Дипломдық ЖҰмыс тақырыбы: «Қарқаралы МҰтп аумағында мекендейтін суырдың қазіргі кездегі жағдайы» мамандығы 5В080300 «Аңшылықтану және аң шаруашылығы»
Суыр популяцияларының кеңістіктік құрылымы
жүктеу/скачать 4,38 Mb.
|
1.2 Суыр популяцияларының кеңістіктік құрылымыЖануарлардың территория бойынша таралу сипаты және осы территорияны пайдалану сипаты жануарлардың осы түрінің популяциясының кеңістіктік құрылымы деп аталады. Түрдің кеңістіктік құрылымын зерттеу түр экологиясын зерттеуге үлкен үлес қосады және практикалық маңызды болуы мүмкін. Дала суырының кеңістіктік құрылымы туралы мәліметтер көптеген зерттеушілердің еңбектерінде көрінеді (Бибиков, 1980, 1991; Токарский, 1991; Леонтьева және басқалар, 1999, 2000; Сорока, 2001). Қазіргі уақытта суыр популяцияларының кеңістіктік құрылымы көп деңгейлі, иерархиялық сипатқа ие деп жалпы қабылданған (Бибиков, 1980; Машкин, 1997; Румианцев және басқалар, 1994). Көптеген жағдайларда жануарлардың аумақтық топтасуының шекараларын өте айқын ажыратуға болады. Суырлардың таралу аймағын талдау тек кіші түрлер тобын ғана емес, сонымен қатар географиялық популяцияларды, сонымен қатар кейбір жылдары бір-бірінен салыстырмалы түрде оқшаулануы мүмкін жергілікті популяцияларды анықтауға мүмкіндік береді (Бибиков, 1991; Зарубин және басқалар, 1996 ). Әдетте, зерттеу объектісі - жергілікті популяциялар немесе жергілікті халықтың құрамындағы жеке қоныстар (Савинова, Хмельков, 1996; Боровик, 1996; Горшков, 1996, 1999; Димитриев, Буякшин, 1996; Димитриев, 1996, 1999, 2000; Леонтьева және т.б. ., 2000; Самигуллин, 1991; Сорока, 2001). Жергілікті популяциялар елді мекендерден (қарапайым популяциялардан) тұрады, ал олар өз кезегінде тәуелсіздігі салыстырмалы болатын колониялардан тұрады және бөлек өмір сүру кезеңі бірнеше жылдармен шектелуі мүмкін (Бибиков, 1989). Отбасы - бұл барлық суыр түрлерінің кеңістіктік құрылымының элементарлық бірлігі (Бибиков, 1980; Токарский, 1997). Палеарктикалық суырлар үшін отбасының келесі анықтамасы қабылданады: «әр түрлі биологиялық мақсаттағы шұңқырлармен аумақты (отбасылық аймақты) бөлісетін және оның шекараларын бөтендердің шабуылынан қорғайтын әр түрлі жыныстағы және жастағы 18 адамнан тұратын 2 ... 18 топ. »(Машкин, 1997). Көріп отырғаныңыздай, бұл анықтама отбасын кеңістіктегі құрылымдағы рөлі тұрғысынан нақты қарастырады. Кейбір жағдайларда отбасында жетілмеген жануарлар болуы мүмкін, олар отбасының басқа мүшелерімен байланыссыз: жас отбасылардан, бір жасар балалардан және басқа отбасылардан көшіп келген үлкен жастағы топтардың қоныс аударушыларынан тұрады. Отбасылар жануарлардың элементарлы, экологиялық және географиялық жақын топтарын - колонияларды құрайды. Сондықтан суыр популяциясының кеңістіктік құрылымын сипаттау отбасылық учаскелерден басталуы керек. Суырлар - бұл функционалды әр түрлі шұңқырлар кешеніне және жайылымға байланған отырықшы жануарлар. Бұл әр отбасына бекітілген тіршілік ету ортасының болуын анықтайды (Бибиков, 1980; Михайлюта, 1991; Руди және басқалар, 1994). Айта кету керек, мұндай аймақтар түсініксіз, пішіні мен мөлшері бойынша тұрақсыз болуы мүмкін. Қазіргі уақытта мұның себептерін жан-жақты зерттеу басталды (Целищев, Токарский, 1996; Савченко, Ронкин, 2000). Бірлесіп қыстайтын жеке топтарға территорияны бөлу түрішілік қатынастардың сипатымен, атап айтқанда территорияның таңбалануымен көрінеді және анықталады (Бибиков, 1989; Машкин, 1997). Қазіргі кезде өзінің маңыздылығын сақтаған аймақ құрылымының классикалық тұжырымдамасы оптимум және пессимум аймақтарын танудан тұрады (Наумов, 1955; Мамыр, 1968). Біріншісі жоғары және тұрақты сандармен сипатталады, екіншісі - төмен және тұрақсыз. Егер біз осы ресми шарттарды суырлардың біркелкі таралмаған аймақтарына қолданатын болсақ, онда жанұялық учаскелердің әртүрлілігі, мөлшері мен конфигурациясы беткейлердің ашықтығы мен тіктігіне, жерлердің қоректену қабілетіне және тең емес мәнге байланысты екеніне көз жеткізе аламыз. көптеген еңбектерде көрсетілген суырлардың кеңістіктегі таралу заңдылығын анықтайтын елді мекендердің әртүрлі бөліктері (Бибиков, 1980; Токарский және басқалар, 1991; Токарский, 1997; Ронкин, Савченко, 1999; Машкин, 1996, 2000; Колесников, 2002). Елді мекендерде тұрақты қолайлы өмір сүру жағдайлары бар орталық оңтайлы аймақ және өмір сүру жағдайларының тұрақсыздығымен сипатталатын перифериялық аймақ бар: құрғақшылық жылдары өсімдік жамылғысы болмайды (Бибиков, 1991; Титов, 1999). Дала елді мекендерінің перифериясында, таралуының жоғарғы және төменгі шекараларында (тау түрлерінде), әдетте, шұңқырлар аз, сондықтан жыртқыштардан өлу ықтималдығы жоғары. Үлкен қашықтыққа байланысты отбасылар арасындағы визуалды және дыбыстық байланыс жиі бұзылады. Тұрмыстық жағдайларды қамтамасыз етудегі айырмашылықтар отбасылардың екі түрімен анықталады: тұрақты және тұрақсыз (Бибиков, 1980; Поле және Бибиков, 1991). Бірқатар ғалымдардың зерттеулері (Бибиков, 1989; Машкин, 1997; Машкин және басқалар, 1991) тұрақты отбасылардың тұрақты құрамымен, ұзақ өмір сүруімен ерекшеленетінін, жеке адамдардың едәуір санын қамтитынын және үлкен аумақты алып жатқанын көрсетті. . Бұл бақылаулар тұрақты отбасылардың ыдырауы және олардың тұрақсыз отбасыларына өту жағдайларын анықтаған жоқ. Тұрақсыз типтегі отбасылар қарама-қарсы сипаттамаларға ие. Күрделі тұрақты отбасылар тек тығыз (далалық және сайлы) елді мекендерде кездеседі, онда олар 36% құрайды бұл отбасылар. Тұрақты отбасылардың тораптары мезорельефпен едәуір бөлінген аумақтарды алады (Руди және Шевлюк, 2000). Отбасылық учаскелерді, олардың мөлшері мен колониялардың аумағында орналасуын тергеу бойынша жұмыс үнемі жүргізіліп отырады, өйткені бұл халықтың жағдайының көрсеткіші бола алады. Салыстырмалы зерттеулер (Бибиков, 1980; Михайлюта, 1991; Токарский және Завгорудко, 1991) еуропалық кіші түрлер суырдың басқа суырлармен салыстырғанда ең кіші отбасылық учаскелері бар екенін көрсетті, өйткені олар өсімдіктері әр түрлі төбелерде, шатқалдарда, террасаларда орналасқан. (Руди, Шевлюк, 2000). Қазақстанның жазық бөлігіндегі суырда учаскелер үлкен, өйткені бұл суырлардың мекендейтін жерлерінде сортаң топырақтар кең таралған, олар көктемде сумен қатты қаныққан және жануарлар ұя салу үшін орын таңдауға мәжбүр. мұқият (Машкин, 1997). Қазақстанның солтүстігінде суырлар негізінен таяз гумхтарда тіршілік етеді және өз ойықтарын биіктікте жасайды. Мұнда сортаңдар жоқтың қасы және оларға тегіс жерлерде су тасқыны қаупі төнбейді, сондықтан аудандардың аумағы салыстырмалы түрде аз (Шубин, 1991). Учаскелердің мөлшері олардың суырлардың негізгі қажеттіліктерін қаншалықты қанағаттандыра алатындығына байланысты екендігі түсінікті (Токарский және басқалар, 1991). Қолайлы емес жерлерде, мысалы, колонияның шеттерінде, өрістердің бойында, орман шеттерінде үлкен территориялар орналасқан. Өсімдіктің кебуімен отбасының пайдаланылатын аумағы айтарлықтай қысқарады, ал жануарлар негізінен жасыл шөпті жерлерде қоректенеді. Тұрақты отбасылардағы отбасылық учаскелердің конфигурациясы мен мөлшері жылдан жылға өзгермейді (Бибиков, 1989; Шубин, 1991). Кейде отбасындағы индивидтердің саны мен қоныстанған аймақ ауданы арасындағы толық сәйкестік емес, тікелей қатынастар белгіленеді; көп балалы отбасыларда бір жануардың ауданы кішкентайларға қарағанда кішірек болады (Бибиков, 1989; Машкин, 1997). Алайда, бұл ежелден келе жатқан, тұрақты популяцияларға тән. Жалпы, әр жануарға арналған учаскенің аумағы әр түрлі - 0,1-ден 3,0 га-ға дейін. Өмір сүруге қолайлы және аумағы шектеулі аудандарда 1 гектарда 10-15 жануарға дейін жиі тіршілік етеді (Шубин, 1991; Токарский, 1997). Шамасы, бұл суырлардың территорияны пайдалануындағы белгілі бір консерватизмнен туындайтын жалпы заңдылық. Отбасылық учаске суырларға арналған баспана мен қысқы шұңқырларға деген қажеттілікті қанағаттандыруы керек. Суырлардың тіршілігін олардың жер астындағы баспанасыз елестету мүмкін емес. Жердегі тіршілік әрекеті кезеңінде де жануарлар күннің едәуір бөлігін оларда өткізеді, ал суық мезгілде олар ұйықтамай, бетінде 6 айға жуық көрінбейді (Бибиков, 1989). Әдетте, ойықтардың 3 түрі бар: ұя салатын қыс, ұя салатын жаз және қорғаныш (Машкин, 1997; Сорока, 2001). Қысқы шұңқырлар (қысқы ұйқы) бүкіл отбасы үшін күту орны ретінде қызмет етеді, бірақ жазда да қолданылады. Олар сондай-ақ ұрғашы ретінде қызмет етеді, онда аналықтар жас босанады. Әрбір отбасылық учаскеде 1 қысқы шұңқыр бар. Мұндай шұңқырларда ең үлкен бутан бар, ұзын өтпелі ұя салатын камера. Сайттағы ойықтардың саны мен түрін белгілеу оны сипаттаудың маңызды элементі болып табылады; ол берілген отбасының күйін көрсете алады (Савченко мен Ронкин, 2000; Сорока, 2001). Кеңістіктік құрылымды отбасылар мен отбасылық учаскелер деңгейінде зерттеудің маңыздылығы сөзсіз. Олардың өмір салтының көптеген ерекшеліктері мөлшерімен, суыр отбасыларының тіршілік ету ортасын пайдалану сипатымен, сондай-ақ осы кеміргіштердің жем-шөпті және әсіресе қорғаныс (ойықтар) қажеттіліктерін үнемі қанағаттандыру мүмкіндігімен байланысты. Отбасылық учаскелердің біртектілігі елді мекендердің белгілі бір бөліктеріндегі өмір сүру жағдайларының теңсіздігінің негізінде жатыр, ал соңғысы өз кезегінде сандардың қозғалысын, дисперстілігін және табиғи зооноздар ошақтарының болу мүмкіндігін анықтайды, бұл үлкен практикалық маңызы бар. Отбасылық учаскелер тобы колонияны құрайды (Бибиков, 1989; Машкин, 1997; Середнева, 1991). Колония - бұл салыстырмалы түрде оқшауланған және ортақ территорияны алып жатқан суырлардың ең қарапайым территориялық тобы, оларға негізінен жалпы визуалды-дыбыстық реакциялармен біріктірілген туыстас адамдар кіреді. Колониялардың немесе қарапайым популяциялардың оқшаулану дәрежесі сол жердің ландшафт ерекшеліктеріне және қоныстану типіне байланысты. Отбасылық учаскелердің шекаралары сияқты, колонияның сызықтық шекараларын жануарларды, олардың қызмет ету іздерін және олардың арасындағы шұңқырлар мен жолдардың орналасуын бақылау кезінде жерде өте дәл анықтауға болады (Машкин, 1991, 1997). . Суырлардың отбасылары ірі аумақтарда диффузиялық орналасқанда және отбасылық байланыстың табиғаты еш жерде бұзылмаған жағдайда, бұл жағдайда елді мекендер - үлкен аумақтық құрылымдар туралы айту орынды. Бірнеше колонияны біріктіретін территориялық топ - бұл жергілікті халық (Наумов, 1955; Шилов, 1996, 2000), олар біршама тәуелсіз және оқшауланған. Ол біртұтас, салыстырмалы түрде оқшауланған елді мекенді біріктіреді, онымен салыстырғанда жануарлардың жанасу деңгейінің жоғарылауымен сипатталады жеке адамдардың көрші популяциялармен алмасу дәрежесімен. Суырлардың жергілікті популяциялары географиялық популяцияларды құрайды (Наумов, 1955; Шилов, 2000; Бибиков, 1991), олар енді тар локальді емес, табиғаты бойынша ландшафтық-географиялық және жергілікті популяциялармен салыстырғанда бір-бірінен оқшауланған. Түршелер мен түрлердің популяциясы географиялық популяциялардан тұрады (Бибиков, 1989). |