Дәріс тақырыбы: Физика тарихы курсына кіріспе
жүктеу/скачать 1,58 Mb.
|
| Дәріс тақырыбы: ХІХ ғасырдағы Оптика және Электродинамиканың дамуы
Дәріс жоспары: 1. ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы толқынды оптиканың дамуы. 2. XIX ғ. электрмагнетизм және электродинамика "Электр ғылымының атасы" ағылшын ғалымы Уильям Гилберт болып саналады. 1600 жылы Лондонда жарық көрген "магнит, магниттік денелер және үлкен магнит — Жер туралы; Көптеген аргументтер мен тәжірибелермен дәлелденген жаңа физиология" трактатында Гилберт электрлік және магниттік құбылыстарды зерттеу үшін 600-ден астам тәжірибені сипаттады. Гильберт алғашқы электрлік құрылғыны - "версорды" жасады. Бұл откір ұшқа бекітілген стрелка болатын, ол электроскоптың прототипі. Алғашқы электр машинасын 1660 жылы неміс әуесқой физигі бургомастері Магдебург Отто фон Герике жасаған. Бұл көлденең темір осіне бекітілген балқытылған күкірт шары болатын. Допты айналдырып, алақандарымен ысқылап, Герике оны электрлендірді. Осы құрылғының көмегімен ол электр құбылыстарын зерттеді. Ағылшын физигі Стефен Грей (1666-1736) 1729 жылы "электр берілуін"зерттей отырып, электр өткізгіштік құбылысын ашты. Ол электр энергиясын бір денеден екіншісіне металл сым немесе иірілген жіп арқылы беруге болатындығын, бірақ жібек жіп арқылы берілмейтінін көрсетті. Алдымен Грей барлық денелерді электр өткізгіштер мен электр өткізгіштерге бөлді. Өз тәжірибелерінің нәтижелерін талдай отырып, 1733 жылы француз физигі Шарль Дюфе (1698-1739). "бір-бірінен өзгеше электрленудің екі түрі бар, атап айтқанда әйнек пен шайыр, олардың біреуі екіншісінен тебілген денелерді тартады" деген қорытындыға келді. Электрленуді өлшеу үшін ол Гильберттің электросопын жетілдірді және электрометрдің бір түрін жасады. 1735 жылы Дюфе найзағай мен найзағайдың электрлік табиғаты туралы идеяны алғаш рет білдірді. XVIII ғасырда. тәжірибелі фактілердің біртіндеп жинақталуы орын алып, жаңа ұғымдар мен терминдер пайда бола бастады. 1742 жылы ағылшын физигі Жан Дезагюль (1683-1744) "өткізгіш" және "изолятор"терминдерін енгізді. Электр құбылыстары туралы идеялардың дамуына 1745 жылы электролік құбылыстардың дамуына ықпал еткен әйгілі Лейден Банкісінің орнына конденсатордың ойлап табылуы ықпал етті. Оны голландиялық физик Лейден университетінің профессоры Питер ван Мушенбрук (1692-1761) ойлап тапқан. Алғашқы жалпақ конденсаторды 1746-1754 жылдары американдық мемлекет және саясаткер және физик Бенджамин Франклин (1706-1790) құрды. Ол "конденсатор", "батарея" деген терминдерді енгізді. Франклин конденсаторы шыны қабатпен бөлінген екі металл пластинадан тұрды. Дәл сол кезеңде итальяндық физик Джованни Беккариа (1716-1781) электр кедергісі ұғымын алғаш рет енгізді және өткізгіштердегі электр заряды оның бетіне таралғанын көрсетті. 1778 ж. көрнекті итальяндық физик Алессандро Вольта (1745-1827) "Электр кернеуі" және "электроемкость"терминдерін енгізді. Электродинамиканың пайда болу тарихы және оның Максвеллге дейін дамуы Электростатикадағы ашылған жаңалықтар оның әрі қарай дамуны жол ашты. Бұл облыста жаңа фактілер, электроскоптар пайда болды, приборлар мен аппараттар жандандырыла бастады. Луиджи Гальвани – италия дәрігері, анатомы, физиологі және физигі, экспериментік электрофизиология мен электрофизиологияның негізін қалаушысы 1737 жылы 9 қыркүйекте дүниеге келген. Алғаш болып бұлшықет түзілісіндегі электрика құбылыстарын зерттеді. Василий Владимирович Петров – орыс физигі әрі электротехнигі, Петербург ғылым академиясының академигі 1761 жылы 8 маусымда дүниеге келген. Мұғалімдер гимназиясында оқыды. 1788-1791 жылдар аралығында Барнаулдағы тау-кен учелищесінде сабақ берді. 1793—1833 ж. Петербургтегі Медицина-хирургия академиясында қызмет істеді. 1802 ж. көптеген (2100) мыс-мырыш элементтерден құралған гальваникалық батарея (вольт бағанасы) жасап, ол арқылы электрлік доға (Петров доғасы) құбылысын ашты. Бұл құбылысты жарықтандыру, электрлік балқыту, металдарды электрлік пісіру т. б. мақсаттарға пайдалану мүмкіншілігін айтты. Петров электр тогының өткізгіштің көлденең қимасына тәуелділігін ашты және өткізгіштерді параллель қосу тәсілін тапты. Электр тоғының химиялық әсерлерін және әр түрлі заттардың электр өткізгіштік қасиетін зерттеді, өткізгіштерді сургуч пен балауыз арқылы оқшаулауды (изоляциялауды) ұсынды. Вакуумдағы әлектр разряды мен люминесценция құбылысын зерттеуге де айтарлықтай үлес қосты. Әр түрлі газды орталарда байқалатын электрлік құбылыстарды зерттеуге арналған приборлар жасады. жүктеу/скачать 1,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|