симфониялық, полифониялық, органдық, джаздылық, хор

Мәдениеттану
лы қ және адамзаттың күрделікті қарым-қатынастарын 
бейнелейді. Бүларға ықпал жасай отырып және барлық 
деңгейдегі көркемділікті сүранымдарды қанағаттандыра 
отырып, әуен ең қарапайымдылықты, ең күрделікті 
деңгейлерді қамтиды. Жеңіл әуенге ие болудың өзі, аса 
салмақтылықты қиыншылықтарды кездестірмейді. Ал 
әуеннің ең басты қазыналықтысына ену-кіру, әдейлікті 
к ү ш -қ у а т т ы л ы қ т ы тал ап етеді. Ө й ткен і ә у е н н ің
жоғарылықты дамыған тілі, үзақтылы, жекелікті тарихи 
дамуына байланысты қалыптасты. Бүл тілді игеру үшін, 
бүл жолды қыспалықты түрде қайталау керек. Әуенділік 
білім алудың және тәрбиелеудің бірнеше қатар жүйелері 
бар. Бүлардың өзі, әсіресе мектептілік жасындағыларға 
ыңғайлы да және жеңіл игеруге көмектеседі. Бүлардың 
ішінде Д.Б. Кабалевскийдің* жетекш ілігімен ойлас- 
ты ры лған жүйе ерекш еленеді. Бүл жүйе әуенділік 
м ектеп тер ге ен гізіл ед і ж ән е өзін е д еген зей ін д і, 
м үғалім дерден ғана ем ес, б ар л ы қ п ед агоги калы қ 
үжымынанда талап етеді. А.В.Луначарскийдің* айтуы 
бойынша- Толық қүндылықты әуеннен, түксіз, бос, 
м әнсізділікті, ы залы қты , ш ы н д ы ққа деген сүры қ- 
сыздылық қатынасы бар, дөрекілікті, парықсыздықтылы 
әуендерді айыра білу қажет. Бүлар өздерінің дөрекілікті, 
түкке түрмайтындылықтысымен, копшілікті, әсіресе 
жастарды алып, жүғыстандырады. Бүнысымен қатар 
“Допингтен* есірткіге дейін және қайта” ауқымында 
ә р е к е т т е й д і. Б ү н д а й есту л ер д і, о р ы н д ал у л ар д ы , 
көріністерді, көбінесе ауыр “Рок” әуендерінде анықтауға 
болады. Бүл бағыттағы оры ндалған, ды бы станған 
әуендер, адамзатты, әсіресе жасоспірімдерді, тоздыруға, 
мыйлық-ойлық, ойлау қабілеттерін ж оққа шығаруға, 
тез ойсыз келісушілікке әкеледі. Бүндай әуендерге күрес 
жүргізу, бүгінгі күннің идеологиялық күрестің, ең басты
154

Мәдениеттану
есебі болып келеді. Бүл күрестің ең әсерлі қүралы, өте 
д ам ы ған әу ен д іл ік талғам ды ж әне м әд ен и еттіл ік
қабылдау, тану барысын тәрбиелеу.
Ә уеннің өзі кө р к ем д іл ік ж ағы н ан м ағы налы п , 
ізбасарлықты әуенділікті дыбыстардың әр түрлі жоғары- 
лықтысының келістірілген қатары болып, әуенділікті 
бейненің негізі болып келеді. Әуенде әуенділік айту- 
лардың ең бастылықты элементтері бірігеді. Әуен-әуен- 
ділік интонацияларда* салынып, қатаң ырғақтылық 
(уақытшылықты) және ладалык* (дыбыс жоғарылығын) 
үйымдастыруын талап етеді. Екі негізділі ладалар: Мажор 
(жарықтылықтыны,- мөлдірліктіні, өмірді бекітуші, 
ш ы нды қты сымбаттауш ы) Минор (көң ілсіздіктін і, 
қайғылықтыны) негізділі болды. Ән әуеннің ең басқы 
айтушы-сымбаттаушы қүралы. Ән әуенділік ойды өзіне 
енгізіп, әуенділік ш ы ғарм аны ң, оны ң идеялы қты - 
сезім д ілікті м азм ү н ы н ы ң н егізін ж ән е үй ы м д ас- 
тырушының орталығы болады. Ән салу, әуенділік өнердің 
барлық түрлерінде және жанрларында шешімділікті 
рөлді атқарады. Әуенділік шығармашылық, ең алдысымен 
ән салу ар қ ы л ы т а н ы л ы п , есте қал ад ы . Б елгілі 
ком позиторларды ң ай тарлы қтай көп ш ілікті әдемі 
әуендері, жаратылыстықты бойынша және айтулықтағы 
байлығында негізделген. Бүл әуендері оздерімен кең, 
көп қиластырулықты, нақтылы корке мділікті бейнелерді 
корсетеді. Халықтық әуенділік шығармашылығы әуеннің 
ең үлылыкты қазынасы болып келеді. Әуенді елемеудің 
озі әуенділік бейнелікті бүзуға, түршілдікке, тіпті әуеннің 
өнер ретіндегісін жоққа шығаруға әкеледі. Әр әуен озінің 
орындалу барысында, өзінің стилімен тығыз байланыс­
ты. Әуен стилі оте кең ж әне әртүрлі оры ндалы п, 
түсіндіріледі. Бүнда композиторлык мектептің стилі, 
тіпті үлттық стилі туралы айтуға болады. Әуеннің
155

Мәдениеттану
стилінде*, бөлек композитордың стилі, немесе бөлек 
алынған жанрдың (опералық, симфониялық, камералық 
және т.б.), шығармашылықтардың стилі, немесе толық 
дәуірдің стилі, үзақтылы емес, тарихи кезеңнің стилі 
туралы айтылады. Кеңістіліктегі немесе уақыт ішіндегі 
бірлікті және өлшемділікті аралықтары арқылы, әуеннің 
тепе-тенділікті, үқсасты қосындыларының зандылықты 
қайталануы Ритммен* байланысты.

жүктеу/скачать 8,45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: