Білім және ғылым министрлігі Қазақстан Республикасы «Talap» коммерциялық емес акционерлік қоғамы» сейтпанов п. К., Каpтабаев а. Т., Алпысбаев а. А

236
Пайдалану кезінде машиналар мен жабдықтардың бөліктерінің 
беріктігі әртүрлі себептерге байланысты төмендейді. Сынулар мен 
апаттардың алдын алу үшін техникалық қызмет көрсету, жоспарлы-алдын 
алу және ағымдағы жөндеу жүргізіледі.
Техникалық қызмет көрсетудің мақсаты-жабдықтың тиісті сыртқы 
түрін сақтау, бөлшектердің тозуын азайту, бөлшектердің ақаулары мен 
сынуларының алдын алу, қызмет мерзімін ұзарту және жұмыс қауіпсіздігін 
арттыру. Техникалық қызмет көрсету жұмыстары ескерту болып табылады.
Шамадан тыс жүктеме салдарынан машиналардың бұзылуын 
болдырмаудың тиімді құралы-бұл шамадан тыс жүктеме туындаған кезде 
бүкіл машинаны немесе оның белгілі бір механизмдерін өшіретін қауіпсіздік 
құрылғылары.
Жабдықтың бөлшектері мен тораптарының тозуының үдемелі өсуінің 
алдын алу, сынуын және мерзімінен бұрын істен шығуын болдырмау 
мақсатында оны тұрақты пайдалану әзірлігінде ұстау және оның өнімді және 
қауіпсіз жұмысын қамтамасыз ету үшін жоспарлы-алдын алу жөндеуі 
жүргізіледі.
Күнделікті күтіммен бірге барлық механизмдер жоспарлы 
профилактикалық тексерулерге және жөндеудің басқа түрлеріне де 
ұшырайды-мұның бәрі жоспарлы профилактикалық жөндеу жүйесін 
құрайды. Уақыт аралықтарының ұзақтығы механизмнің дизайн 
ерекшеліктеріне, сондай-ақ оның техникалық мақсатына және оны пайдалану 
жағдайларына байланысты. Өнеркәсіптік кәсіпорындарда жоспарлы-алдын 
ала жөндеу жүйесі төменде көрсетілген міндеттерді шешеді:
а) жабдықты оның қалыпты өнімділігін және өнімнің қажетті сапасын 
қамтамасыз ететін күйде ұстау;
б) жабдықтың істен шығуының авариялық жағдайларын болдырмау;
в) жабдықты жөндеу бойынша шығыстарды азайту;
г) жоспарлы жөндеу кезінде жабдықты жаңарту арқылы жабдықтың 
өнімділігін арттыру.
Жөндеуаралық қызмет көрсету, сондай-ақ шағын, орташа және күрделі 
жөндеулерді құрайтын жоспарлы жөндеу операцияларын тұрақты жүргізу 
осының барлығы жабдықты жоспарлы-алдын ала жөндеу жүйесін құрайды.
Ағымдағы жөндеу-жоспарлы жөндеу түрі, онда Тозған бөлшектерді 
ауыстыру немесе қалпына келтіру және механизмдерді реттеу кезекті 
жоспарлы жөндеуге дейін жабдықты қалыпты пайдалануды қамтамасыз 
етеді. Ағымдағы жөндеу кезінде станокты немесе агрегатты ішінара 
бөлшектеу, ең көп тозуға және ластануға ұшыраған оның тораптарының екі 
трегін егжей-тегжейлі бөлшектеу, ішкі тексеру үшін қақпақтарды ашу және 
қалған тораптарды жуу, барлық станокты немесе агрегатты сүрту, 
бөлшектелген тораптардың бөлшектерін жуу, айналдырық торабын 
бөлшектеу, айналдырық мойнын, құрал мен құрылғының бетін тазалау, 
мойынтіректерді тазалау немесе тегістеу, айналдырықты құрастыру және 
мойынтіректерді реттеу жүзеге асырылады.

237
Пайдалану кезінде машиналар мен жабдықтардың бөліктерінің 
беріктігі әртүрлі себептерге байланысты төмендейді. Сынулар мен 
апаттардың алдын алу үшін техникалық қызмет көрсету, жоспарлы-алдын 
алу және ағымдағы жөндеу жүргізіледі.
Техникалық қызмет көрсетудің мақсаты-жабдықтың тиісті сыртқы 
түрін сақтау, бөлшектердің тозуын азайту, бөлшектердің ақаулары мен 
сынуларының алдын алу, қызмет мерзімін ұзарту және жұмыс қауіпсіздігін 
арттыру. Техникалық қызмет көрсету жұмыстары ескерту болып табылады.
Шамадан тыс жүктеме салдарынан машиналардың бұзылуын 
болдырмаудың тиімді құралы-бұл шамадан тыс жүктеме туындаған кезде 
бүкіл машинаны немесе оның белгілі бір механизмдерін өшіретін қауіпсіздік 
құрылғылары.
Жабдықтың бөлшектері мен тораптарының тозуының үдемелі өсуінің 
алдын алу, сынуын және мерзімінен бұрын істен шығуын болдырмау 
мақсатында оны тұрақты пайдалану әзірлігінде ұстау және оның өнімді және 
қауіпсіз жұмысын қамтамасыз ету үшін жоспарлы-алдын алу жөндеуі 
жүргізіледі.
Күнделікті күтіммен бірге барлық механизмдер жоспарлы 
профилактикалық тексерулерге және жөндеудің басқа түрлеріне де 
ұшырайды-мұның бәрі жоспарлы профилактикалық жөндеу жүйесін 
құрайды. Уақыт аралықтарының ұзақтығы механизмнің дизайн 
ерекшеліктеріне, сондай-ақ оның техникалық мақсатына және оны пайдалану 
жағдайларына байланысты. Өнеркәсіптік кәсіпорындарда жоспарлы-алдын 
ала жөндеу жүйесі төменде көрсетілген міндеттерді шешеді:
а) жабдықты оның қалыпты өнімділігін және өнімнің қажетті сапасын 
қамтамасыз ететін күйде ұстау;
б) жабдықтың істен шығуының авариялық жағдайларын болдырмау;
в) жабдықты жөндеу бойынша шығыстарды азайту;
г) жоспарлы жөндеу кезінде жабдықты жаңарту арқылы жабдықтың 
өнімділігін арттыру.
Жөндеуаралық қызмет көрсету, сондай-ақ шағын, орташа және күрделі 
жөндеулерді құрайтын жоспарлы жөндеу операцияларын тұрақты жүргізу 
осының барлығы жабдықты жоспарлы-алдын ала жөндеу жүйесін құрайды.
Ағымдағы жөндеу-жоспарлы жөндеу түрі, онда Тозған бөлшектерді 
ауыстыру немесе қалпына келтіру және механизмдерді реттеу кезекті 
жоспарлы жөндеуге дейін жабдықты қалыпты пайдалануды қамтамасыз 
етеді. Ағымдағы жөндеу кезінде станокты немесе агрегатты ішінара 
бөлшектеу, ең көп тозуға және ластануға ұшыраған оның тораптарының екі 
трегін егжей-тегжейлі бөлшектеу, ішкі тексеру үшін қақпақтарды ашу және 
қалған тораптарды жуу, барлық станокты немесе агрегатты сүрту, 
бөлшектелген тораптардың бөлшектерін жуу, айналдырық торабын 
бөлшектеу, айналдырық мойнын, құрал мен құрылғының бетін тазалау, 
мойынтіректерді тазалау немесе тегістеу, айналдырықты құрастыру және 
мойынтіректерді реттеу жүзеге асырылады.
Дәл, үлкен, ауыр, ерекше ауыр және ерекше станоктардың 
айналдырықты тораптары ағымдағы жөндеу кезінде бөлшектенбейді, 
біліктер мен төлкелер арасындағы саңылаулар тексеріледі, тозған төлкелер 
ауыстырылады, жаңа жылжымалы мойынтіректер реттеледі және 
орнатылады, муфталарға үйкеліс дискілері қосылады, үйкеліс конустары 
бекітіледі, муфталар мен тежегіштердің жұмысы реттеледі.
Ағымдағы жөндеу процесінде қозғалысты беретін станок 
механизмдерінің жұмысы міндетті түрде тексеріледі, доңғалақ тістеріндегі 
қылтамырларды тазалау және жұлынған тістері бар дөңгелектерді, сондай-ақ 
кескіш ұстағыштардың, сыналардың, планкалардың тозған және сынған 
сыртқы бекіту бөлшектерін ауыстыру жүргізіледі. Бұл жөндеу кезінде:
-реттегіш сыналар мен планкалар, суппорт бұрандалары, кареткалар, 
траверс және жүріс бұрандалары, сызаттар, забойлар және бағыттаушы 
тұғырлардың, кареткалардың, траверс-колонналардың суппорттарының 
үйкелетін беттеріндегі қылаулар және т.б. бекітіледі немесе тазартылады.;
- тозған жаңғақтар ауыстырылады;
- тікелей және кері жүрістерді қосу иінтіректері мен тұтқаларының, 
жылдамдықты ауыстырып қосу мен берудің, бұғаттайтын, бекітетін, 
сақтандырғыш механизмдер мен шектегіштердің жұмысы мен реттелуі 
тексеріледі;
- қоршау құрылғылары: қаптамалар, қаптамалар, қалқандар, экрандар, 
станоктың бетін жоңқадан және абразивтік шаңнан қорғауға арналған 
құрылғылар жөнделеді.
Ағымдағы жөндеу кезеңінде майлау жүйесін тексеру және жөндеу 
жүргізіледі, пневможүйелер мен гидрожүйелер тексеріледі, үстелдердің, 
суппорттардың, кареткалар мен жүгірткілердің бірқалыпты қозғалысы 
реттеледі; сыналар, қысатын планкалар және құлайтын құрттар мен басқа 
механизмдердің тарту серіппелері тартылады, шектегіштердің, ауыстырып 
қосқыштар мен тіректердің жарамдылығы тексеріледі, салқындату жүйесін 
тексеру және жөндеу жүргізіледі, құбырлар мен крандардың буындарынан 
сұйықтықтың ағуы жойылады; сорғылар мен арматуралар жөнделеді.
Ағымдағы жөндеу кезінде станокта жақын арадағы күрделі жоспарлы 
жөндеу кезінде ауыстыруды қажет ететін бөлшектер анықталады және алдын 
ала ақаулық-сметалық ведомосқа жазылады.
Ағымдағы жөндеу станокты барлық жылдамдықтарда және 
берілістерде бос жүрісте сынаумен, дайындалатын үлгі бойынша өңделетін 
беттің шуылына, қызуына, дәлдігіне және кедір-бұдырлық сыныбына 
тексерумен аяқталады. 
Жабдыққа жөндеу аралық техникалық қызмет көрсету мынадай 
операцияларды орындауды білдіреді: Жабдықты майлау және тазалау, 
тораптар мен механизмдердің техникалық жай-күйін бақылау және тексеру, 
агрегаттар мен тораптарды реттеу, шағын ақаулықтарды жою. 
Жабдықты дұрыс пайдалану маңызды емес. Машиналардың жұмыс 
уақытында тұрып қалуын болдырмау үшін жөндеу аралық қызмет көрсету 

238
түскі ас кезінде, ауысымдар арасындағы үзілістерде, сондай-ақ агрегаттарды 
қайта баптау кезінде жүргізіледі.
Автоматтандырылған желілер үшін нұсқаулыққа сәйкес алдын алу 
мақсатында күнделікті кезекшілік, апта сайынғы және ай сайынғы қызмет 
көрсету көзделген.
Күн сайынғы қызмет көрсетуді желі екі ауысымда жұмыс істеген 
жағдайда жұмыстан тыс уақытта, ал желі үш ауысымда жұмыс істеген кезде - 
жұмыс уақытында орындайды (бұл уақытта желі тоқтатылады). 
Мерзімді профилактикалық операцияларға мыналар жатады:
а) тұрақты шаңдану және ластану салдарынан қарқынды тозуға 
ұшыраған агрегаттарды жуу (абразивтер мен шойынды өңдеу станоктары, 
құю жабдығы, қайрау станоктары және т.б.).);
б) орталықтандырылған майлау жүйесі бар механизмдердегі майды 
ауыстыру;
в) әрлеу операцияларында пайдаланылатын прецизионды станоктар 
мен станоктардың дәлдігін тексеру;
г) жоспарлы жөндеу арасындағы жабдықты тексеру;
д) жоспарлы жөндеу;
е) энергетикалық жабдықты профилактикалық сынау.
Станоктар жұмысының дәлдігі де тексеруге жатады. Бұл тексеру тек 
жөндеу кезінде ғана емес, сонымен қатар жөндеу арасындағы жұмыстан тыс 
уақытта да жүргізіледі. Егер ауытқулар анықталса және олар өңдеу кезінде 
некеге әкелсе, онда олар дереу жойылады.
Жөндеу профилактикасының негізгі түрлеріне жабдықты тексеру 
жатады. Тексеру кезінде үлкен ақаулар анықталады және ұсақ сынулар 
жойылады. Ол үшін жүктеме астында жұмыс істейтін түйіндер (жылдамдық 
қорабы) бөлшектеледі, бөлшектер мен бөлшектердің деформациясы немесе 
тозуы тексеріледі, жүктемесіз жұмыс істейді немесе механизмді 
бөлшектемей тексеруге болмайды.
Жабдықты 
кезекші 
жөндеуші-слесарь 
тексереді, 
сондай-ақ 
электромонтер мен майлаушы да қатысады. Осы машинаға қызмет көрсететін 
жұмысшыны тексеруге қатысу ұсынылады. Тексеру және жөндеу журналына 
тексеру нәтижелері жазылады.
Тексеру нәтижелері бойынша келесі жөндеу жұмыстарының көлемі 
және онымен байланысты барлық операциялар анықталады. Жақын 
жоспарлы жөндеуге дейінгі уақыт ішінде жұмыстың едәуір нашарлауына 
әкелетін ақаулар дереу жойылады.
Шағын жөндеу жеке түйіндердің жұмысын қалпына келтіруге 
арналған. Бұл жағдайда операциялардың күрделілігі мен көлемі аз. 
Жөндеудің бұл түрі механизм орнатылған жерде жасалады. Шағын, 
ағымдағы жөндеу уақытының ұзақтығы алдын ала жоспарлы-алдын ала 
жөндеу кестесіне сәйкес әрбір цех бойынша анықталады. Шағын жөндеу 
кезінде ескі оймакілтектерді жаңасымен, жекелеген бөлшектерімен 
ауыстыру, кілтекті ойықтарды, біліктердің мойнындағы, доңғалақ 
тістеріндегі қабыршақтарды тазарту, зақымдалған бұрандаларды ауыстыру, 

239
түскі ас кезінде, ауысымдар арасындағы үзілістерде, сондай-ақ агрегаттарды 
қайта баптау кезінде жүргізіледі.
Автоматтандырылған желілер үшін нұсқаулыққа сәйкес алдын алу 
мақсатында күнделікті кезекшілік, апта сайынғы және ай сайынғы қызмет 
көрсету көзделген.
Күн сайынғы қызмет көрсетуді желі екі ауысымда жұмыс істеген 
жағдайда жұмыстан тыс уақытта, ал желі үш ауысымда жұмыс істеген кезде - 
жұмыс уақытында орындайды (бұл уақытта желі тоқтатылады). 
Мерзімді профилактикалық операцияларға мыналар жатады:
а) тұрақты шаңдану және ластану салдарынан қарқынды тозуға 
ұшыраған агрегаттарды жуу (абразивтер мен шойынды өңдеу станоктары, 
құю жабдығы, қайрау станоктары және т.б.).);
б) орталықтандырылған майлау жүйесі бар механизмдердегі майды 
ауыстыру;
в) әрлеу операцияларында пайдаланылатын прецизионды станоктар 
мен станоктардың дәлдігін тексеру;
г) жоспарлы жөндеу арасындағы жабдықты тексеру;
д) жоспарлы жөндеу;
е) энергетикалық жабдықты профилактикалық сынау.
Станоктар жұмысының дәлдігі де тексеруге жатады. Бұл тексеру тек 
жөндеу кезінде ғана емес, сонымен қатар жөндеу арасындағы жұмыстан тыс 
уақытта да жүргізіледі. Егер ауытқулар анықталса және олар өңдеу кезінде 
некеге әкелсе, онда олар дереу жойылады.
Жөндеу профилактикасының негізгі түрлеріне жабдықты тексеру 
жатады. Тексеру кезінде үлкен ақаулар анықталады және ұсақ сынулар 
жойылады. Ол үшін жүктеме астында жұмыс істейтін түйіндер (жылдамдық 
қорабы) бөлшектеледі, бөлшектер мен бөлшектердің деформациясы немесе 
тозуы тексеріледі, жүктемесіз жұмыс істейді немесе механизмді 
бөлшектемей тексеруге болмайды.
Жабдықты 
кезекші 
жөндеуші-слесарь 
тексереді, 
сондай-ақ 
электромонтер мен майлаушы да қатысады. Осы машинаға қызмет көрсететін 
жұмысшыны тексеруге қатысу ұсынылады. Тексеру және жөндеу журналына 
тексеру нәтижелері жазылады.
Тексеру нәтижелері бойынша келесі жөндеу жұмыстарының көлемі 
және онымен байланысты барлық операциялар анықталады. Жақын 
жоспарлы жөндеуге дейінгі уақыт ішінде жұмыстың едәуір нашарлауына 
әкелетін ақаулар дереу жойылады.
Шағын жөндеу жеке түйіндердің жұмысын қалпына келтіруге 
арналған. Бұл жағдайда операциялардың күрделілігі мен көлемі аз. 
Жөндеудің бұл түрі механизм орнатылған жерде жасалады. Шағын, 
ағымдағы жөндеу уақытының ұзақтығы алдын ала жоспарлы-алдын ала 
жөндеу кестесіне сәйкес әрбір цех бойынша анықталады. Шағын жөндеу 
кезінде ескі оймакілтектерді жаңасымен, жекелеген бөлшектерімен 
ауыстыру, кілтекті ойықтарды, біліктердің мойнындағы, доңғалақ 
тістеріндегі қабыршақтарды тазарту, зақымдалған бұрандаларды ауыстыру, 
жарықтарды дәнекерлеу жүргізіледі. Шағын жөндеу көлемі күрделі 
жөндеудің 20% құрайды.
Ақаулар ведомосына сәйкес орындалатын орташа жөндеу машинаны 
немесе станокты ішінара бөлшектеумен сүйемелденеді. Орташа жөндеу 
кезінде тозған бөліктер ауыстырылады және қалпына келтіріледі, 
механизмдер реттеледі, қондырғының әртүрлі бөліктерінің өзара орналасу 
дәлдігін тексереді, қызмет ету мерзімі екі орташа жөндеу арасындағы кезеңге 
тең немесе одан аз бөліктерді жабады.
Күрделі жөндеу-бұл құрылғыны толығымен бөлшектеу арқылы 
жасалған ең үлкен жоспарлы жөндеу. Станоктың немесе машинаның барлық 
тозған бөлшектері мен тораптары ауыстырылады және жөнделеді, базалық 
бөлшектер, агрегатты құрастыру және реттеу орындалады. Агрегатқа оның 
қалыпты дәлдігін, қуатын және өнімділігін қайтаруды қамтамасыз ететін 
барлық Геометриялық координаттар тексеріледі. Жұмыс көлемі алдын-ала 
жасалған ақаулар тізімімен анықталады. Күрделі жөндеу кезінде 
қондырғылар іргетастан жабдықты толық немесе ішінара жаңартумен 
алынады.
Жоспарлы жөндеулерден басқа, жоспардан тыс – авариялық және 
қалпына келтіру жөндеулері жүргізіледі. Авариялық жөндеу машина немесе 
станок сынудың салдарынан немесе басқа да себептер бойынша кенеттен 
істен шыққан кезде орындалады. Мазмұны мен көлемі бойынша ол апаттың 
нақты салдарына байланысты шағын, орташа немесе күрделі болуы мүмкін.
Бірқатар күрделі жөндеулерден өткен және қатты тозған агрегаттар 
және жаңғырту элементтерін қоса отырып жөндеуді қажет ететін агрегаттар 
қалпына келтіру жөндеуіне ұшырайды.
Орташа және күрделі жөндеу кезінде жөнделетін қондырғының 
ақауларының тізімі және машинаны бөлшектеу міндетті болып табылады. Әр 
бөлікті нөмірлегіштегі станоктың нөмірін, бөлгіштегі ақаулар туралы 
мәліметтер бойынша бөліктің реттік нөмірін белгілеу арқылы белгілеу 
ұсынылады. Нөмірлерді бөлшектердің жұмыс істемейтін беттеріне таңбалау 
арқылы қолдануға болады, сіз нөмірлермен тегтерді бөлшектерге 
байланыстыра аласыз. Таңбалау құрастыру кезінде бөлшектерді таңдауды 
және жөндеудің өтуін бақылауды жеңілдетеді. Ақаулардың дұрыс жасалған 
тізімі бөлшектердің тозу түрі мен мөлшеріне сәйкес жөндеу жұмыстарының 
сипаты мен көлемін тез анықтауға, қай бөлшектерді жаңаларымен ауыстыру 
керектігін анықтауға, еңбек пен материалдардың қажетті шығындарын, 
жөндеу құнын есептеуге көмектеседі.
Р2 қосымшасында бөлшектерді қалпына келтіру тәсілдері, ал Р3 
қосымшасында станок жабдығына жоспарлы және жоспардан тыс 
техникалық қызмет көрсетудің негізгі операциялары келтірілген. 

жүктеу/скачать 6,14 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: