Жоғары оқу орнында ұлттық тәрбие беру негіздері

Іс
-әр
екет
т
ік
 
 
Ұлттық 
мінез-құлық 
дағдысының 
болуы 
 
 
 
Мінез  –  құлқын 
басқара 
алады, 
қарым 
– 
қатынасқа  еркін 
түседі, 
ұлттық 
мәдени шараларға 
белсенді 
жауапкершілікпе
н қатынасады. 
Ұлттық  әдеп 
ережелерін 
біледі, мінез – 
құлқын 
белгілі 
дәрежеде 
басқара 
алады, ұлттық 
мәдени 
қарым-
қатынасқа 
түсуге 
тырысады. 
Ұлттық 
әдеп 
ережелерін 
меңгермеген, 
мінез-құлқын 
басқара 
алмайды, 
ұлттық 
және 
ұлтаралық 
қарым-қатынас 
жасау 
мәдениеті 
төмен,  ұлттық 
мәдени 
шараларға 
қатынаспайды. 
 
Сонымен,  қоғам  жүйесін  толық  түсінетін,  қазіргі  әлемнің  өзгермелі 
дамуын  ғылыми-тәжірибелік  тұрғыдан  қабылдай  алатын  студент  тұлғасын 
қалыптастыру барысында жүргізілген теориялық және қолданбалы зерттеулер 
нәтижелері  жоғары  мектеп 
жағдайында  ұлттық  тәрбие  берудің 
тұжырымдамалық қағидаларын ұсынуға негіз болды. 
Зерттеу  барысында  Қазақстан  Республикасы  жоғары  білім  берудің 
жалпыға  міндетті  стандарттарына,  типтік  оқу  бағдарламаларына,  оқу 
құралдарына  талдау  жасалып,  жоғары  мектептің  біртұтас  педагогикалық 
үрдісінде  ұлттық  тәрбие  беру  мазмұны  тәрбие  теориясы  мен 
этнопедагогикалық білім теорияларына негізделетінін айқындадық. 
Жоғарыда  айтылғандарды ескере  отырып,  зерттеуіміздің міндеттеріне 
сәйкес  «Жоғары  мектепте  ұлттық  тәрбие  берудің  тұжырымдамалық 
қағидалары»  дайындалды.  Тұжырымдамалық  қағидалардың  теориялық 
негіздері  мен  практикалық  талаптары  студенттерге  ұлттық  тәрбие  беруде 
алған  білімдерін  өз  тәжірибелерінде  қолдану  біліктілігі  мен  құзіреттілігін 
қалыптастыруға  негіз  болады.  Сонымен  қатар,  аталған  тұжырымдамалық 
қағидаларда ұлттық тәрбие берудің қажеттілігі, мақсаты мен міндеттері, сол 
қағидаларды жүзеге асыру жолдары және күтілетін нәтиже беріледі. 
Тұжырымдамалық  қағидалардың  жүзеге  асырылуы  мәдени-рухани, 
тарихи,  саяси  жағдайларды  ескере  отырып,  қазақ  халқының  мәдени 
мұрасындағы бай тәжірибесін ұрпақтың бойында қалыптастыру мақсатында, 
тәрбие  процесінің  барлық  сатыларының  үздіксіздігі  нәтижесінде  жоғары 
мектепте ұлттық тәрбие берудің тиімділігін қамтамасыз етуді көздейді. 
Студенттерге  ұлттық  тәрбие  беру  тұжырымдамалық  қағидаларының 
негізгі  мақсаты  –  ұлттық  сана-сезімі  қалыптасқан,  нарықтық  экономика 
қағидаларына  бейімделе  отырып,  ұлттық  руханият  пен  мәдениет 

құндылықтарын  кеңінен  пайдалана  алатын,  белсенді,  іскер,  бәсекелестік, 
қабілеттілік,  шығармашылық  қасиеттерге  дағдыланған  ұлттық  тұлғаны 
қалыптастыру болып табылады. 
Тұжырымдамалық  қағидалардың  мазмұны  біртұтас  педагогикалық 
үрдістің мәні мен сипаттамасын, жоғары мектепте студенттерге ұлттық тәрбие 
берудегі  идеялар  мен  ережелердің  жиынтығын  құрайды.  Тұжырымдамалық 
қағидалаларды жүзеге асыруда төмендегі міндеттер анықталды: 
-  Ұлттық  тәрбие  мазмұнын  ғылыми  мағлұматтар  мен  халық 
тәжірибесіне  негіздей  отырып,  ұлттық  сана  мен  жауапкершілікті 
қалыптастыру. 
-  Қазақ  ұлтының  этникалық  салт-дәстүрлері  мен  әдет-ғұрыптарының 
еркін дамыту құқығын саналылықпен меңгеру. 
-  Біртұтас  педагогикалық  үрдісте  ұлттық  қарым-қатынас  пен 
мәдениеттілік үлгілерін меңгеру.  
Ұлттық  тәрбие  мәселелерін  зерттеген  жетекші  ғалымдардың 
пікірлерімен  толық  келісе  отырып,  біз  ұсынып  отырған  тұжырымдамалық 
қағидалар мазмұны жаһандану жағдайында ұлттық тәрбие беруде өз шешімін 
толық таба алатынына көз жеткіздік. 
Қазіргі  ұлттық  тәрбиенің  терминологиялық-түсініктілік  аспектілеріне 
ерекше мән берілуі қажет. Бұл бағытта, «Ұлттық тәрбие негіздері» элективті 
курсын өз алдына жеке оқу пәні ретінде жоғары мектеп мамандықтарының оқу 
жоспарларына  енгізу  ұлттық  тәрбиені  ғылыми-әдіснамалық  жағынан 
негіздеуге  толық  мүмкіндіктер  береді  деген  тұжырымдамалық  қағидасы 
ұсынылды. 
Қазіргі мәдени-рухани, тарихи-саяси жағдайларды ескере отырып, қазақ 
ұлтының  мәдени  мұрасындағы  бай  тәжірибесін  ұрпақ  бойында  жан-жақты 
қалыптастыру мақсатында ұлттық тәрбие беру жоғары мектепте оқу кезеңінің 
барлық сатыларында үздіксіз жүзеге асырылуы тиіс деген тұжырымдамалық 
қағидасы  ұсынылады.  Студенттерге  жаһандану  жағдайында  ұлттық  тәрбие 
беру  олардың  жас  ерешеліктік  және  қызығушылық  мүмкіндіктерімен 
байланыста құрылады. 
Ұлттық  тәрбие  беру  1-курста  жалпы  педагогика  курсын  оқыту 
барысында жүзеге асырылады. 
Мақсаты  -  ұлттық  тәрбие  беру  мәселелерінің  педагогика  курсы 
дәрістерінде қарастырылуын қамтамасыз ету. 
Жалпы педагогика курсының оқу - әдістемелік кешендерінің жаһандану 
жағдайында ұлттық тәрбие  беру мазмұнын ашатын қосымша мәліметтермен 
толықтырылуы. 
2-курста «Ұлттық тәрбие беру негіздері» элективті курсының енгізілуі. 
Мақсаты – курстың өз алдына оқу пәні ретінде жүргізілуін қамтамасыз 
ету,  жаһандану  жағдайында  ұлттық  тәрбие  беруді  теориялық  -  әдіснамалық 
негіздеу. 

3-курста  ұлттық  тәрбие  беру  мазмұнын  Қазақстандағы  ұлттық 
тәрбиелік ой-пікірлердің қалыптасуы туралы мәліметтермен толықтыру. 
Мақсаты  –  ұлттық  тәрбиенің  тарихи  дамуы,  ұлттық  тәрбие  беру 
идеялары,  ойшылдар,  ақын-жыраулар,  ағартушы-ғалымдар  еңбектері  мен 
шығармаларын, тарихи білімдерді меңгерту. 
4-курста  ұлттық  тәрбие  берудің  педагогикалық  тәжірибе,  арнаулы 
семинар,  мәнжазбалар,  курстық  және  дипломдық  жұмыстар  орындау 
барысында жүзеге асырылуы. 
Мақсаты  –ұлттық  тәрбие  беру  іс-әрекетіне  теориялық-практикалық 
дайындықтарын, ұлттық тәрбиені жүзеге асыру деңгейлерінің диагностикасы 
және оның әдістемелерін қалыптастыру. 
Қазіргі  ұлттық  білім  берудің  мазмұны  -  студенттердің  ұлттық 
тәрбиесінің  ғылыми  негіздері  туралы  білім  жүйесінен,  ұлттың  тарихына, 
тіліне, мәдениетіне, дәстүріне деген жауапкершілікті қатынасынан тұрады. 
Осы  мазмұннан  туындайтын  келесі  тұжырымдамалық  қағидалар: 
қоршаған орта мен ақиқатты бағалауын қалыптастыру; өз халқының тарихи-
батырлық оқиғаларына эмпатиялық қатынасы; ұлттық мәдени құндылықтарды 
меңгеруге  қызығушылықтарын  дамыту;  қазақ  ұлтының  мәдениетін  өзге  ұлт 
студенттерінің  меңгеруін  қамтамасыз  ету;  студенттердің  патриоттық 
ұлтжандылық сезімдерін қалыптастыру. 
Ұлттық тәрбиелілік білім беру мазмұны этнопедогогиканың теориялық-
әдіснамалық  қағидаларына;  этномәдени  білім  тұжырымдамаларына;  қазақ 
философиясы  идеяларына;  ұлтжандылық  қағидаларына;  ұлттық  тіл 
басымдылығына негізделе құралады. 
Ұлттық тәрбиелілік білім – біртұтас педагогикалық үдерістің құрамдас 
бөлігі.  Сондықтан,  ұлттық  тәрбиелілік  білім  беруде  біз,  білім  берудің 
классикалық  тұғырлары  мен  қалыптасу  тарихына  негіз  жасауымыз  келесі 
тұжырымдамалық  қағидаларды  құрайды  (В.В.Краевский  [120],  В.С.Леднев 
[123], И.А.Лернер [121], М.Н.Скаткин [119]). 
Ұлттық тәрбиелілік білім мазмұны – дәріс, семинар, зертханалық оқыту 
формаларының  жүзеге  асырылуы,  аудиториядан  тыс  СӨЖ,  педагогикалық 
тәжірибе, ҒЗЖ, курстық, дипломдық жұмыстар орындау, тақырыптық кештер, 
дөңгелек  үстел,  әдеби-музыкалық  кештер,  пікірталастар,  конференциялар, 
сайыстар,  олимпиадалар  ұйымдастыруда  жүзеге  асырылады.  Әдістері: 
әңгімелесу,  пікірлесу,  тренингтер,  тестілеу,  түсіндіру,  талқылау,  жаттығу, 
көрсету т.б. 
Студенттерге  ұлттық  тәрбие  беруді  жүзеге  асырудың  педагогикалық 
шарттары  оның  тұжырымдамалық  қағидаларын  құрайды.  Ол  шарттардың 
мазмұны:  оқу  жабдықтары,  оқу  құралдары,  оқу  -  әдістемелік,  дидактикалық 
және  үлестірмелі  материалдармен  қамтамасыз  етілуі;  тұжырымдамалық 
қағидаларды жүзеге асырудың ғылыми-әдістемелік қамтамасыз етілуі; ұлттық 
тәрбие жүйесін жасау және оның апробациясы; студенттердің ұлттық тәрбие 

беру  іс-әрекетіне  дайындық  деңгейін  анықтаудың  өлшемдері  мен 
көрсеткіштерін  жасау;  ұлттық  тәрбие  беру  мазмұнын  ашатын  оқу 
материалдарын  таңдау;  педагогика,  этнопедагогика  курстарының  оқу 
бағдарламаларына қосымша ұлттық тәрбие беру курстарының оқу-әдістемелік 
кешендерін,  оқу  құралдарын  дайындау;  элективтік  оқыту  курстары  мен 
семинарлар  бағдарламаларын  дайындау;  студенттердің  ғылыми-зерттеу 
жұмыстары  мен  оқыту  зерттеушілік  ғылыми  жұмыстарға  қатысуын 
қамтамасыз ету ұлттық тәрбие беруді мазмұндық ұйымдастырудың шарттары 
болып табылады. 
Қазіргі  кезеңде  Қазақстанда  білім  және  тәрбие  беру  саласындағы 
саясаттың  негізгі  бағыттарының  бірі  —  жастарды  демократиялық 
өркениеттілік мемлекетте өмір сүре білуге, қоғамдық жауапкершіліті көтеруге 
дайын ерікті азаматтарды құндылығы жоғары, адамгершілік мақсатқа бағыттап 
тәрбиелеу. 
Қазақстан  республикасының  тәуелсіздік  алуымен  байланысты  жоғары 
оқу орындарында жүргізілетін тәрбие жұмыстарының жүйесін ұлттық негізде 
құру  осындай  қажеттіліктер  негізінде  туындап  отыр.  Бұл  тұрғыдан 
қарастырғанымызда  жаһандану  жағдайында  ұлттық  тәрбие  мәселесі  қоғамға 
қажетті  әрі  жеткілікті  әр  ұлттың  өзіне  тән  менталдық  құндылықтарын 
қалыптастырумен  байланысты.  Біздер  жоғарыда  қоғамдағы  түбегейлі 
әлеуметтік  өзгерістерге  байланысты  пайда  болған  жаңа  тәрбиенің  белгілерін 
анықтайтын  тәрбие  үрдісінің  негізгі  мәселелерін  жаңа  әдістемелік 
шешімдермен қарастыратын модель мүмкіндігін көрсетуді жөн көрдік. 
Ұсынылған модельде біз студенттердің ана тілінде сөйлеуі, өз ұлтының 
салт-дәстүрі  мен  мәдениетін,  әдебиеті  мен  өнерін,  тарихын  тануға  үйрету 
арқылы ұлттық тәрбиелілігін қалыптастыруды көздедік.  
Көрсетілген  компоненттердің  өзара  байланыстылығы  мен  тұтастығын 
ескере  отырып,  ұлттық  тәрбие  қалыптасуының  келесі  өлшемдері  мен 
көрсеткіштерін анықтауға мүмкіндік алынды. Сондықтан ең алдымен моделді 
құруға қажетті тәсілдер және оның мазмұны, жүйесі алдын-ала ойластырылды. 
Модельде  қазіргі  жоғары  мектептің  педагогикалық  үрдісі,  тәрбиені 
ұйымдастырудың  негізгі  талаптары,  тәрбиенің  тәсілдері,  тәрбие  нәтижесінің 
тәжірибемен  байланыстылығы  көрсетіліп,  моделде  алдын-ала  болжау 
қағидаларымен айқындалды. Осындай құрылған модель негізінде ғана тәрбие 
жүйесінің  проблемасы  шешілумен  қатар,  оның  құрылымдық  мазмұны 
ашылады.  Моделдің  мазмұнын  жүзеге  асыру  эксперименттік  зерттеулер 
үрдісінде мүмкін екенін атап өткен жөн. 
Жоғары  мектеп  студенттеріне  ұлттық  тәрбие  беру  жүйесінде  болатын 
құрылымдық-мазмұндық өзгерістерге жүйелік түрғыдан талдау жасау арқылы 
зерттеу проблемасының төмендегідей моделі ұсынылады. 
Ұсынылып 
отырған 
модель 
негізінде 
оқу-тәрбие 
үрдісін 
ұйымдастыруда зерттеушi  ғалымдардың еңбектерi  талданып,  ұлттық  тәрбие 

мұралардың  тәлімдік  мүмкіндіктері  басты  назарға  алынып,  оны  теориялық-
әдіснамалық  негіздеумен  қатар,  ғылыми-әдістемелік  ұсыныстар  жасауда 
педагогикалық үрдісінте қолданыста жүрген әдістемелік құралдар мен тәрбие 
бағдарламаларына төмендегідей мазмұндық талдаулар жасалды. 
Қазақстанның жалпы білім беретін мектептерінің оқу-тәрбие үрдістерін 
ұлттық  негізде  жүргізу  үшін  қазіргі  таңда  өскелең  ұрпақтың  ұлттық 
құндылықтарын  дамытуға  мүмкіндік  беретін  біршама  бағдарламалар 
жасалған: «Атамекен» бағдарламасы (М.Құрсабаев) [258, 37-43б.б.]; «Сенім» 
бағдарламасы  (А.Қыраубаева)  [265];  «Кәусар  бұлақ»  бағдарламасы 
(З.Ахметова)  [266];  «Қыздар  әліппесі»  (К.Адамова,  К.Қожахметова, 
Л.Сырымбетова)  [267];  «Әдеп  әліппесі»  (С.Қалиев)  [268];  «Ізгілік  әліппесі» 
(С.Ғаббасов) [269]; «Алтын көмбе» (Ж.Өтеев) [270]; «Дәстүр» (Ә. Сәдуақасов) 
[271]. 
 
 
 

жүктеу/скачать 2,3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: