететін формула аламыз: Это общее выражение. Сұраныстың бағалық икемділігін есептейтін нақты екі жол бар: 1.Доғалық икемділікті есептеу: = : , где – баға бойынша доғалық икемділік коэффициенті; – сұраныстың бастапқы көлемі; – сұраныстың жаңа көлемі; – бастапқы баға; – жаңа баға. - сұраныс көлемінің пайыздық өзгеруін көрсетеді; - бағаның пайыздық өзгеруін көрсетеді. Әр айнымалының өзгеруі оның бастапқы мен соңғы шамасының орташасына бөлінетінін байқаңыздар. Мысалы, тауар бағасы 1650 теңгеден 1800 теңгеге көтерілсе, сұраныс көлемі 7-ден 6-ға төмендейді, сонда баға бойынша доғалық икемділік коэффициенті: = : = - 1,77. Енді бастапқы шамаларды пайдалансақ, онда: = : = - 1,57. Ал енді баға 1800 теңгеден 1650 теңгеге төмендеуі сұраныс көлемін 6-дан 7 данаға өсіреді. Бастапқы шамаларды пайдалану нәтижесінде коэффициент 2-ге тең болады. Сонымен, баға мен көлемнің бірдей бір бірлікке өзгеруі баға өсуінен немесе азаюнан тәуелді әр түрлі икемділік шамасын береді. Бастапқы мен соңғы шамалардың орташасын пайдаланып, біз осындай біржақты мағыналы болмаудан құтыламыз. Бағалық икемділік коэффициенті, баға азая ма немесе өсе ме, бірдей болады. Икемділікті есептеуде, баға рангісі мен көлем жағдайында өзгерістерді қарастырсақ, бір жақтылық болмаудың қосымша көзі пайда болады. Мысалы, бұрында келтірілген баға мен көлемнің шамалары ойдан алынған сұраныс кестесінің бір бөлігі деп ұйғарайық: 3.1 кесте. Сұраныстың жорамалданған кестесі
Кестедегі сандар сұраныс көлемі мен баға арасында линиялық тәуелдік барын көрсетеді; бағаның бірдей (150 теңгеге) өзгеруі функцияның бүкіл бойында көлемнің бірдей (1 санға) өзгеруіне алып келеді. Енді баға 1800 теңгеден, 1650 теңгеге емес, 1500 теңгеге өзгерді деп ұйғарайық. Онда = : = - 1,57. Коэффициенттің бұл мағынасы ертеде алынған шамадан өзгеше (-1,77). Сондықтан нүктелік икемділігін қолдану ұсынылады. 2. Нүктелік икемділікті есептеу = x . Нүктелік икемділікті есептеу үшін туындыны пайдаланамыз. Ал Q туындыcсын P бойынша (яғни ) табу үшін сұраныстың алгебралық формуласы қажет. 3.5 кестесінде қолданылған теңдік формуласы келесідей: Q = 2700 – P Q-дың Р бойынша туындысы -1 тең болады. Сонымен, нүктелік икемділік коэффициентін 1800 теңге және 6 дана жағдайында келесідей табамыз: = x = -1 х = - 2. Бұл жерде математикалық тәсілдері ең бастысы емес екенін естен шығармау өте маңызды. Шешім қабылдаумен айналысқан бизнесменге бастысы, бағаның төмендеуі сату көлемі мен пайданың өсуіне алып келеді ме. Экономистер сұраныстың бағалық икемділіктерінің келесі категорияларын айқын ажыратады:
Икемділік диапазонында төтенше екі жағдай барын айта кету керек: 1. Жетілген икемділік, немесе мүлде икемді сұраныс: Е = ∞ (модуль бойынша). Бұл жерде тек бір ғана баға болуы мүмкін, сол бағамен шектелмеген тауарлар көлемі сатылуы мүмкін. Ер үшін сұраныс қисық сызығы көлденең сызық болып келеді. 2. Жетілген икемділік емес, немесе мүлде икемді емес сұраныс: £„ = 0. Бұл жағдайда, бағаға қарамай, сұраныс көлемі тұрақты болып қалады. Мұндай сұраныс қисық сызығы бағаның белгілі диапазоны ішінде белгілі тауарларға болуы мүмкін, мысал үшін тұзды келтіруге болады. Бұл екі төтенше жағдай өмірде өте сирек кездескенімен олар туралы хабардар болған жөн. жүктеу/скачать 1,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|