Ү дәріс. Түбір сөздердің жазылуы. (1 сағат)

1. Түбір сөздердің жазылуы.

2. Түбір сөздердің буын құрамы.

3. Байырғы түбір сөздердің жазылуы.

4. Түбірге қосымшаның жалғануы.

Тірек сөздер:  Түбір сөз,   қосымшаның жалғануы, көп буынды, кірме сөз, 

сөздік норма.

            Көп буынды түбір сөздер, көбінесе, бірыңғай жуан не жіңішке болып 

келеді:   бала,   жылқы,   табан,   тұрмыс,   өмір,   терезе,   тебен,   қыдыр,   кідір(у). 

Мұндайда   сөз   бірыңғай   жуан   не   бірыңғай   жіңішке   дауысты   дыбыс 

әріптерімен жазылады.

Көп   буынды   түбір   сөздер   аралас   (жуан   және   жіңішке)   буынды   болып   та 

келеді, мұндайда бір сөз ішінде жуан-жіңішке дыбыс әріптері жазыла береді: 

қызмет, мұғалім, кітап, қадір, тарих. Аралас буынды сөздер, негізінен, араб-

парсы тілдерінен енгендер.

       Орыс тілінен және орыс тілі арқылы енген және көбінесе термин болып 

келетін сөздердің басым көпшілігі орыс орфографиясы бойынша жазылады: 

алюминий,   антоним,   аудитория,   бухгалтер,  повестъ,   гарнизон,  гастролъ, 

генерал, геофизика, коммутатор, конгресс,   контейнер, плацдарм, плацкарт, 

термометр, террор, фракция, фрегат, хром, хронограф, цемент, цифр т.т.

          Орыс тілінен енген сөздердің ішінде дыбысталуы өзгеріп қалыптасқан 

бірқатар сөздер сол өзгерген күйінде жазылады. Олардың дені қазақ тіліне 

ертеректе   ауызша   сөйлеу   тілі   арқылы   енген   сөздер.   Бұл   сөздер,   негізінен, 

тұрмыстық   зат,   бұйым   атаулары   мен   әкімшілік,   сот,   сауда,   шаруашылық 

салаларына   қатысты   атаулар   болып   келеді:   әшмүңке   (восьмушка),   барқыт, 

бәтеңке, бәтес, божы (вожжи), бөкебай (пуховый), бөрене (бревно), бөшке, 

жәшік,   кәзекей   (казакин),   көшір   (кучер),   калаш   (калач),   шөген   (чугун); 

ауылнай,   болыс,   поштабай,   сот,   кәтелешке   (каталашка),   түрме,   пәтер 

(квартира), шіркеу (церковь), тауар, зауыт, кір (гиря), келі (килэ, кило емес, 

бірақ киловатт, киловолът, килограмм). Тұлғасы өзгертіліп жазылатын орыс 

сөздерін емле сөздіктерінен қарап білуге болады.  

1.   Сыздықова   Р.   Емле   және   тыныс   белгілері.Анықтағыш.Алматы   1996. 

2. Қазақ тілінің орфографиялық сөздігі. Алматы, 1991.

3. Уәлиев Н. Алдашева А. Қазақ орфографиясындағы қиындықтар.

4. Р.Сыздық..Қазақ тілінің анықтағышы. Алматы, 2000.

5.   Жолымбетов   К.   Қазақ   орфографиясын   оқытудың   ғылыми   негіздері.   А., 

1974

 Сұрақтар:

1. Түбір сөздердің жазылуы туралы не білесіз?

2. Аралас түбірлерге қосымшалар қалай жалғанады?

3. Орыс тілінен енген сөздерге қосымшалар қалай жалғанады?

4. Араб-парсы тілінен енген сөздерге қосымшалар қалай жалғанады?

5. Орфографиялық норма дегенді қалай түсінесіз? 

6. Орыс тілінен енген сөздер қалай ықшамдалады?

жүктеу/скачать 185,64 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: