«Шыңғыс хан заманында Сартақ ноян болған. Оның ұлы – Жалайыр Саба. Оның ұрпағы – Жалайыр Тебре бек. Оның ұрпағы – Айтөле бек. Ол атақты адам болған, Ұрұс ханның сол қолын басқарған. Ол Алаш мыңы үш сан ел еді. Олардың ішінде үлкені тарақ таңбалы жалайыр» дейді.
М.Тынышбаев
-«Қазақ халқының тарихы» еңбегінде жалайырлар туралы жазды. «Шыңғыс хан ұрпақтарының билігі тұсында жалайырлар төртке бөлінді: 1) Бір бөлігі Моңғолия мен Қытайда қалды.2) Екіншілері Шу өзенінің орта ағысын қоныстанып, Шу-манақ (Шуды бақылаушы) аталды.3) Үшінші тобы оңтүстіктегі Шыршық және Ангрен өзендері аңғарларында қоныстанып, Жалайыр ордасын құрды. Бұл жалайырлардың дербес ұлыс құру ұлыс құру талпыныстары болатын. Бұлар тарихта Сырманақ (Сырды бақылаушы) деген атпен белгілі. 4) Төртінші тобы Шыңғыс хан немересі Хулагу ханға ілесіп, Парсы еліне кетті».
ҚЫПШАҚ ХАНДЫҒЫ(ХІ ғ.– ХІІІғ. басы) ЭТНИКАЛЫҚ ҚҰРАМЫ
Қыпшақ этносы мен мемлекетітлігінің қалыптасу кезеңі: VІІ- VІІІ ғасырлар-Батыс Түрік қағанаты құрамындағы кезең.
VІІІ-ХІ ғасырлар-Қимақ қағанаты құрамындағы кезең.
ХІ-ХІІІ ғасырлар дербес Қыпшақ хандығы.
Этнонимі
-«Қыпшақ» этнонимі алғаш рет 760 жылы жазылған көне түркі руна ескерткішінде кездеседі.
-Қыпшақтар VІІІ ғасырда этнос ретінде Орталық және Шығыс Қазақстан аумағында қалыптасты.
