З а т е с і м н і ң т ү р л е н у ж ү й е с і 1. Зат есімнің сан-мөлшер категориясы.
2. Зат есімнің тәуелділік категориясы.
3. Зат есімнің септік категориясы.
С а н - м ө л ш е р к а т е г о р и я с ы Қазақ тіл білімінде сан-мөлшер категориясы көбіне – көп көптік ұғыммен , көптік жалғау тұлғасымен байланысты қаралып келеді.Көптік ұғым мен оған қарама-қайшы жекелік я даралық ұғымның болуы – жалпы зат атаулыға тән қасиет. Міне, осы көптік және жекелік ұғымдардың арақатынасынан және сол ұғымның белгілі морфологиялық тұлғалар арқылы берілуінен сан-мөлшер категориясы туады. Сан-мөлшер категориясын тек көптік жалғау шеңберінде қарастырсақ, одан көптік жалғау ұғымының сыр-сипаттары, қызметі, стильдік ерекшеліктері айқындалғанмен, грамматикалық категориялық сипаты ашылмай қалар еді, тек жекелік ұғыммен сәйкесті, қатысты қарағанда ғана, оның категориялық сипаты айқындалады.
Көптік ұғымды білдірудің тәсілдері әр түрлі. Көптік ұғымның бірден-бір грамматикалық көрсеткіші – көптік жалғау. Ал жекелік ұғымның оған қарама-қарсы грамматикалық арнайы формасы болмайды. Бірақ көптік ұғым тек көптік жалғау арқылы ғана беріліп қоймайды. Бір тектес заттардың жалпылама атауында, абстракт ұғымындағы сөздерде де, жеке-даралап санауға келмейтін немесе дерексіз зат атаулары сияқты сөздерде де көптік, жалпылық мән болады.
Көптік ұғым аналитикалық тәсілмен де беріледі. Сан есімдер, сандық мәні бар сөздер, қайталама қос сөздер зат атауының алдынан келіп, оны анықтап тұрса, ол зат біреу емес, бірнешеу екенін түсінеміз. Мысалы: талай жыл өтті, көп адам жиналды, мыңдаған машина жүк тасып жүр, мая-мая шөп үйген, тау-тау астық үйіп жатыр.
Көптік жалғаудың бірден-бір грамматикалық көрсеткіші -лар, -лер, -дар, -дер,-тар, -тер. Бұлар бөлек-бөлек жалғаулар емес, өзі жалғанатын сөздің соңғы дыбысы мен буынына байланысты түрленетін бір жалғаудың нұсқалары. Көптік жалғау қазақ тілінде заттың көптігін білдіргенде сол затқа көптік мән үстейді де, сөз байланыстыру қызметін атқармайды.