Iii beynəlxalq türk dünyasi araşdirmalari simpoziumu III. Uluslararasi türk dünyasi araştirmalari sempozyumu ІІІ халықаралық ТҮркі әлемі зерттеулері симпозиумы
жүктеу/скачать 42,43 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ALİAĞA KÜRÇAYLI ŞİİRİNİNİN FİKİR VE MEZMUN ÖZELLİKLERİ
- Anahtar Kelimeler
- Keywords
- ÖMER SEYFETTİN VE TÜRK DÜNYASI
- KOZMOPOLİTLİĞE KARŞI MİLLÎLİK
ƏDƏBİYYAT Araz M. (1997), Yol ayrıcında söhbət. Bakı: “Azərbaycan” Nəşriyyatı. Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti (1999), Ankara: Kılıçaslan Matbaacılık. Bayramov İ. (2011), Qərbi Azərbaycan Şivələrinin Leksikası. Bakı, Elm və Təhsil. Dədə Qorqud Kitabı (2004), Ensiklopedik Lüğət. Bakı, Öndər. Əliyev Ə.(2003), Azərbaycan Dilinin Meğri Şivələri. Bakı, Elm. Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (1992), Ankara: Başbakanlık Basımevi. Kitabi-Dədə Qorqud (2004), Əsil və sadələşdirilmiş mətnlər. Bakı, Öndər.
480 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu
ALİAĞA KÜRÇAYLI ŞİİRİNİNİN FİKİR VE MEZMUN ÖZELLİKLERİ Natella Z. GULİYEVA
tercumaları, edebiyatın aktuel problemlerini ifade etmekteler. Şair kişiligi və edebiyatı ile her zaman sosyal hayatın merkezinde olmuştur. Bu sabepden onun yazılarının, hayat ve yaratıcılığının XX asır Azerbaycan ədebiyatı konusunda degerlendirilmesi önemli şartlardandır. Mekale şairin XX asır Azerbaycan şiirinde önemini ortaya koymaktadır. Anahtar Kelimeler: Aliağa Kürçaylı, XX asır Azərbaycan şiiri, fikir, mezmun, millilik, insanlık Ideological and Content Features of Aliagha Kurchayly Poetry Abstract: Aliagha Kurchayly is one of the prominent representatives of 20 th century Azerbaijan poetry. He is known for his numerous poems, translations. He was at the center of the literary life for his works, literary and social activities and wealth of poetry. From this point of view, the problem of estimation Kurchayly creation in the literary context includes 3 directions-his career and creation; literary look on the poet’s creation; the role of the poet in 20 th century poetry. Keywords: Aliagha Kurchayly, 20th century Azerbaijan poetry, idea, content, nationality, humanity. Əliağa Kürçayli Poeziyasinin İdeya-Məzmun Xüsusiyyətləri Ə.Kürçaylı XX əsr Azərbaycan poeziyasının tanınmış simalarından biridir. O, çoxsaylı şeirləri, tərcümələri, poemaları ilə ədəbi prosesdə yaxından iştirak etmiş, həm poetik yaradıcılığının zənginliyi, həm də şəxsi ictimai-ədəbi fəallığı ilə daim ədəbi həyatın mərkəzində olmuşdur. Səməd Vurğunun ədəbi himayəsi ilə poeziya aləminə qədəm qoyan Ə.Kürçaylının gənclik dövründən başlanan və bir neçə onilliyi əhatə edən yaradıcılığı fasiləsiz şəkildə davam etmişdir. O, öz yaradıcılığı ilə XX əsrin ikinci yarısı Azərbaycan poeziyasının yaradıcıları içərisində sayılıb-seçilən, qələminə, ədəbi sözünün çəkisinə hörmət edilən sənətkar idi. Bu cəhətdən Ə.Kürçaylı yaradıcılığının XX əsr Azərbaycan ədəbi-bədii proses kontekstində dəyərləndirilməsi problemi ilk növbədə onun ömür və yaradıcılıq yolunun ümumi mənzərəsinin yaradılması, Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının Ə.Kürçaylı yaradıcılığına baxışları və şairin XX əsr poeziyasında oynadığı rolun ümumi şəkildə dəyərləndirilməsi kimi üç əsas istiqaməti əhatə edir. Hər bir sənətkar öz yaradıcılığında bütün hallarda öz dünyaduyumunu ifadə edir. Bu cəhətdən sənətkarın dünyagörüşünün formalaşmasına onun ömür yolu birbaşa təsir edir. Çətin sosial-iqtisadi dövrdə dünyaya gələn, ata qayğısından məhrum olan Ə.Kürçaylı erkən uşaqlıqdan həyatın sərt üzü ilə qarşılaşmışdır. Bu çətinliklər onun xarakterinin formalaşmasına təsir etdiyi kimi, sonradan yaratdığı bədii obrazların poetik psixologiyasında da inikas olunmuşdur. Bir sənətkarın ömür yolu onun yaradıcılıq yolundan ayrılmazdır. Bu cəhətdən Ə.Kürçaylının yaradıcılıq yolu elə onun ömür yoludur. O, bütün ömrü boyu yaradıcılıqla nəfəs aldı, yaradılıqla yaşadı və dünyaya gözlərini elə yaradıcı şəxs kimi də yumdu. Ə.Kürçaylı yaradıcılığı, qeyd olunduğu kimi, öz dövrünün sayılıb-seçilən sənətkarı olaraq ədəbi- tənqidi prosesin diqqətindən kənarda qalmamışdır. Sağlığında şair haqqında müxtəlif janrlarda yazılar yazıldığı kimi, bu diqqət onun ölümündən sonra da davam etmiş haqqında bir sıra məqalələr və xatirələr yazılmışdır. İlk müşahidələrimizə görə, Ə.Kürçaylı haqqında Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığındakı materialları, əsasən, dörd qrupa ayırmaq olar: 1. Şairin kitablarına yazılmış ön sözlər; 2. Kitabları haqqında resenziyalar; 3. Həyatı və yaradıcılığı haqqında məqalələr; 4. Sənətkarla bağlı xatirələr.
482 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu Sonuncu qrupa aid olan materiallar içərisində onun ailə üzvlərinin xatirələri də var. Bu materiallar Ə.Kürçaylının mənəviyyat dünyasının “görünməz” tərəflərini öyrənmək baxımından xüsusi dəyər kəsb edir. Ümumiyyətlə, Ə.Kürçaylının mənsub olduğu dövrün poeziyasını bütövlükdə əhatə edən geniş kontekstdə öyrənilməsi zərurət kimi ortaya çıxır. Çünki Ə.Kürçaylı bir şair, yaradıcı şəxsiyyət kimi tamamilə öz dövrünün poetik ənənələri əsasında pərvəriş tapmışdı. XX əsr Azərbaycan şeirinin ənənələri M.Müşfiq, S.Vurğun, R.Rza, S.Rüstəm və başqaları kimi aparıcı simalar tərəfindən yaradılmışdır. Bu ənənələr sosializm realizmi yaradıcılıq metoduna əsaslanan milli şeir yaradıcılığı idi. Ə.Kürçaylı öz yaradıcılığı ilə məhz bu ənənələr əsasında yetişmiş, öz müasirləri ilə birgə bu ənənəni davam etdirmişdir. Bu səbəbdən də Ə.Kürçaylı poeziyasında millilik və bəşərilik motivlərinin tədqiqi şairin yaradıcılığının XX əsr Azərbaycan poeziyası kontekstində ümumi şəkildə öyrənilməsini, bu poeziyada onun rolunun, poetik çəkisinin və yerinin müəyyənləşdirilməsini də tələb edir. Məlumdur ki, milli və bəşəri dəyərlər bir-birindən ayrılmazdır. Bəzən milli olanla bəşəri olanın konkret sərhədlərini müəyyənləşdirmək mümkünsüz görünür. Ancaq bununla bərabər millilik və bəşərilik sosial mövcudluğun