Казақ тілі терминдерінің салалық гылыми түсіндірме создіктерінің топтамасы Қазақстан

МЕКТЕП  ПСИХОЛОПІЯСЫ  (Шкать- 
ыая психология) — білім бсру психолопія- 
сының бөлімі.  Әдетте,  мектеп  психологы 
оқушыларға  кеңес  берумен  айналысады, 
оку  жоспарын  қүруға  жоне  әлеуеттік 
эмоциялы қ  ж оне/немесе  когнитивтік 
киы нш ы лы қтарды   багам дау  кезінде 
тестілеуге көмектеседі.
М Ё К Т Е П   Т О Р А Б Ы   (Ш к о л ьн ая 
сеть)  —  түрлі  типті  мектептердін  белгілі 
бір  аумақта  (аудан,  қала,  облыс,  аймак, 
республика)  орналастырылуы.  Мектеп 
торабын қүру мен мектептерді кешеішен- 
діру  мектеп  жасындагы  балаларды  түтас 
қамту  үстанымы  негізінде  жүргізіледі.
М ЕКТЕПКЕ  Д Е Й ІН Г І  М ЕКЕМ Е
(Дошкольное  учрежденне)  —  собилік  (2 
айдан 3 жаска дейін) және мекгепке дейін- 
гі  жастагы  (3  жастан  6 -7   жаска  дейінгі) 
балаларды  тэрбнелеуте  арналган  мекеме. 
М.д.м.  жүйесіне  бобекжай.  балабақша, 
балалар  алаңы,  кіш кентай  балаларды 
ойнату орталыіы  жоне т.б.  кіреді.
МЕКТЕПКЕ  ДЕЙІНГІ  ПҚДАГОГИ- 
КА  (Дошкольная  педагогика)  —  мектеп 
жасына  дейінгі  балалардын  даму  занды- 
лығын зерггейтін педагогика гылыкіының 
қүрамдас бөлігі. Ол балалар психолопіясы, 
балалар  анатомиясы  мен  фиэиологиясы, 
педнатрия.  гигиена.  тіл  білімі.  эететнка. 
этнка  жоне  т.б.  гылымдармен  бірлікте 
дамиды. Мекгепке дейінгі педагопіканын 
міндеті  — жас бүлдіршіндерді  жан-жақты 
жсгілген  азамат  етіп  торбнелеу.  Педаго- 
гиканын бүл  саласын  ен алгаш  ағылшын 
социалист-утописі  Р.  Оуэн  (1771—1858) 
үсынды.  Ал онын оз алдына жекс  гылым 
оолып  калы птасуы на  нем іс  галымы 
Ф.Фребельдін  (1782—1852)  іс-тожірибесі 
зор  ыкпал  етгі.  М л.л.  жалпы  педагопі- 
канын одіспамлсы мен сашптык аппараты- 
на  негізделеді.  М л.п.  саласындагы  зерт- 
теулср понаралык сипатка ис жоне жалпы 
педагогика,  бала  психологиясы,  жас 
фнзиологиясы салаларынын тогысыішаіы 
түйіспелік жагдайда, бүл гылыми поішер- 
дш   молімсттері  мектеп  жасына  дейінгі 
торбие  мен  окы туды н  м ақсаттары н. 
қүралдары  мен  одістерш  талдап-белгілеу 
үшш  теориялык  негіз  болып  табылады.
МЕКТЕІ1КЕ  ДЕЙ ІН П   ТӘРБИЕЛЕУ 
МЕН  ОҚЫТУ  —  мектеп  жасынл  дейінгі 
балаларды  отбасы нда  жоне  (немесе) 
мектепке дейінгі үйымда торбиелеу жоне 
окы ту.  М ектеп кс  д ей ін гі  үйы мдар 
отбасымен  катар  1  жастан  бастап  6  (7) 
жаска  дейінгі  мектсп  жасына  дсйінгі 
балаларды  торбислсу  мсн  окы туды , 
олардын  дснс  жоне  психнкалык  денсау- 
лыгын  корғап,  ныгайтуды,  дамуында 
ауыткуы  бар  балалардыц  жеке  кабілет- 
терін  дамытуды  жоне  оган  мүқтаж  бала- 
ларга қджстп түзсту жасауды жүзегс асыра-
ды.  5  (6)  жастағы  балаларды  мектепке 
барар  алдында  даярлау  міндетті  жоне  ол 
отбасында,  мектепке  дсйінгі  үйымда 
нем есе  м ектепте  ж алпы   білім   беру 
багдарламаларының  шецберіндс  жүзеге 
асырылады.
М ЕКТЕІІКЕ  Д Е Й ІН Г І  ҮЙЫМ  -  
мсктепкс дейінгі торбиелеу мен оқытудьщ 
білім беру багдарламаларын мсцгеру үшін 
жагдай жасайтын үйым.  Негізгі міндетте- 
рі — 5(6) жастагы оалалардын мсктепалды 
даярльпы; мектеп жасына дейінгі балалар- 
дыц  пснхикалық  жоне  дене-түлгалык 
денсаулыгын қоргау жоне ныгайту; мектеп 
жасына дейінгі балалардыц зияттық жоне 
жске  басынын  дамуын  қамтамасыз  ету. 
Мскгепке дейінгі уйымдаряыц озара айыр- 
машылықтары:  1)  торбнелснушілердш 
күрамы  бойынша:  бобскжайлар.  балалар 
бақшасы, бобекжай-бакліа; 2) қызмст ету 
багыты  бойынш а:  жалпы  дамытушы 
(брбскжай-бакша, жалпы үлгідсгі балалар 
бакшасы,  торбнеленушшердіц дамуынын 
бір нсмссс бірнеше багытын басымдыкпен 
жүзеге  асыратын  мсктспкс  дсйінті  оку- 
торбнс  орталыгы  (денс-түлгалык,  зият- 
тық,  эстетикалык  дамуын  камтамасыз 
етеді  жонс  т.б.);  түзет\’  уйымдары  (дсне- 
түлгалык  жонс  пснхикалык  дамуында 
ауытку бар балаларга арналган бобскжай- 
бакша,  балалар  бакшасы  (сойлсу,  кору, 
есту, ақыл-ой, қозгалу-тірск мүшелсрініц 
ауыр  ие  жецілдеу  ксмісгігі  бар,  жиі  орі 
ү зақ  ауырятын  баладар,  психнкалы к 
дамуы  баяулапш,  туберкулезбсн  ауырган 
жоне  олармен  карым-катынаста  болган 
балалар); күрама (жалпы даму жонс түэсту 
қызметтерін  қоса  атқаратын  балалар 
бакшасы жонс бобекжай-бакша). Мсктеп- 
ке дейінгі үйымдар жүмыс торпбі бойын- 
ша:  күішізгі,  тоулік  оойы,  кодайлы  күн 
тортібінде  жүмыс  істейтін  үйымдар 
болады.  М.д.у.  мсмлекстгік  жонс  мемле- 
кстгік емес (Кдзақстан  Республнкасынын 
аум агы нда  тір ксд ген   ж еке  м ен ш ік,
қагамдық бірлестіктердііО болуы мүмкін.
МЕКТЕПТАНУ  (Школоведенмс)  -  
мсктеп  ісін  баскару одістерііі,  мазмүнын, 
міндеітерін,  бідім  бсру  мекемелерінін 
баскару жүйесін  эеааелейпн  педагопнш- 
лык  зергпеулердш  багыты.
М ЕК ТЕП ТЕГІ  ВАЛЕОЛОГИЯ  -  
балалардыц,  олардын  ата-аналары  мен 
педагогтардын денсаулыктарыи нытайтуга 
себептесетін  факторлар  мен  жагдаіілар 
жүйесін  эерттеу  максатын  коадейтін  гы- 
лым  саласы.  М.в.  нсдагопікалык процсс-
ке  қатысушылардыц  денсаулық  жагдайы 
мен  оны  аныктаКтын  факторларды  зерт- 
геуді. балалар мен үлкеидердінденсаулык- 
тарын коргау, түху, кдлпына кслпру одіс- 
амалдары н  іздеп  табу  жоне  талдап- 
белгілеу,  осы  салада  оларды  сауатганды-
143  -----------------------------------------  
МЕК

МЕК 
------------------------------------------   144
рып  білім   беру,  валеологи ялы қ  білім
м азм үны ны ң  эдіснам алы қ,  теориялық 
жэне  эдістемелік  проблемаларын талдап- 
шешу, валеологиялық аспектілерді ескере 
отырып,  педагогикалык кадрлар даярлау- 
дың  негіздерін  зерделеп-белгілеу  міңдет- 
терін  жүзеге  асыруды  қамтиды.
М Е К Т Е П Т Е Г І  ОҚУ  П Ә Н Д Е РІ  -  
оқытудың  теориялық  және  практикалық 
жүйесінің  мазмүнын  баяндайтын  гылым 
негіздері. Оқу пондерінің мазмүны жалпы 
білімдік,  политехникалық,  арнайы болып 
бөл ін ед і.  М ектептегі  о қ у   п эн д ер ін ің  
түрлері  сыныптың  оқу  жоспарында,  ал 
оку пэнінің мазмүны оку багдарламасыңда 
а й қ ы н д а л а д ы .  Ж алпы   білім   б еретін  
мектептерде  гылым  негіздері  оқытылады. 
Ғ ы л ы м д ар д ы ң   ж ік тел іп -сар ал ан у ы н а 
б а й л а н ы с т ы   о қ у   п э н ін е   ж е к е л е ге н  
гы лы м ны ң  бір  саласы ны ң  негізі  гана 
қамтылмай,  сол цюслдегі гылыми  пэннің 
бірнеше  тарауы  алынады.
М ЕКТЕПТЕГІ  ҮЗАРТЫЛҒАН  КҮН 
(Продленный  день  в  школе)  —  сабақтан 
тыс  уақытта  педагогтардың  басшылыгы- 
мен  еткізілетін  оқушыларды  қогамдық 
торбиелеу нысаны. Мектептегі үзартылган 
күннің негізгі максаты — отбасына баланы 
торбиелеуге  комек  корсету;  бақылаусыз- 
дықтың,  педагогикалық  бетімен  кетуші- 
л ік тің ,  балалар  мен  ж асөспірімдердің 
қ ү қ ы қ   б ү зу ы н ы ң   алды н  алу.  М .ү.к. 
мектептің сабақтан тыс жүмысымен тыгыз 
байланысты.  Ең алгаш  1912—1920 жылда- 
ры  Петроградта  енгізілген.  Топ,  сынып 
ж эне  мсктсп  ны саны нда  үйы мдасты - 
рылады. Топты бір немесе бірнеше сьшьш 
оқушыларынан  күруга  болады.  Оқушы- 
лар мектептегі үзаріылган күнге аптасына
5  (6)  рет  жоне  оку  жылының  барысында 
каникулдық уақытга да барады.  Мектептегі 
үзарты лган  күнде  оқуіііыларга  ы сты қ 
тамақ беріледі,  олар таза ауада демалады, 
үй  т а п с ы р м а с ы н   о р ы н д а й д ы ,  д ен е 
шынықтырумен  ж эне  шыгармашылық- 
пен  жэне  т.б.  айналысады.  Балалармсн 
оқу-торбие жүмысын тэрбиеші-педагоггар 
жүргізеді. Олар үй тапсырмасын орьпщауга 
комектеседі,  ойы н,  конкурс  ж эие  т.б. 
шаралар  үйымдастырады.  Мектеп днрск- 
циясы мектептегі үзартылган күнді үйым- 
дастырута, оны ң материалдьпс, базасынын 
жагдайына,  балалардың  коргалуы  мен 
денсаулыгына, топтармен жүмыс істейтін 
педагоггардың  эдістемелік  дайындыгына 
жэне т.б.  жауап  бсрсді.
М ЕКТЕПТЕГІ  ШЕБЕРХАНА  (М ас- 
терская)  —  еңбек  сабактары  откізілетін 
сынып  бөлмелері.
М Е К Т Е П Т Е Н   Т Ы С   Ж Ү М Ы С ТА Р 
(Внешкольная  работа)  —  окушыларга 
мсктсптс алган білім, білік дағдыларын өрі 
қарай іс жүзіне асыру түргысында атқары- 
латын жүмыс түрлері.
М ЕКТЕПТЕН  Т Ы С   М ЕКЕМ ЕЛЕР 
(Внешкольные  учреждения)  —  өқушы- 
ларға мектепте алган білім, білік дагдыла- 
рын  эрі  қарай  жетілдіру  үшін  қөсымша  | 
білім  мен  тэрб и е  беретін  мекемелер. 
Мектептен  тыс  мекемелерге  өқушылар 
сарайы,  оқушылар  үйі,  сонымен  қатар 
театрлар,  мүражайлар жоне т.б.  жатады. 
>
 
М ЕКТЕПТЕН  ТЫ С  ҮЙЫМДАР  -
балаларды ц  жеке  басы н ы ң   дамуына, 
кэсіптік  багдарын  айқындауына,  шыгар- 
машылық еңбегіне,  олардың қабілетгерін 
іске асыруына, қоғам өміріне бейімделуіне, 
азаматтық сана-сезімінің, жалпы мэденис- 
тінің,  салауатгы өмір салтының  қалыпта- 
суына,  бос  уақытын  мазмүнды  үйымдас- 
тыруына жагдай жасайтын үйым. Мектсп- 
тен тыс үйыш арға: Балалар шығармашы- 
лыгы   орталы ғы   (кеш ен і),  О қуш ылар 
Сарайы  (үйі),  Жас техниктер,  натуралис- 
тер,  туристер  станциялары  (орталыгы, 
ү й і),  Б алалар  мен  ж астард ы ң   спорт 
мсктебі,  Балалар  меи  жастардың  дене 
торбиесі  клубы,  Балалар  өнер  мектептері 
(музыка, көркемсурет жэне т.б.), балаларга 
арналған  лагерьлер  ж эне  т.б.  жатады. 
Мектептен  тыс  үйымдарда  білім  берудің 
қөсымш а  дамыту  бағдарламалары  іске 
асырылады.  Мектептен  тыс  үйымдардың 
міндетгері:  1)  білім  берудің  балалар  мен 
ж асо сп ір ім д ер ге  а р н ал га н   қ о сы м ш а 
дамыту  багдарламаларын  мсңгеру  үшін 
ж агд ай л ар   ж асау;  2)  ж екс  ад ам н ы ң  
шығармашылық,  рухани  жоне дене  мүм- 
кіндіктерін  дамыту,  адамгерш ілік  пен 
салауатгы өмір салтының берік нсгіздсрін 
қалыптастыру, жеке басының дамуы үшін 
жағдай  жасау  арқы лы   зиятын  баиыту;
3)  азаматгық пен елжандылыққа,  өз Ота- 
ны  —  Қазақстан  Республикасына  сүйіс- 
п е н ш іл ік к е ,  м е м л ек еттік   р эм ізд ер д і 
қүрметгеугс,  халық  достүрлерін  қастер- 
леуге, Көнституцияга қайшы жэне қөгам-  I 
га  қарсы  кез  келгсн  коріністсрге тозбеуге 
торбиелеу;  4)  республиканың  қоғамдық-  1 
с ая си   ж эн е  м эд сн и   о м ір ін е  қаты су 
қажетгігін қалыптастыру; 5) олсмдік жэне 
о т а н д ы қ   м эд сн и сттің   ж стістіктсрін с  I  
баурау,  қазақ  халқы  мен  республиканың 
басқа  да  халықтарының  тарихын,  одст- 
гүрпы  мен  дэстүрлсрін  зерделеу,  мсмле- 
кетгіктілді, орыс, шетел тілдерін меңгсрту;
6)  оқы туды ң   ж аңа  психологиялары н 
енгізу, білім беруді ақпараттаішыру. М.т.ү. 
өзінің үйымдық-қүқықтың түрі жагынан 
м ем лекеттік,  мсмлекеттік  смес  (жске 
меншік,  Қазақстан  Рсспубликасы  аума- 
гында тіркелген қөғамдық бірлсстіктсрдің 
білім бсру үйымдары), халықаралық болуы 
мүмкін.  Мсктсптен тыс үйымдарды қүру, 
қайта  үйымдастыру  жоне  тарату  Қазақ- 
стан  Рсспубликасының загщарына сойкес 
жүзегс  асырылады.  М емлекеттік  смсс

145
МЕМ
мектептен  тыс  үиьшдарды  олардың  қү- 
рылтайшылары  *—  заңды  ж әне  жеке 
түлғалар  қүрады,  қайта  үйымдастырады 
және 
таратады.  Халықаралық  М .т.ү. 
халықаралық  шартгар,  мемлекетаралық 
келісімдер,  сонымен  қатар  білім  беру 
саласындағы орталық атқарушы органдар 
арасында  жасалған  шарттар  (келісімдер) 
негізінде  қүрылады,  қайта  үйымдас- 
тырылады  жоне  таратылады.  Мектептен 
тыс  үйымдардың  білім  беру  қызметін 
жүргізу қүқығы оларға лицензия берілген 
күннен  басталады.  Мектептен тыс  үйым- 
дарға  білім  беру  қы зметін  ж үргізу 
қүқықтығына  лицензияны  облыстық, 
республикалық  маңызы  бар  қала  мен 
астананың  білім  беру  басқармалары 
(департаменттері)  береді.  М.т.ү.  өз  қыз- 
метін  Қ азақстан  Республикасыны ң 
К онституциясы на  ж әне  Қазақстан 
Республикасының  зандарьша,  Қазақстан 
Республикасы   П р ези ден тін ің   жоне 
Үкіметінің актілеріне,  басқа нормативтік 
қүқықтық акгілерге сәйкес жүзеге асыра- 
ды.  М.т.ү.  занды  түлға  болып  табылады, 
өзінің  меншікті  мүлкі,  Қазақстан  Рес- 
публикасының  Мемлекеттік  Елтаңбасы 
белгіленген  мөрі  және  мемлекетгік  тілде 
аты  жазылған  штампы,  белгіленген 
үлгідегі  бланкісі,  сонымен  қатар  заңды- 
лықтарға  сәйкес  банктерде  есепшоты
болады.
МЕКТЕПТЕРДЕГІ  ОҚУ  ЖҮЙЕСІ. 
Оқу жүйесіне оқу жоспары мен пәндердің 
түжырымдамасы,  бағдарламалары,  оқу- 
лықтар  мен  оқу-әдістемелік  қүралдар 
кеш ені  кіреді.  Сонымен  бірге  жеке 
пәндерді  оқытумен  бірге  сыныптан  тыс, 
мектептен  тыс  жүмыс  түрі  (үйірме, 
факультатив  сабақтары,  клубтар  мен 
мектептен тыс мекемелердегі 
секцияларға 
қатысу  және  т.б.)  енеді.  Оқу  жүйесінің 
болашақта  бір  бағытты  болуын  көздеп, 
мектеп басшылары торбие мекемелерімен, 
ата-аналар  комитетімен  бірлесе  отырып, 
болашақтық  (бес  жылдық)  жоне  бір 
жылдық  өндірістік  оқу-торбие  жүмысы- 
ның жоспарын жасайды.  Оқу жүйесі  осы 
жоспарлар негізінде  іске асырылады.
МЕКТЕПТІК  КЕҢЕС  (Школьный 
совет)  —  мектепте  жүргізілетін  ғылыми 
жүмыстарды,  о қ у -тәр б и е  бағдарла- 
маларын,  жоспарларын  қарап,  талдап 
бекітетін  жоне  орыңдалуын  талап  ететін
орган.
МЕКТЕПТІҢ  ОҚУ-ТӘРБИЕ  ЖҮ- 
М Ы СЫ НЫ Ң 
ЖОСПАРЫ 
(План 
учебно-воспитательной  работы  иіколы)  — 
жарты не түтас оқу жылына арналған оқу- 
торбие жүйесін көрсететін қүжат. