И қазақ тіл білш інің антологиясы с. Исаев Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар Павлодар 2010



Pdf көрінісі
бет43/149
Дата01.04.2022
өлшемі10,59 Mb.
#29557
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   149
-і  емес,  -ны, -ні  болу керек) -  ілік септік  жалғауының қалдық 
көрсеткіші.  Өйткені  кемектес  септік  жалғауы  -мен, -бен, -нен
39


және  осы түлғалас  жалғаулық  шылау  да)  бірлен  (білен,  илян)
септеулік  шылаудан  қалыптасқаны  күмән  тудырмайды  және 
бүл  шылау  (білән)  көне  кезде  өзі  қатысты  негізгі  сөздің  ілік 
септік түлғасымен байланысқан. Бүны әр дәуірге жататын көне 
жазбалар тілінің материалдары дәлелдейді. Сонда менімен де- 
ген  сөз  түлғасының  қалыптасуы  былай  болған:  менің  бірлән
-  менің білән -  мені(н) менен -  меніменен -  менімен. Ал енді 
қазір  кезде  менімен  деген  сөздегі  -(н)і(-ы)  түлғасы  ілік  септік 
мағынасынан  айрылып  қалған,  басы  артық  реликт  форма
ретінде ғана сөз қүрамында жүмсалады.
Ілік  септік түлғасының үстіне  басқа септік жалғауларының 
үстеліп  қолданылуы  — тілдің  дамуындағы  әр  кезеңінде  бо- 
лып  отырған  қүбылыс.  Мысалы,  үйғыр  тілінде  1-жақ  жіктеу 
есімдігіне  барыс  септік  жалғауы  ілік  септік  формасына  да 
жалғанып  менинге  болып  жүмсалады,  ілік  септік  формасына
“Қүтадғу білікте” (XI ғасыр) жатыс, шығыс септік жалғаулары 
да жалғанған:  сәннң -  дин, аның -  да, сениң -  дә, т.  б.  Бүның 
өзі септік жалғауларының қалыптасу кезеңі мен жолы әр түрлі
екенін көрсетеді.
Сондай-ақ 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   149




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет