И қазақ тіл білш інің антологиясы с. Исаев Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар Павлодар 2010



Pdf көрінісі
бет46/149
Дата01.04.2022
өлшемі10,59 Mb.
#29557
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   149
Байланысты:
isaev s kazirgi kazak tilindegi negizgi grammatikalyk ugymda

3-жақтық магына нольдік түлга арқылы берілген. Сондай-ақ 
тыңда  сөзі  жалпы  іс-әрекетті  және  кимылдың  сабақты  мәнін 
білдірумен бірге (бүл мағыналар түбір арқылы яғни лексикалық 
мағынаның  абстракңияланып,  жалпылануы  арқылы  беріліп 
түр)  бүйрықтық  мағынаны  және  ол  2-жаққа  қаратылып, 
онымен  бірге  анайылық  және  жекешелік  мағыналарды 
білдіріп түр. Бүл соңғы грамматикалық мағыналар, біріншіден,
42


категориялық  грамматикалық  мағыналар  болып  табылады, 
екіншіден, тұлгасы бар арнайы грамматикалық форма арқылы 
берілмеген. Соған қарамастан мұнда грамматикалық форма бар, 
ол  -  тұлгасыз  форма,  ягни  сол  жүйедегі  басқа  парадигмалық 
түрлену  көрінісінде  бүл  мағынаға  қарама-қайшы,  оппозиция 
болатын,  бірақ  бір  грамматикалық  категорияның  (түрлену 
жүйесінің)  шеңберінде  бірлікте түратын  форма бар:  2-жақ  сы- 
пайы түрі  -ңыз  (тыңда-ңыз),  2-жақ көпше түрі -ңдар  (тыңдаң- 
дар),  т.  б.  Сондай-ақ  бірінші  мысалдағы  шықты  сөзіндегі 
3-жақтық мағына жіктік жалғаудың түлғасыз формасы (нольдік 
форма) арқылы берілген. Оны да осы сөйлемдегі  1 -жақ жекеше 
мағынада  қолданылған  бардым,  (айғай)  салдым  сөздеріндегі 
-м формасымен салыстыру арқылы тануға болады.
Тілімізде осындай арнайы белгілі грамматикалық мағынасы 
бар,  бірақ  арнайы  көрсеткішсіз  түлғада  жүмсалатын  (кейде 
сөйлемде түсіп  қалатын)  ерекше  форма  3-жақ  жіктік жалғауы 
ғана емес, басқа да грамматикалық түрлену жүйесінен кездеседі. 
Мына  мысалға  назар  аударайық,  Мәскеу  бардым,  не  көрдім 
(Жамбыл).  Кел,  балалар,  оқылық  (Алтынсарин).  Ғылым  тап- 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   149




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет