Философия, II бөлім. Онтология. Гносеология. Әлеуметтік философия
жүктеу/скачать 0,59 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Секіріс формалары
- Санның сапаға ауысу заңының өту жолы (диалектикасы)
- Терістеуді терістеу заңы
- (диалектикалық синтез заңы)
| Секіріс (үзіліс) – берілген сапаның түбірлі өзгеру процесі, ескі
сападан жаңа сапаға өтудің, ескі сапа қойнауындағы қайшылықтардың шешілуі, бір өлшемнен екінші өлшемге өтудің формасы, дамудағы шешуші түйін. Секіріс үздіксіз даму формасына қарағанда едәуір тез болады. Секірістің болу сипатын дамудағы құбылыстың табиғаты, оның басқа заттармен байланысы анықтайды. Әртүрлі ғылымдар секірістердің сан алуан мысалдарын береді. Астрономияда – бұл жұлдыздар мен тұмандықтардың пайда болуы, физикада – термоядролық реакциялар, химияда – жасанды материалдар, биологияда - өмірдің, тіршіліктің пайда болуы, әлеуметтік ғылымдарда – қоғамның бір фазасынан басқасына, бір типтен басқасына дамуы. Секіріс формалары – оның өту уақытына, жылдамдығына, өрісіне, жағдайға, жалпы дамудағы құбылыстың сипатына байланысты. Секіріс формалары Ұзақтылығы (уақыты бойынша) Қамтуы бойынша Сипаты бойынша Ж ы лд ам , ш ұғ ы л ф ор м ал ы (с на ря д, ат ом бо м ба сы ны ң ж ар ы лы сы , ке не тт ен а да м ө лі м і т .б .) Б ая у, со зы лм ал ы ф ор м а (ж ұл ды зд ар ды ң па йд а бо лу ы , ур ан ны ң ы ды ра уы , өс ім ді к тү рл ер і, тұ лғ ан ы ң қа лы пт ас уы т .б .) Ж ек е се кі рі ст ер (б ір ж үй ед е ж ек е қа си ет те рд ің п ай да б ол уы ) Ж ал пы с ек ір іс те р (б ар лы қ қа си ет те р ж үй ес ін ің ө зг ер уі ) Э во лю ци я (б ір ті нд еп өз ге ре ті н ф ор м а – ж ан уа рл ар м ен ө сі м ді кт ер дү ни ес ін де гі ө зг ер іс те р ж ән е т. б. ) Р ев ол ю ци я (қ оғ ам да ғы се кі рі с тү рі нд ег і да м у ф ор м ас ы - әл еу м ет ті к, ғ ы лы м и, т ех ни ка лы қ т. б. ре во лю ци я) 45 Санның сапаға ауысу заңының өту жолы (диалектикасы) Ғылым мен тәжірибе көрсеткендей, сапалық өзгерістерге әкелетін сандық өзгерістер тек даму үшін ғана тән емес. Бұл заңның әрекет сферасы (аймағы) осы процеспен (дамумен) шектелмейді, әжәптәуір кеңірек. Терістеуді терістеу заңы Даму санның көбеюі немесе азаюы, оның жаңа сапаға ауысуы және керісінше болудың нәтижесінде өтеді. Сапа Қасиет Секіріс Сан Өлшем Реформа Эволюция Төңкеріс Революци я Қайта құру 46 (диалектикалық синтез заңы) Терістеуді терістеу даму процесінің бағытын, тенденциясын, ілгері басуды, жаңаның пайда болуы мен ескінің кейбір кезеңдерінің қайталануының салыстырмалылығын сипаттайды. Дүниеде ешқандай зат, құбылыс немесе процесс өзінен-өзі, «тақыр» жерде (на «голом» месте) пайда болмайтыны белгілі. Әр нәрсе өзінің алдындағы басқа бір нәрсе негізінде пайда болады, яғни жаңа ескінің негізінде пайда болады. Жаңа мен ескі қарама-қарсы. Олардың күресі барысында жаңа ескіні жеңеді, басқаша айтқанда, жаңа ескіні терістейді. Бұл келген жаңа өз кезегінде ескіріп, ол одан жаңалаумен, жаңарырақпен терістеледі. Кез келген зат өзінің бұрынғы тіршілік түрлерін теріске шығармайынша, еш уақытта дами алмайды. Ескінің негізінде және онымен күрес барысында жеңе отырып, жаңаның пайда болуын терістеу деп атайды. Ескі формалардың жаңалармен терістелуі – үдемелі дамудың себебі және механизмі. Диалектикалық синтез заңының негізгі категориясы – «терістеу». Оның екі түрлі қарама-қарсы түсінігі бар. Метафизикалық терістеу – бұл формалды, сыңаржақты, «жалаң» терістеу, ол ескінің жойылуын, алынып тасталуын абсолютті қирау, мүлде жойылу деп ұғыну. Мұндай терістеу заттың ішкі даму заңдылығынан, оның ішкі байланысынан шықпайды, керісінше, ол терістеу заттың сыртқы қарым-қатынасынан (яғни сыртқы әсер) ғана туындап, жалпы даму ппроцесі үшін кездейсоқ болуы мүмкін. Ондай терістеу заттың, құбылыстың одан әрі даму барысын тежейді. Мысалы, көктеп өсіп келе жатқан шөпті (өсімдікті) тамырымен жұлып алып, лақтырып тастасақ, әрине, даму тоқталады. Логикалық терістеу – бір пікір екінші пікірді терістеу, жоққа шығару. Мұндай жағдайда егер бастапқы пікір шын болса, онда оны терістеу жалған болады және, керісінше, егер бастапқы пікір жалған болса, онда оны терістеу шын болады (если высказывание «Р» истинно, от его отрицание «не Р» будет ложным и, наоборот, если «Р» ложно, то «не Р» будет истинным). Диалектикалық терістеу – шығармашылық, жасампаздық терістеу, ол дамудың моменті және негізі болып табылады, ондағы сабақтастықты, ескінің өміршең элементтерінің (жақтарының) сақталуын қамтамасыз етеді. Мұны дамудың ішкі моменті болатын өзіндік терістеу және қандай да болмасын жаңалықтың, жаңа, неғұрлым жоғары жетілген формалардың пайда болуының алғы 47 шарты болып табылады. өзіндік терістеу «алыну» («снятие») деп аталады. Даму – тек ілгерілмелі (алға жүретін) процесс, төменгі формалардан жоғарыларға ауысу, яғни өрлемелі даму Даму өрлемелі, сол сияқты төмен бағытталған да болуы мүмкін. Тәжірибе осы көзқарастың шындыққа көбірек жақын екендігін көрсетеді. Бірақ жалпы тенденция өрлемелі деуге болады. Мысалы, тарихи процесс өрлемелі бағытпен жүреді, бірақ құлдыраулары да бар: Рим империясының гүлденуі оның құлауымен ауысты, бірақ кейін Еуропаның жаңа дамуы өрлемелі сипатпен жүрді (Ренессанс, Жаңа заман және т.б.) Даму ретсіз (хаотично), ешқандай бағыттылығы жоқ Дұрысы даму сызық (тура сызық) түрінде емес, «спираль тәріздес» жүреді, әрі спиральдің әрбір орамы бұрынғыларды қайталайды, бірақ жаңа, жоғарырақ деңгейде жүктеу/скачать 0,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|