Дәріс тақырыбы: Физика тарихы курсына кіріспе
жүктеу/скачать 1,58 Mb.
|
| Дәріс тақырыбы: Ғылымға үлес қосқан Ресей ғалымдары.
Дәріс жоспары 1. Ресейдегі физиканың дамуы. 2. Тарихи ескертулер. 3. Радиотехника және радиофизика Ғылыми жаңалықтардың көпшілігі Ресейде ашылғаны туралы ақпараттарды әдебиет көздерінен табу қиын емес. Сонымен бірге, біз осы жаңалықтардың авторлары: Д. Бернулли, Л. Эйлер, М.В. Ломоносов, П.Н. Лебедев, А.Г. Столетов, Н.А. Умов, Д. И. Менделеев және басқалар екенін білеміз. Орыс физикасы дүниежүзілік ғылымның дамуына өте үлкен үлесін қосты. Бірақ ол шешуші болған жоқ. Негізгі идеялар, шешуші тәжірибелер (эксперимент), заң бойынша басқа елдің ғалымдарына тиесілі болды. ХІХ ғ. Ресей ғылымына реттеп мінездеме беретін болсақ: 1) физиканың барлық бағыттары емес, тек жеке, өте сирек бағыттары ғана дамыды; 2) ғылыми зерттеулер тек университет кафедраларында ғана жүргізілді; осы уақытта барлық арнайы ғылыми бөлімдер болмады; 3) ғылымға ақшалай салымдар мемлекет тарапынан болсын, жеке адам адамдар тарапынан болсын өте аз болды; 4) өте ірі ұйымдастырушы – ғалымдар басқарған мектептер аз болды; 5) университеттік және техникалық білім жүйесінің ғылыми дәрежесі жоғары білікті мамандарды дайындауға жеткіліксіз болды. ХІХ ғ. ғылым формальды түрде француз, ағылшын, неміс, орыс т.б. деп бөлінгенімен, жеткілікті мөлшерде интернационалды болды. ХХ ғасырдың басына қарай ғылымның, әсіресе техникамен байланысты бөлімінде, ұлттық белгілер күшейе түсті. Бұның себебі, ғылым көп миллитаризацияланды, ал мемлекетаралық бәсекелестік бұл процессті жылдамдатты. Әрбір мемлекет айналысатын ғылыми зерттеулер облысы кеңейіп, соңында сол мемлекетте ғылыммен «барлық фронт болып» шұғылдануға әкелді. Әрине, ол толықтай тек Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін, АҚШ – пен КСРО сынды екі үлкен держава арасында болды. 2001 ж. соңында Брюссельдегі НАТО-ның штаб–пәтерінде сөйлеген Нобель сыйлығының лауреаты, атақты Кеңес және Ресей физигі Ж.И. Алферов, Швецияда Нобель сыйлығының мерейтойына арнап өткізілген «дөңгелек үстелдің» нәтижесіне сүйенді. Онда ХХ ғ. ғылымының алға басуын, екі мемлекеттің дамуына да әсер еткен АҚШ пен КСРО арасындағы бәсекелестіктің айқындалғаны айтылды. АҚШ пен КСРО-да ғылымның дамуына әр түрлі жағдай жасалғанын айта аламыз. Бірінші жоғарғы державада ғалымдардың ғылыми дәрежесі айтарлықтай жоғары болды. Ғылыми контингенті: Еуропа, Азия, Латын Америкасы елдерінің ең жақсы ойшылдарынан құралды (тек 20% физиктері ғана жергілікті американдықтар болды). КСРО өз күшімен жұмыс істеу керек болды, сондықтан ғылымға көбінесе орташа қабілетті адамдар келді. Сол кезде КСРО-да Кеңес ғалымдарына әлемдік ғылыммен нәтижелі бәсекелесуге мүмкіндік туғызған ғылым бірлестігі өте жоғары деңгейде болды, әсіресе алдыңғы қатардағы физика және басқа да салалары. Төңкеріске дейінгі Ресейде негізгі ғылыми зерттеулер университет кафедраларына бағытталды, оның өзі барлығында емес, тек алдыңғы қатарлы: Мәскеу, Санкт – Петербург, Қазан, Киев, Варшава, Гельсингформ және т.б. Сол кезде Германияда, Англияда, АҚШ–та және Францияда әр түрлі үлгіде функцияландырылған ғылыми институттар Ресейде болған жоқ. Осындай саясаттың нәтижесінде елде жоғары дәрежелі жеке ғалымдар ғана пайда бола бастады, көбінесе математика және химия салаларында. Физикада олардың сандары аз болды: физика – топтық ( коллективтік) ұжымдық ғылым. Ол көпшіліктің еңбегін талап етеді, ал оны арнайы ғылыми бөлімдерсіз ( орындарсыз) іске асыру мүмкін емес. Төңкеріс алдыңдағы Ресейде ғылымға мемлекеттік ақшалай салымдар өте аз болды, жәнеде бізді басқа елдерден ерекшелеген бір жағдай ол ғылымның дамуына жеке капиталдың қосқан үлесінің аздығы, себебі сол кезде Батыста ғылыми зерттеулерге жекеменшік ірі фирмалар белсенді түрде ақша салып жатты. Ресейде тек Нобельдік отбасылар өндірушілері ғана ғылымға ақшалай жәрдемдесті. Ғылыми зерттеулердің дамуын Батыстағы: У. Томсон, және Э. Резерфорд , Г. Гельмгольц және Н. Бор және т.б. сынды ірі ұйымдастырушы–ғалымдар мен ғылыми мектеп басшыларынсыз елестету мүмкін болмады. Ал Ресейде мұндай мектептер жоқтың қасы болды. Тек шетел мектептерімен азда болса, бәсекелесе алатын, П.П. Лазарев, С.И. Вавилов, А.Р. Колли және басқа да оқымыстылар шыққан Мәскеудегі И. Лебедевтің ғылыми мектебі ғана болды . Төңкеріске Ресейде, университеттік білім беру өзінің шамасына байланысты ғылымға дарынды ғалымдардың көптеп келуіне жағдай жасай алмады. Сондықтан физикамен кәсіб түрде айналысқысы келгендер шетелге кетіп, сонда оқып, көбіне жұмыс істеуге ұзақ жылдарға қалып қоятын болған. Міне, осы жағдай Ресейде ғылыми мектептерінің болмауы мен физика ғылымының төмен сатыда болуына әкеліп соқты . Қазан төңкерісенен кейін ғылымның дамуы Ресейде басқа жолмен жүрді. Ол әлемдік дәрежеге жетті, қалай болғанда да физика ғылымы жайында осылай айтуға болады. Елдегі төңкерістен кейінгі алғашқы жылдары, көптеген бұзылуларға қарамастан, ғылым бір орында қалып қоймады. Одан бөлек, дәл осы уақытта Ресейде жаңа физиканың дамуына бастау болатын бағыттар айқындалды. Бұл бағыттарға ірі ғылыми бөлімдердің құрылуы, жоғары мектептердің жаңаруы және ғылыммен байланысының күшеюі, сонымен бірге мемлекеттік және қоғамдық ғалымдар бірлестігінің құрылуы жатты. Алғашқы ғылыми бірлестіктер 1918 ж. құрыла бастады. Сол жылдың қазанында В.Д. Бонч – Бруевич Нижегород радиозертханасы мен қазіргі Радио–физикалық ғылыми–зерттеу институтын құрды. Сол айда Петроградта А.Ф. Иоффе және М.И. Неменов құрған Рентгеннорадиологтялық институт (қазіргі Физика–техикалық институт) жұмыс істей бастады, сонымен бірге Рожденственскийдің басқаруымен Оптика институты ашылды. Мәскеуде Шанявский университетінің базасында П.П. Лазарев Биофизика институтын құрды. Бұл институттар Кеңес физикасының дамуында үлкен роль атқарды. Кейінірек осылардың үлгісі бойынша басқаларда да институттар ашыла бастады. Кеңес физикасының тарихы - өте кең тақырып, сондықтан да біз қысқаша кеңес елінінің ғылымға аса зор үлестерін қосқан атақты бірнеше физик-оқымыстылардың өмірбаяндарына тоқталайық. П.П. Лазарев (51-сурет). Петр Петрович Лазарев 1878 ж. 4 сәуірінде Мәскеуде инженер-геодезист отбасында дүниеге келген. 1896 жылы гимназияны аяқтаған соң Мәскеу университетінің медицина факультетіне түседі. Медицинаны оқи жүре, ол бір уақытта физикаға қызығып, физика-математика факультетінде Н.А. УМО-ның және П.Н. Лебедевтің физикадан дәрістерін тыңдап жүреді. П.Н. Лебедев жетекшілік еткен физиканың қазіргі заманғы мәселелері бойынша колловиумға қатысып жүрді. Лебедев 1901 жылы медициналық факультетті аяқтап, физика-математикалық факультетке түсіп, оны екі жыл ішінде бітіріп шыққан осы тер төгіп оқыған студент-дәрігерге көңілі ауды. 1903 жылы екінші факультетті аяқтаған Лазарев медицинадан докторлық емтихандарды тапсырып құлақ, тамақ және мұрын ауруларын емдейтін университеттік емханаға ассистент болып тағайындалды.
эксперименттік құрылғыны құрап шығарды. Бұл зерттеуді 1911 жылы Лазарев магистрлік жұмысы ретінде қорғап шықты. Осы жылы П.П. Лазарев және Мәскеу университетінің басқа да бірнеше көрнекі профессорлары Кассо білімі министрінің кертартпа әрекеттеріне қарсылық белгісі ретінде кетіп қалады. П.П. Лазарев А.Л. Шанявский атындағы қалалық халық университетіндегі кафедрасына орналасты. Бұл А.Л. Шавнявскийдің қаржысына ашылған жеке оқу орны болатын. Осында П.П. Лазарев фотохимиялық және биофизикалық зерттеулермен айналысты, сондай-ақ, физикалық институтын жобалау құрылысына белсенді қатысты. Өзінің фотохимилық зерттеулерін 1912 жылы Варшава университетінде қорғап шықты. Фотохимиядағы зерттеулер П.П. Лазаревті түбегейлі қызықтырып әкетті. Бұл Лазаревті жүйке қозуының иондық теориясын құруға әкеп соқты. Қозудың иондық теориясы Лазаревті атаққа әкелді, 1917 жылы 4 наурызда ол ғылым Академиясына мүше болып қабылданды. 1917 жылдың қаңтарында Миуссахтағы физикалық институттың ғимаратын салуға кірісіп кетті. Бұл ғимаратта қазан көтерілісінен кейін академик П.П. Лазарев жетекшілік еткен биологиялық физика Институтында жемісті ғылыми өмір басталады. Бұл институт жас кеңес физикасының орталықтарының бірі болды. Бұл жерден атақты кеңес оқымыстылары, болашақ академиктер шыққан: С. И. Вавилов, Г. А. Гамбурцев, М. В. Шу-лейкин, П. А. Ребиндер; көрнекі кеңес оптиктері мен акустиктері: В. Л. Левшин, П. Н. Беликов, С. Н. Ржевкин; молекулалық құбылыстар бойынша ірі кеңес мамандары: А. С. Предводителев, Б. В. Ильин, Б. В. Дерягин және басқалар. Институт Курск магнит аномалиясын зерттеудің бастамашысы болды. Сол уақытта В.И. Лениннің қолдауымен болған бұл зерттеулер, қазіргі уақыттағы жоғары сапалы кендердің ірі запастарын өңдеумен ұштасып жатыр. П.П. Лазарев сонымен қатар, кең баспа ісімен де айналысты. 1918 жылдан бастап физикалық ғылымның басты жетістіктері жайындағы жаңа ақпараттар беретін «Успехи физических наук» атты журнал шыға бастады. П.П. Лазаревтің қажымас еңбектері соғыс жылдары 1942 жылы 24 сәуірде өзі қаза болған Алматыда үзілді. Басқа физикалық орталық болып В. К. Аркадьев, А. К. Тимирязев және Лебедевтің басқа оқушылары қайтып келген Мәскеу университеті болды. В. К. Аркадьев (53-сурет). Владимир Константинович Аркадьев 21 сәуірде 1884 жылы Мәскеуде дүниеге келген. Гимназияда оқып жүрген кезінде ол физикаға қызығушылық білдіріп, қолдан аспаптар жасап, олармен эксперименттер жүргізіп жүрген. Мәскеу университетіне түсіп, алғашқы курста П.Н. Лебедевке эфир арқылы Жер қозғалысын анықтау бойынша тәжірибе жоспарын ала барған. Лебедев оған ең алдымен профессор А.П. Соколовтың физикалық практикумын өтіп, содан кейін өзіне зертханаға келуіне кеңес береді. Аркадьев дәл осылай жасайды да, Лебедевтің зертханасында сантметрлік толқындар облысында темірдің ферромагниттік қасиеттерін аса кішірейтуде маңызды ашу жасайды (52-сурет).
