Даму психологиясы
жүктеу/скачать 0,5 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Әдебиеттер
| Бақылау сұрақтары
1. Кемелдік жастың өзіндік даму ерекшеліктері. 2. «Акмә» және «акмеология» туралы ұғым. 3. Ересектердің отбасындағы рөлі Әдебиеттер [3, 4, 5, 6, 7, 8] 12-тақырып. Қартаю және кәрілік Жоспар: 1. Қартаюдың биологиялық және әлеуметтік өлшемдері мен факторлары. 2. Қартаю және психологиялық жас. Адамның соңғы өмір уақытын - қартаю деп атаймыз ( 60-70 жас аралығы ). Б. Д. Бромлей қарттық кезеңнен басқа (55-70 жас аралығы) солу-қажу, 70-тен жоғары кезеңді төмендеу деп атады. Э. Эриксон бойынша, өмірдің соңғы жылдарын кемелденудің соңы деп атаймыз. Өйткені, мұндай атау адам өмірінің аяқталу кезеңінің мазмұнына көбірек сай келетін секілді. Сондай-ақ, бұл кезеңді көптеген адамдарда «қартаю – қуаныш емес» деген түсінігіне сай келе бермейді. Жоғарыда айтып өткендей, кемелдік пен соңғы кемелдікті ажыратып тұратын – бұл зейнетке кету факторы болып табылады. Бұл көбіне кризистік кезеңді тудырады, яғни бұл зейнетке кету кризисі» деп аталады. Ең алдымен, әдеттегі тұрмыс салты бұзалады, адам өзін керексіз, тастанды сезініп, ендігі кезекті қоғамдық өмірге қатысы жоқтығын түсінеді. Өзінің әлеуметтік статусының төмендеуі, жылдар бойы жинақталған өмір ырғағының жоғалуы, әдетте, адамның жалпы физикалық және психологиялық жағдайының нашарлауына да әкелуі мүмкін, сондай-ақ кейбір жағдайларда өлімге де әкелуі мүмкін. «Зейнетке кету дағдарысы», әдетте, немерелерінің өзіндік-жеке өмір сүруінің бастауымен тереңдей түседі, әсіресе, өзін жанұяға арнаған әйелдер үшін. Өмірдің соңғы кезеңдерінде биологиялық қартаю процесі тез жүреді. Физикалық күші таусыла бастайды, денсаулықтың жалпы жағдайы нашарлай бастайды, кейбір психикалық функциялардың деңгейі төмендей бастайды, ең алдымен еске сақтау процесі мен ас қорыту мүшелерінің қызметі бұзылады. Бұл регрессивті процестер адамдардың хронологиялық және биологиялық жасына сәйкес әр түрлі сәйкес пайда болып отыратын көптеген адамдарда төлқұжаттық жас психологиялық жасқа негізделіп келеді. Қазіргі кезде Қазақстанда әйелдер өмірінің ұзақтығы 80 жас болса, ал ерлер өмірінің ұзақтығы 60 жас болып табылады. Бірақ та, статистикалық мәліметтер бойынша, өлім жастық шақта немесе бөьек кезінде де келуі мүмкін. Зейнетке кету көбіне биологиялық қартаюмен сәйкес келе бермейді, және де материалдық жағдайының төмнедеуіне де алып келеді. Сондай-ақ, өмір серігінің өліміне байланысты, немесе туысқандарын жоғалтумен байланысты да дағдарыс тереңдей түсуі мүмкін. Э. Эриксон бойынша, қарттық кезеңде «адамның көңіл бөлу фокусы» болашақ туралы уайымдары өткен тәжірибеге ауыстырылады. Одан кейін психологиялық өткен шақ ұлғайып, нақты мерзімдік перспектива қысқарады. Осыменен, психологиялық қартаю, қарттық сезімінің туындауы қалыптасады. Сондай-ақ Э. Эриксон, бұл жерде дамудың негізгі екі сызығын бөліп көрсетті. Егер де адам «өзгелер туралы уайымдап, олардың жағдайларын жасап, өзгелер үшін үлгі болған болса, онда бұл адамда өткен тәжірибесінен қалған жемістерді қайта жаңғырту туралы идеялар туындауы мүмкін. Мұндай адамда өзінің бүкіл өмір барысындағы тұлғалық дамуындағы бағалау өлшеміне байланысты «эго-интеграция» процесі пайда болуы мүмкін». Э. Эриксонның ойынша, эго-интеграция психо-әлеуметтік кризиске қарағанда қарттық кезеңге маңызды фактор болып табылады. Егер де адамның дамуы прогрессивті сипатта болатын болса, ол өзінің бүкіл даму жолына қанағаттанып, кәсіби қызмет саласымен қатар, неке мен жанұяда да үйлесімді қатынаста болуы мүмкін. Өзінің шеберлігінің жалғасын өзіннің ұл-қыздарын көргенде, немесе берген тәрбие, білімінің нәтижесіне қанағаттанатын болса, онда адам қарттық кезеңге көңілі толып, келер өлімнен қорықпайды. Тек осындай жағдайда ғана, Э. Эриксонның айтуынша, адам нағыз қарттыққа жете алады, сүрген өмірінің даналығын сезіне алады. Даналық – бұл өлім алдындағы өмірдің шартсыз маңыздылығын саналы түрде түсіну. Егер де, адам өзінің өткен өмірін «жүзеге аспай қалған мүмкіндіктер мен қателесу» деп санайтын болса, онды өмірдің қорытынды кезеңінде оның бойында эго-интеграцияның болуы мүмкін емес. Ал, өз кезегінде, эго-интеграцияның жоқтығы «өмірді қайта жасау» секілді өкінішпен байланысты өлімнен жасырынша қорқуына алып келеді. Мұндай жағдайды Э. Эриксон адамның дамуындағы өкіну-қайғыру кезеңі деп атаған. жүктеу/скачать 0,5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|