Имангалиева Балия Санаковна аға оқытушы (ТАӘ, лауазымы, ғылыми дәрежесі) Орал, 2021 ж. Syllabus мемлекеттік білім беру стандарты /типтік оқу жоспары/ білім беру бағдарламасы
Әдістері:дәріс презентация Әдебиет
жүктеу/скачать 6,56 Mb.
|
| Әдістері:дәріс презентация
Әдебиет: [1] §42, 43, 44; [2] §5.4, 5.5; [3] §5; [4] §17; [6]; [7] 9-апта №9. Тақырып:Жарық дисперсиясы. Жарықтың шашырауы Мақсаты: Жарықтың дисперсиясын электромагниттік теория мен заттың электрондық теориясы негізінде түсіндіру. Дәлмә-дәл қарастырғанда атомдағы электрондардың қозғалысы (дәлірек-тәртібі) кванттық физика заңдарына бағынады. Бірақта жарықтың дисперсиясын сапалық дәрежеде ұғыну үшін классикалық көріністермен шектелу жеткілікті болады; бұлар кванттық теория нәтижелерімен үйлесетін нәтижелер береді. Сонымен, тәуелділігін түсіндіру міндеті алда тұрған болсын. Изотропты магниттік емес ортада болатыны белгілі. Өз кезегінде мына қатынастан табуға болады, мұндағы - диэлектрлік алғырлық, ол қатынасындағы коэффициент, -поляризациялану, яғни бірлік көлемнің диполдық моменті. Г.А. Лоренц ұсынған дисперсияның классикалық электрондық теориясы жарық өрісінің (электромагниттік толқынның) атомдардың байланысқан электрондарына бұлардың тежелуі ескерілгенде тигізетін ықпалына негізделген. Дисперсияның электрондық теориясына сәйкес диэлектрик жарық сәулесі әсерінен еріксіз тербелістер жасайтын осцилляторлардың жиынтығы ретінде қарастырылады. Қарапайым жағдайда атом меншікті дөңгелектік жиілігі гармоникалық осциллятор ретінде қарастырылады. Электронның гармоникалық тербелісі жайындағы ұйғарым электронға оның тепе-теңдік қалыптан ауытқуы өскенде сызықты артатын серпімді күш әрекет ететіндігін білдіреді. Осы жағдайдағы электронның қозғалыс теңдеуін жазайық: , (1) мұндағы m электрон массасы, k – серпімді тұрақты. Шешімді мына түрде іздестіреміз: , мұндағы - тербеліс амплитудасы, - атомдағы электронның меншікті тербеліс жиілігі. Сыну көрсеткіші мен атомның поляризацияланғыштығы арасындағы байланыс. Жарық толқынының электромагниттік өрісіндегі мөлдір изотропты заттың тәртібін қарастырайық. Заттың бірлік көлемінде атом-осцилляторлар бар дейік. Оңайлық үшін орта атомдардың бір түрінен құралған және әрбір атомда жарықпен әсерлесетін тек бір электрон бар деп ұйғарамыз; жарық өрісі жоқ кезде электрон тепе-теңдік қалып маңайында дөңгелектік жиілікпен тербеліс жасайды. Жарық өрісі әсерінен электрондардың қайсыбір қашықтыққа ығысуы нәтижесінде пайда болған ортаның бірлік көлемінің электрлік моментін, яғни ортаның поляризациялануын есептейік. Барлық атомдардың электрлік моменттері параллель бағытталған болады; сондықтан моменттердің векторлық қосылуын скалярлықпен алмастырамыз, сонда , (2) мұндағы - әрбір атомда жарық әсерінен пайда болған жасанды электрлік момент (қоршаған атомдардың ықпалы жоқ деп алғанда), - атомның поляризацияланғыштығы, - жарық өрісінің кернеулігі. индукция векторы мен ортаның поляризациялану векторы арасындағы байланысқа сүйеніп, былай жазамыз: , болтындықтан . Сыну көрсеткішін изотропты және мөлдір орталар үшін дұрыс болатын жарықтың электромагниттік теориясының негізгі қатынасына сүйеніп табамыз; мұны дисперсия бар жағдайда да дұрыс деп санаймыз. Газдар үшін , сондықтан . (3а) Сонымен, ортаның сыну көрсеткіші атомның оптикалық поляризацияланғыштығымен (жарық толқынының өрісі себепші болатын поляризацияланғыштық) анықталады. Сонымен, дисперсия есебі тәуелділігін табу – оптикалық поляризацияланғыштықтың толқын ұзындығынан (немесе жиіліктен, өйткені ) тәуелділігінің түрін табуға тіреледі. Поляризацияланғыштық электронның тепе-теңдік қалыптан ауытқуымен байланысты болғандықтан, дисперсия есебі электронның қозғалыс теңдеуінен -ді табуға саяды. Сыну көрсеткішін есептеу. Электронға қандай күштер әрекет ететінін қарастырайық. Ең алдымен электронға кері қайтарушы күш әрекет етеді: . (36) Екінші жағынан, энергия шығарылуы себепті электронның тербелісі дәл гармоникалық сипатта бола алмайды – тербелістердің өшуін ескеру қажет. Егер атом бір период ішінде жинақталған энергияның өте аз мөлшерін жоғалтатынын ескеретін болсақ, онда тежеуші күш электронның қозғалыс (тербеліс) жылдамдығына пропорционал, яғни үйкеліс күшіне ұқсас деп есептегенде , (4) мұндағы - өшуді сипаттайтын пропорциялық коэффициент. Егер атомдар жарық толқынының өрісінде тұрған болса, онда осы екі күштен басқа электронға жарық өрісі тарапынан мына күш әсер етеді: . (5) Жарық толқынының өрісі гармоникалық заң бойынша өзгереді деп есептейміз , (6) яғни затқа дөңгелектік жиілігі монохроматты жарық түседі. (4) – (6) өрнектеріне сүйеніп, тербелістің өшуін және сыртқы күшті ескеріп, электронның қозғалыс теңдеуін құрамыз: . (7) (7)-ның екі жағын -ге бөлеміз және белгілеуін енгіземіз. Сонда . (8) Жүйе сыртқы периодтық күштің (жарық өрісінің) әсерінен сыртқы күш жиілігімен еріксіз тербелістер жасайтындығы белгілі. Демек, (9) (9)-ні (8)-ге қойып мына өрнекті аламыз . (10) Осыдан (11) және (3а)-ке сәйкес, ортаның диэлектрлік өтімділігі үшін жиіліктің функциясы болатын өрнек алынады (яғни дисперсия орын алады): (12) жүктеу/скачать 6,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|