Бұл ашылу оның алдағы ғылыми жолын анықтап берді, енді ол жоғары жиілікті өрістердегі ферромагнитті заттарды зерттей бастап, ферромагниттік резонансты тапты. Сонымен қатар, Аркадьев магнитік дисперсияны зерттеп, ол облысты магниттік спектроскопия деп атады.
Ол алған фотосуреттер 1912 жылдың «Журнал Русского физико-химического общества» және «Physikalische Zeitschrift» журналдарында жарық көріп, Кеңес елінде және шет елде физикаға енді. Ол сол жерде Баклинмен бірігіп, болашақта жоғары вольтты үдеткіштерге айналған «найзағай генераторын» құрастырды. Көтерілістен кейін қайтып оралған В.К. Аркадьев магнетизм құбылысын зерттеу бойынша кең көлемді ғылыми жұмысты жазды. Ол «Магниттік коллоквиум» атты ғылыми үйірме және магнетизмнің зертханасын ұйымдастырды. Осы зертханада өзінің жары А.А. Глаголева-Аркадьева 1922 жылы массалық сәуле шығарғыштың көмегімен, электромагниттік және инфрақызыл тербелістер облыстарындағы қысқа электромагниттік толқындарды алған. Александра Андреевна Глаголева-Аркадьева (54-сурет) 1884 жылы 28 ақпанда дүниеге келген. 1910 жылы Мәскеудегі Жоғары қыздар курсының
А.К. Тимирязев (55-сурет). Қазан төңкерісінен кейін Мәскеу физиктерінің арасында маңызды орын алған Аркадий Климентьевич Тимирязев. А.К. Тимирязев Мәскеуде 1880 жылы 19 қазанда дүниеге келген. Ол атақты орыс ботанигі Климент Аркадьевич Тимирязевтің ұлы болған. К.А. Тимирязев өзінің өсімдіктер физиологиясында физиканың қорытындылары мен әдістерін кеңнен қолданып, бұл ғылымды жоғары бағалайтын. Ол өзінің жалғыз ұлы физик болса екен деп армандаған. К.А. Тимирязевтің достарының көбі Мәскеу университетінің атақты физиктері А. Г. Столетов және П. Н. Лебедев болған. Болашақ физик осы атақты адамдардан аса үлкен әсер алып жүрді. Гимназияны бітіргеннен кейін ол Мәскеу университетінің математикалық бөліміне түсіп, өз мамандығы физиканы таңдап, П.Н. Лебедевпен бірге жұмыс істей бастады.Тағы бір ұстазы болған Столетовтің оқушысы Николай Петрович Кастерин (1869—1947) болды. Шет елдегі физиктерден 1909 жылы әкесі таныстырған Д.Д. Томсон болды. А.К. Тимирязев Д.Д. Томсон және Л. Больцман іспеттес материалист болған. А.К. Тимирязевтің ғылыми жолы көптеген жылдар бойы оқып келген негізгі пәні болған газдардың кинетикалық теориясы облысынан болды. Оның 1917-1918 жж. Мәскеу университетінде оқыған дәрістерінен құралған 1923 жылы алғашқы баспадан шыққан «Материяның кинетикалық теориясы» атты кітабы осы пәннен алғашқы кеңес оқулығы болды. Тимирязевтің зерттеу пәні сиретілген газдардағы құбылыс: ішкі үйкеліс және температуралық өзгеріс болды (56-сурет).
56 сурет. - А.К. Тимирязевтің сиретілген газдардағы ішкі үйкелісі бойынша құрылғысының сызбасы А.К. Тимирязев өмірінің соңғы жылдарында физика тарихы кафедрасының меңгерушісі болады. Оның М. В. Ломоносов, А. Г. Столетов, П. Н. Лебедев және т.б. бірқатар оқымыстылар туралы жазған мақалалары бар. Ол А.Г. Столетов пен П.Н. Лебедевтің таңдаулы еңбектері еңген А.Г. Столетовтің үш томды шығармалар жинағының редакторы болды. Оның редакциясымен С. Кудрявцевтің «Очерки по истории физики в России», «История физики» П. (т. I, 1948) кітаптары жарық көрді. А.К. Тимирязев 1955 жылы 15 қарашада қаза болады. Л. И. Мандельштам (57-сурет). Леонид Исаакович Мандельштам 1879 жылы 4 мамырда дүниеге келген. Балалық шағы Одессада өтеді, сол жерде университетке түседі. Алайда университетте көп болмай, студенттер арасындағы «тәртіпсіздікке» қатысқаны үшін 1 курстан шығып қалады. Сол 1899 жылы университеттен шығып қалып, Страсбургке кетіп қалып, Карл фердинанд Браундтың (1850-1918) қол астында оқиды.
«Сименс және Гальске» фирмасы дайындайтын Браунның сызбасы бойынша радиоқұрылғылардың зертханалық және техникалық зерттеулеріне қатысады. 1903 жылы Страсбургтегі физикалық институттың ассистенті болып қызмет атқарып, Страсбургке келген бастаушы оқымыстылар мен докторанттардың зерттеулеріне жетекшілік етеді. Радиотехника мен радиофизикамен қатар, оның оптикаға да көңілі ауады. Жарықтың шашырау теориясы Мандельштамның келесі зерттеуіне айналып, жаңа шашыраудың рэлеевтік емес формасын ашуға әкелді. Келе жатқан соғыстың әсерінен Л. И. Мандельштам Германияны тастап, Россияға қайтуына тура келеді. Ол Одессада, Петроградта, тағы да Одессада жұмыс істеп 1922 жылы Мәскеуге Орталық радиозертханасына консультант ретінде қабылданып көшіп келеді. 1925 жылы Мәскеу университетінің теориялық физика кафедрасының меңгерушісі болады. Осында ол үлкен жаңа тербелістердің бейсызық теориясы бойынша жаңа ғылыми облысын бастайды. Осы облысты зерттейтін мектеп құрады. А. А. Андронов, А. А. Витт, С. Э. Хайкин, М. А. Леонтович және т.б. осы облысқа зор үлестерін қосты. 1929 жылы Мандельштам КСРО ғылым Академиясына мүше болып қабылданады. Мандельштам 1944 жылдың 27 қарашасында қаза болады. Петроградта кеңес физикасын құрғандар, физика-техникалық институтты ұйымдастырушы А. ф. Иоффе және Оптикалық институтты ұйымдастырушы Д. С. Рождественский болды. А. Ф. Иоффе (58-сурет). Абрам Федорович Иоффе 1880 жылы 29 қазанда Полтавск губерниясының Ромны қаласында дүниеге келген. Ромны училищесін аяқтап, Петербург технологиялық институтына түседі.
Рентген Иоффенің аса жоғары қабілетін бағалай отырып, оған Мюнхенде профессор қызметінде қалуды ұсынады. Бірақ Иоффе Ресейге оралады. Бұл жерде оған Петербург политехникалық институтының физика кафедрасының аға лаборанттық орнын ұсынады. 1913 жылдың 9 мамырында магистрлік диссертациясын керемет қорғап шығып, Политехникалық институттың ерекше профессоры атанып, екі жылдан кейін (1915 жылдың 30 сәуірінде) «Кристалдардың серпімді және электрлік қасиеттері» атты докторлық диссертациясын қорғайды. Қазан төңкерісінен кейін Иоффе ғылымды ұйымдастырумен айналысты. Оқымысты-медик Михаил Исаевич Неменовпен бірге Петербургте Рентгенорадиологиялық институтты құрады, оның екі бөлімі болады – физика-техникалық және медико-биологиялық. Бір бөлімнің директоры Иоффе болса, екіншісінікі М.И. Неменов болады. Институт 1918 жылдың күзінде құрылады. Осы жылы Иоффе ғылым Академиясының тілші-мүшесі болып сайланады. 1920 жылы академик болып сайланады. 1921 жылы Рентгенорадиологиялық институт үш өз бетінше институтқа бөлінді: Рентгенологиялық және радиологиялық институт, физика-техникалық институт, Радий институты. Осылайша, 29 қарашада академик А.Ф. Иоффе басқарған физика-техникалық институт өз жұмысын бастайды, қазіргі уақыттағы А.Ф. Иоффе атындағы Ленинградтық физика-техникалық институт. Бұл институт кеңестік Ресейдің заманға сай ірі орталыққа айналды. Оның қабырғасынан академиктер, институт жетекшілері: академик П. Л. Капица — КСРО ҒА физикалық мәселелер институтын негізін салушы, Лениндік және Нобель сыйлықтарының лауреаты, академик Н. Н. Семенов — КСРО ҒА химиялық физика институтының негізін салушы, Лениндік және Нобель сыйлықтарының лауреаты, академик Л. Д. Ландау — Лениндік және Нобель сыйлықтарының лауреаты, академик И. В. Курчатов — кеңестік ядролық ғылым мен техниканың некгізін қалаушы, атомдық энергия Институты негізін салушы және басқа да көптеген КСРО оқымыстылары. А.Ф. Иоффенің өзінің ғылыми жұмысы қатты дене физикасы болды. Ол кристалдардың механикалық және электрлік қасиеттерін зерттей жүре, соңғы жылдары жартылайөткізгіштер физикасы мен техникасына қызығушылығы арта түседі. 1954 жылы ол жартылайөткізгіштер Институтын ұйымдастырды да, оның директоры болып өмірінің соңына дейін өзі болды. А.Ф. Иоффе 1960 жылы 14 қазанда 80 жылдық мерейтойын барлық ғылыми қоғам атап өтуге дайындалып жүргенде қаза болады. Д. С. Рождественский (59-сурет). Петербургтағы кеңес физикасын негізін салушысы болған Дмитрий Сергеевич Рождественский. А.Ф. Иоффе Политехникалық институтты өкілі болса, ал Д.С. Рождественский университеттің түлегі болды.
университетінде 1907 жылдан 1910 жылдар аралығында қызмет етіп, Петербургке аяғынан тік тұрған, нақты ғылыми бағытымен қайтып оралады. Оның оптикаға, нақтырақ, аномальды дисперсияны зерттеуге қызығушылығы арта түседі. 1912 жылы жарық көрген «Натрий буларындағы аномальдық дисперсия» Рожденственскийдің жұмысы Петербург университетінің оқу кеңесіне магистрлік диссертация ретінде ұсынылады. Диссертация табысты қорғалғаннан кейін ол магистр атағын алып, Петербург университетінің приват-доценті (қазан төңкерісіне дейінгі Ресей мен кейбір шетелдердің жоғары оқу орнындағы штаттан тыс оқытушының ғылыми атағы және сол атаққа ие болған оқытушы) болып бекітіледі. 1915 жылы Д.С. Рожденственский «Сілті металлдары спектрлеріндегі қарапайым қатынастар» атты докторлық диссертациясын қорғап, университеттің физикалық институтының жетекшісі болып бекітілсе, 1916 жылы Петербург университетінің профессоры атанды. Сонымен қатар, Рожденственский Ресейдегі оптикалық әйнек шығару мәселесімен де айналысты. Соғыс Ресейді оптикалық әйнектен құр қалдырған еді, Ресей оны германиядан алған, әскер және тұрмыстық қажеттіліктерге сай өз әйнектерін шығару керек болды. Бұл мәселені Рожденственский және оның әріптестері төңкерістен кейін-ақ шеше алды. Рождественский оптикалық Институтты құрумен айналысып кетті. Осы Институттың құрылуы тұрмыстық қажеттілік мәселесін шешумен қатар, ғылымды да біршама алға жылжытты, оптикадан көптеген жаңалықтар ашылды. Д.С. Рождественскийдің кең ғылыми және ұйымдастырушылық әрекеттері әрқашанда жоғары бағаланып келген. 1925 жылы КСРО ғылым академиясының тілші-мүшесі болып сайланды, ал 1929 жылы оның толық мүшесі болады. 1940 жылы 25 маусымда Рождественскийдің белсенді айналысқан ғылыми өмірі қиылады. С. И. Вавилов (60-сурет). Д.С. Рождественский өте зор үлес қосқан кеңес оптикасы Мәскеуден аса ірі көшбасшы табады. Ол лебедев-лазарев мектебінің жас түлегі Сергей Иванович Вавилов еді. С. И. Вавилов 1891 жылы 24 наурызда Мәскеуде дүниеге келген. 1909 жылы Мәскеудің ақылы училищесін бітіріп, латын тілінен емтихан тапсырып физика-математикалық факультеттің математика бөліміне түседі.
Ол әскерге кетіп, әскери қызметі төрт жылға созылады, ол саперлік және радио бөлімінде прапорщик болып соғысқа қатысады. Вавилов 1918 жылы әскерден қайтады да, өзінің ұстазы П.П. Лазарев құрған биофизика Институтына келеді. Бұл жерде ол ғылыми жұмыстарды орындағанмен қатар, ол институттың физикалық оптика бөлімін басқарады. Ғылыми жұмысымен қатар ол педагогикалық жұмысты да атқарды, Жоғары зоотехникалық институтта, Мәскеу университетінде, Жоғары техникалық училищеде дәрістер оқып жүрді. 1929 жылдан бастап С.И. Вавилов Мәскеу университетінің жалпы физика кафедрасының меңгерушісі болады. 1931 жылы КСРО ғылым Академиясының тілші-мүшесі болып сайланады. Бір жылдан соң С.И. Вавиловты толық мүшесі етіп сайлап, Оптикалық Институттың ғылыми жетекшісі болып тағайындалады. 1932 жылы Вавилов КСРО ҒА физика-математикалық институтының физикалық бөлімін басқарады. Бір жылдан соң бұл бөлімді КСРО ҒА өзіндік физикалық институты етіп қайта құрады. С.И. Вавиловтың негізгі ғылыми зерттеулері люминесценция мен жарық табиғатына бағытталған. Фотоүлкейткіштер пайда болғанша С.И. Вавилов көз арқылыәлсіз жарық ағындарының кванттық флютуацияларын зерттеді. Осы көп тер төккен еңбегі оның «Жарықтың микроқұрылымы» атты монографиясында жалпыланған. С.И. Вавиловтың жарық люминесценциясы бойынша зерттеулері жалпы нәтижелі болды. Ол өз әріптестерімен «күндізгі жарық» люминесценттік шамдарының құрылысын өңдеп шығарды. Осы жұмыстары үшін С. И. Вавилов, В. Л. Левшин, В. А. Фабрикант 1951 жылы Мемлекеттік сыйлыққа ие болды. Сонымен қатар оның кванттық флюктуация бойынша еңбегі де Мемлекеттік сыйлыққа ие болды. С.И. Вавилов көп жылдар ғылым тарихымен де айналысты. Ауыр соғыс жылдарында болған Ньютонның 300-жылдығына арналып «Исаак Ньютон» атты монографиясы жазылған. Вавиловтың бастамасымен ұлы орыс оқымыстысы М.В. Ломоносовтың еңбектерінің толық жинағы басылып шықты. Ол Ньютонның «Оптика» және «Оптикадан дәрістер» атты оптикалық мемуарларын аударды. Оның бастамасымен әлі күнге дейін бар «Ғылым классиктері» атты серия шыға бастады. 1945 жылы С.И. вавилов КСРО ғылым Академиясына Президент болып сайланды. Оның ғылыми-ұйымдастырушылық жұмыстары көбейді. Дегенмен ол саяси және ғылыми білімді тарату бойынша Бүкілкеңестік қоғамды («Знание» қоғамы) қолға алып, 1947 жылы негізін қалап, өзінің өмірінің соңына дейін, 1951 жылдың 25 қаңтарына дейін оның төрағасы болды. Франц Ульрих Теодор Эпинус (1724 ж.13 желтоқсан – 1802 ж. 10 тамыз) - неміс математигі, ғалым және табиғи философ, Ресей империясында өмір сүрген. Франклиннің идеясын жалғастырған орыс ғалымы Ол электр және магнетизм саласындағы теориялық және эксперименттік зерттеулерімен танымал. Ол 1759 ж. жарыққа шыққан «Электр және магнетизм теориясына тәжірибе» еңбегінің авторы. №22дәріс
жүктеу/скачать 1,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|