biri-birindən fərqli səviyyələridir. Bəşər xalqlarının hamısının həyatının məhz özünə məxsus olan tərəfləri var. Bu, bir etnosun yaşam təcrübəsində yaranan milli mövcudluq üsuludur. Ancaq milli olanla bərabər bəşəri olan, yəni milli dəyərlərin fövqünə qalxan, bütün insanlığı əhatə edən dəyərlər də var. Millilik və bəşərilik bədii əsərlərdə özünü daha bariz şəkildə biruzə verə bilir. Bəzi sənətkarların yaradıcılığı daha çox milli dəyərlərlə bağlı olduğu halda, bəziləri, xüsusilə romantik üslubda yazan sənətkarlar öz yaradıcılığında daha çox bəşəri dəyərləri tərənnüm edirlər. Səciyyəvidir ki, Ə.Kürçaylının yaradıcılığında belə qeyri-mütənasiblik yoxdur. O, öz xalqının, yurdunun, torpağının oğlu olaraq milli dəyərləri tərənnüm etdiyi kimi, poeziyasında millətindən, irqindən, cinsindən asılı olmayaraq, ümumiyyətlə insanı və onun dünyasını da inikas etmişdir. Uşaqlıq hər bir insanın həyatının zaman baxımından ayrılmaz parçası olduğu kimi, onun psixoloji xarakterinin, şəxsiyyətinin də mühüm tərkib hissəsidir. İnsanın mənəvi kimliyinin əsasları onun uşaqlıq yaşantıları ilə birbaşa bağlıdır. Zaman baxımından tez ötüb keçən uşaqlıq, əslində, insan psixologiyasında əbədi qalmaqda davam edir. İnsanın bütün ömrü boyu xarakterində özünü göstərən psixoloji keyfiyyətlərinin özünüəməxsusluğu birbaşa uşaqlıq potensiyasına bağlanır. Bu cəhətdən Ə.Kürçaylı yaradıcılığında uşaqlıq xatirələri gerçəkliyi idrakın ilkin poetik yaşantıları statusunda ardıcıl poetik xətti təşkil edir. Tədqiqat göstərir ki, şairin yaradıcılığında millilik dəyərlərinin əsas qaynaqlarından biri elə bu xatirələrlə müəyyənləşir. Ailə obrazı, ailə ilə bağlı dəyərlər Ə.Kürçaylı yaradıcılığında mühüm yer tutur. Səciyyəvidir ki, şair ailəni təkcə isti yuva, insan varlığının rahatlandığı doğmalıq məkanı kimi tərənnüm etməklə qalmır, onu eyni zamanda Azərbaycan xalqının milli mənəvi dəyəri kimi təbliğ edir. Ə.Kürçaylı poeziyasının nəzərdən keçirilməsi göstərir ki, o, ailəyə milliliyin, milli olmağın, milli ənənələri qorumağın ideal vasitəsi kimi baxır. Bu baxımdan sənətkarın yaradıcılığında ailə milli dəyərlərin tükənməz qaynağı və mənəvi saflaşma potensiyası kimi tərənnüm olunmuşdur. Ə.Kürçaylı yaradıcılığında təbiətin tərənnümü aydın şəkildə motivlənən poetik xətdir. Bütün Azərbaycanı qarış-qarış gəzən, eləcə də dünyanın bir çox ölkələrində olmuş Ə.Kürçaylı Azərbaycan təbiətini büyük bir sevgi ilə tərənnüm etmişdir. O, isti iqlimə malik Salyanda dünyaya göz açmış, dünyaya ilk sevgisi burada formalaşmışdır. Salyanın insanın ürəyini qızdıran yazı, qızmar yayı, ilıq və bərəkətli payızı, çox vaxt günəşli qışı sonralar onun təbiət şeirlərində, təbiət obrazlarında bu şəkildə öz əksini tapdı. Müşahidələr göstərir ki, Ə.Kürçaylı yaradıcılığında təbiət obrazları onun Azərbaycan sevgisinin poetik yaşantılar qaynaqlarından biridir. Sənətkarın yaradıcılığında milliliyin Vətən/Yurd obrazında ifadə olunan üç aydın səviyyəsi var: 1. Şimali Azərbaycan; 2. Cənubi Azərbaycan, yaxud Bütöv Azərbaycan; 3. Türk dünyası. Şair üçün Vətən təkcə yaşadığı Şimali Azərbaycan deyildi. Onun Vətən anlayışı geniş olub, ilk növbədə Bütöv Azərbaycanı, daha geniş, daha qlobal mənada bütöv türk dünyasını əhatə edirdi. Tədqiqat göstərir ki, Ə.Kürçaylı aydın milli şüura malik şəxsiyyət olmuşdur. Dövr, onun ideoloji yasaqları milli köklər məsələsinə qətiyyən isti münasibət bəsləmədiyi üçün şairin yaradıcılığında Vətən anlayışının bu üç səviyyəsi daha çox poetik-obrazlı şəkildə ifadə olunmuşdur. Yəni şair hər bir Azərbaycan insanının Bütöv Azərbaycan və türk dünyası ilə vəhdət tapan milli kimliyini aşıq şəkildə ifadə edə bilmədiyi üçün daha 483 Natella Z. GULİYEVA/Aliağa Kürçaylı Şiirinin Fikir ve mezmun Özellikleri çox tərənnümə üstünlük vermiş, oxucusunda milli kimlik yaddaşını sevgi ilə oyatmağa çalışmışdır. Bu cəhətdən şairin yaradıcılığında milliliyini daha bir ifadə səviyyəsi özünü Bütöv Azərbaycan və türk dünyasından keçən poetik yaşantılar şəklində büruzə vermişdir. Ə.Kürçaylı yaradıcılığında millilik həm də milli-etnoqrafik dəyərləri inikas edən obrazlar sistemi şəklində öz ifadəsini tapmışdır. Bu obrazlar şairin yaradıcılığında milli məişətin dekorativ elementləri olaraq qalmır, poetik cəhətdən mənalandırılaraq Azərbaycan insanının mənəviyyat dünyasının üzvi elementləri kimi tərənnüm olunur. Bu cəhətdən təndir, ocaq, süfrə, gəlinlik paltarı, yaylıq, təsbeh, əl ağacı, ev, nehrə, çörək tabağı və s. kimi çoxsaylı obrazlar Ə.Kürçaylının yaratdığı insanın milli cizgilərini ifadə edən canlı poetik obrazlardır. O, milli olduğu qədər həm də bəşəri duyğularla yaşayan şair olmuşdur. Onun insan və dünya sevgisi təkcə doğulduğu torpaq, yaşadığı respublika ilə məhdudlaşıb qalmamış, o, öz şair duyğuları ilə bütün dünyanın, planetin fövqünə qalxmış, poeziyasında ümumbəşəri dəyərləri də tərənnüm etmişdir. Şairin yaradıcılığında bəşəri dəyərlər ilk növbədə onun dünyaya olan insani marağı ilə müəyyənləşir. O, bir Azərbaycan insanı kimi dünyaya can atır, düşüncəsi ilə geniş üfüqlərə çıxmağa çalışırdı. Yaradıcı fəaliyyətində dünya xalqlarının yaradıcılığından tərcümələrə ayrıca önəm verməsi sənətkarın dar milli ölçülər səviyyəsində qalmadığını, bir milli insan olaraq qəlbində bütün dünyaya sevgi gəzdirdiyini açıq şəkildə nümayiş etdirir. Ə.Kürçaylı yaradıcılığında insan bütün milli cizgiləri ilə yanaşı, həm də ümumbəşəri hadisədir. O, bir azərbaycanlı, öz vətəninə, ölkəsinə bağlı insan olaraq Azərbaycan insanının mənəviyyatını tərənnüm etdiyi kimi, rəngindən, irqindən, millətindən asılı olmayaraq, dünya insanının problemlərinə də qətiyyən biganə qalmamış, əksinə, dünyanın harasında bir ağlayan insan varsa, öz şeirləri ilə onun göz yaşını silməyə çalışmış, harada dərdli xalq varsa, öz şeirlərini həmin xalqın problemlərinin poetik tribunasına çevirməyə çalışmışdır. Tədqiqat göstərir ki, Ə.Kürçaylı yaradıcılığında insana bəşəri dəyərlər kontekstində münasibət onun poeziyasında humanizm-insanpərvərlik ideyalarını aparıcı xətlərdən birinə çevirmişdir. Ə.Kürçaylı poeziyası üzərində aparılmış ilkin müşahidələrə görə, şairin insana qlobal-bəşəri, humanist-mənəvi münasibəti dahi şair Nizami Gəncəvi yaradıcılığından gələn poetik ənənə ilə səsləşir. Nizami yaradıcılığında insan və sevgi vəhdətdə götürülmüş və şair belə hesab etmişdir ki, bir fərdin cahil insandan kamil insana çevrilməsində əsas vasitə sevgidir. Sevməyən, sevə bilməyən insan heç vaxt sözün böyük mənasında insan ola bilməz. Ə.Kürçaylı yaradıcılığında da dahi şairdən gələn bu humanist-poetik ənənə davam etdirilir. Onun yaradıcılığında sevgi ümumbəşəri hiss kimi tərənnüm olunmaqla qalmır, həm də insanın milli kimliyindən asılı olmayaraq, onu mənəvi dəyərlərin simvoluna çevrilən ali ideya kimi təbliğ və tərənnüm olunur. Sənətkarın yaratdığı poetik obrazlar sistemində təbiət stixiyaları ayrıca bir səviyyəni təşkil edir. Onun poeziyasında dağ, daş, su, dəniz, ümman, göy, səma, ay, günəş, dəmir, ağac və s. obrazlar sadəcə təbiəti inikas edən bədii ünsürlər olmaqla qalmır, dərin poetik-fəlsəfi məzmun kəsb edir. Şairin, məsələn, daşla bağlı düşüncələri cavabsız sorğular, düşüncələr deyildir. O, poetik ilhamın gücü ilə daşları, suları, ağacları dilləndirir və oxucu Ə.Kürçaylının poetik ilhamı ilə daşın, suyun, ağacın, yerin, göyün yaddaşı ilə ünsiyyətə girir. Bu ünsiyyət oxucu düşüncəsində metafizik (maddəüstü) duyğular yarada bildiyi kimi, şairin bu mövzuda olan şeirlərini də XX əsr poeziyasının xüsusi səhifəsinə çevirir. Şairin poeziyasını tematik cəhətdən sərf-nəzər etdikdə görürük ki, onun səfər təəssüratlarından doğan şeirləri həm kəmiyyət, həm də məna-məzmun baxımından ayrıca bir hadisədir. O, Azərbaycanı, keçmiş SSRİ-ni, o cümlədən dünyanın bir çox ölkələrini gəzmiş, səfər əsnasında gördükləri onu dilləndirmiş, o da öz hisslərini poeziyaya çevirmişdir. Sənətkarın səfər təəssüratlarını ifadə edən şeirlər iki məna səviyyəsinə malikdir: 1. Gəzilən, görülən yerlərin, ünsiyyət qurduğu insanların, rastlaşdığı hadisələrin və s. təsviri: Bu, şeirin üst qatıdır: bu qat daha çox “səfər təəssüratı” anlayışını ifadə edir və zahiri-görüntülü obrazlarla ifadə olunur. 2. Ümumbəşəri dəyərlərin “səfər təəssüratları” vasitəsi ilə ifadə olunması: Bu, şeirin daha çox alt qatıdır. Ə.Kürçaylının bu şeirlərində təsvir olunan dünya, onun ünsürləri, insan və onun dünyası daha çox ümumbəşəri dəyərlər kontekstində mənalandırılır.
484 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu ƏDƏBİYYAT 1. Kürçaylı Ə.(1969), Seçilmiş əsərləri. Bakı: Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı. 2. Kürçaylı Ə. (1973), Həyatın dolayları. Bakı: Azərnəşr. 3. Kürçaylı Ə. (1978), Bütövlük (şeirlər və poemalar). Bakı: Yazıçı. 4. Kürçaylı Ə. (1989), Seçilmiş əsərləri. Bakı: Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı. 5. Kürçaylı Ə. (?), Seçilmiş əsərləri. Bakı: Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı. 6. Kürçaylı Ə. (2004), Seçilmiş əsərləri. Bakı: Şərq-Qərb.
ÖMER SEYFETTİN VE TÜRK DÜNYASI Prof. Dr. Nazım Hikmet POLAT
Onun fikir dünyasındaki asıl mesele, Türk dünyasının 20. yüzyıl başlarındaki durumudur. Kültür, siyaset ve iktisat alanlarındaki eleştirilerinin özü, aydınların halktan, memleket ve dünya gerçeklerinden uzak olduğudur. Yazar, Türk dünyasının farklı devletler hâlinde de olsa kültür birliği içinde bulunması gerektiğini savunur. Bu amaç için bütün Türklerin Gaspıralı İsmail Bey gibi “dilde, işte, fikirde birlik” idealine bağlanmasını ister. Tercüman gazetesi örneğini dikkate alarak Türk dünyasının İstanbul Türkçesi ile ortak bir yazı diline kavuşacağına inanmaktadır. Fakat önce Türkiye Türklerinin yazı dilini konuşma dilinden alması gerektiğini vurgular. İktisadî ilerleme için ise Türk’ün askerlik ve memuriyet yerine ticarete yönelmesini tavsiye eder. Ona göre, Türk aydını “insaniyetçilik” kandırmacasına aldanmamalı, her milletin aydını gibi kendi millet ve milliyetini bilmeli, millî kültür ve sanatını yükseltmeye çalışmalıdır. Edipler, millî bir edebiyat yaratmaya çalışmalıdır. Onun bu görüşlerinin tamamı haklılık kazanmış, fakat önerilerinin bir kısmı az bir kısmı gerçekleştirilebilmiştir.
in his intellectual life is the status of the Turkish world in the early 20th century. The essence of his critique in culture, politics and economics is the distance of the intellectuals from the public, and realities of the country and the world. The author argues that even if they are different states, Turkish world should be in a cultural unity. For this purpose he wants all Turks to follow the ideal of “unity in language, work and thought” as İsmail Gaspıralı did. Considering the sample of Tercüman newspaper, he believes that the Turkish world would reach a common written language via Istanbul Turkish. However, he emphasizes that Turkey Turks should take the written language from the spoken language at the first place. He recommends that the Turks should lean to trade rather than military and civil services for economic progress as well. According to him, Turkish intellectuals should not be deceived by "humanitarianism" deception and as intellectuals of every nation; they should know their own nation and nationality and try to raise the national culture and art. Men of letters should try to create a national literature. All of these views have been justified, but some small part of his suggestions could be carried out.
Türklüğü bir bütün hâlinde görme fikri Tanzimat yıllarına kadar götürülebilir. Dil, edebiyat, kültür, siyaset ve ticaret hayatında Ömer Seyfettin’in bu fikre varması ise 1911 yılında başlar. Bu fikirler -hiç şüphesiz- çoğunlukla birbiriyle içiçedir. Millileşmenin lüzumunu belirtirken, böyle bir sonuca varabilmek için dil, edebiyat ve ticaret hayatında yapılması gerekenlere de temas eder. 1911’den sonra onun dilinde “Türk” kelimesi, sadece Türkiye Türklerini değil aynı zamanda bütün dünya Türklüğünü ifade eder. Onun bu konudaki fikir köklerini başta Kırım Türklerinden Gaspıralı İsmail Bey ve Azerbaycan aydınlarından Hüseyinzade Ali Turan, Kazan Türklerinden Yusuf Akçura ve Osmanlı Türklerinden Ziya Gökalp’ta aramak gerekir. Fakat bu aydınların görüşleri kadar, Ömer Seyfettin’in bir asker olarak daha meslek hayatına başlarken Balkanlar’da Türklük aleyhtarı faaliyetlerle karşılaşmasıdır. Askerliğin ikinci döneminde ise Balkan Savaşlarına iştirak etmiş, Türklüğün Balkanlardan hicretini yaşamıştır. Onun bu yaşadıkları, tabiî bir savunma içgüdüsüne dönüşerek milliyetçilik düşüncesini temellendirmiştir. KOZMOPOLİTLİĞE KARŞI MİLLÎLİK Nitekim “Bomba” (Ömer Seyfettin (1911a) Balkanlarda bizzat şahit olduğu komitacılık, terör ve kalkışma olaylarını anlatan bir metindir. Yaşadıkları onu, Türk kimliğini vurgulama gereğine götürerek “Primo Türk Çocuğu” (Ömer Seyfettin (1911b) hikâyesini yazdırır. Sözü edilen hikâyeler olay, mekân ve şahıs kadrosu bakımından Osmanlı Türklüğü ile sınırlıdır. Fakat “Primo Türk Çocuğu” hikâyesinin başındaki epigraf, Ziya Gökalp’ın “Turan” şirindeki Vatan ne Türkiye’dir Türklere ne Türkistan Vatan büyük ve müebbet bir ülkedir Turan (Ziya Gökalp 1911)
Niğde Üniversitesi Eğitim Fakültesi, nazimhpolat@hotmail.com 486 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu mısralarıdır. Ömer Seyfettin bu mısraları, Primo Türk Çocuğu’ndan üç ay önce yayımlanan ikinci “Yeni Lisan” yazısında (Ömer Seyfettin 1911c:3) da kullanmıştır. “Primo Türk Çocuğu” hikâyesi Ömer Seyfettin’in Genç Kalemler Heyeti adına Ali Canip ve Ziya Gökalp’la birlikte o sıralarda yazmakta olduğu Vatan! Yalnız Vatan (1911) adlı kitapçıktaki fikirlerin basit bir olay çerçevesinde örneklendirilmesidir. İttihat ve Terakki Cemiyetinin gizli olarak çalıştığı dönemde Mason cemiyetlerinden istifade etmesi, Selanik’te Masonluğu yaygınlaştırmıştı. Ali Canip Yöntem “Arkadaşlar içinde Ziya’dan, Ömer’den, benden başka Mason olmadık kimse kalmamıştı.” (Yöntem 1947:22) diyor. Vatan! Yalnız Vatan... kitapçığı ile Primo Türk Çocuğu hikâyesi Masonluğun insaniyetçilik perdesi arkasına gizlenerek Türklerden vatan, millet, milliyet gibi kavramları silmek istediğini vurgular. Sözü edilen hikâyede Türk ve Mason olan Kenan, Grazia ile evlenirken milliyetini tamamen yok saymıştır. Fakat Grazia, çocukları Primo’yu bir İtalyan olarak yetiştirmektedir (Ömer Seyfettin 1911b, 1911ç). Ömer Seyfettin, Masonluk kadar Sosyalizmi de devletler, milletlerarasında cereyan eden olaylar karşısında bir uyutma taktiği olarak görür. Ona göre “askerlik aleyhinde bir cereyan” olarak ortaya çıkan Sosyalizme “hayal” ve “rüya” sına karşı Avrupa’da dehalar doğmazsa 20. Yüzyılın sonları Avrupa için karanlık bir uçurum olacaktır. Bu öngörü, II. Dünya Savaşı sonrasında genişleyen ve tamamen askerî güçle bütün Doğu Avrupa’yı, Balkanları ve Baltık kıyılarını, Asya topraklarında bütün Türk memleketlerini istila eden Sovyetler Birliği gerçeği ile yaşanmışlığa (reel politik) dönüşmüştür. Ömer Seyfettin’in en hassas olduğu konulardan biri de bazı aydınların Osmanlıcılık hülyasıyla diğer Türkleri Türklüğün dışında sanmasıdır. Bir fikir tartışmasında, Akçuraoğlu Yusuf Bey’in “Osmanlı” olmadığını söyleyen Nüzhet Sabit’e (N[üzhet] S[abit] 1914: 28-30) karşı, onun ve onun benzerlerinin Türklüğün dışında düşünülemeyeceğini şöyle savunur: “Yusuf Bey Osmanlı değilmiş... Bütün Türklüğün üç sınıf vatanı vardır; hususiyle biz Osmanlı Türklerinin... 1. Millî vatan. 2. Dinî vatan. 3. Fiilî vatan. Millî vatan Turan’dır! Bütün Türklerin bulunduğu, Türklerin yaşadıkları ve tarihin içinde bir defa olsun ayaklarını bastıkları yerlerdir. Dinî vatan, ezan okunan bütün İslâm memleketleridir. Çünkü Türklükle İslâmlığın arasında hiçbir fark yoktur ve olamaz da... Fiilî vatan, Türklerin bizzat hâkim bulundukları yerlerdir. Türkiye gibi... Osmanlı Türklerinin fiilî vatanları nasıl Türkiye ise, Afrika ve diğer İslâm memleketleri de dinî vatanları, Türk milletinin yaşadığı Turan da millî vatanlarıdır. (...) Yusuf Bey’in mefkûreci bir Türk olmasına fiilî vatanda doğmaması katiyen bir mâni teşkil edemez.” (Ömer Seyfettin (1914ç). жүктеу/скачать 42,43 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|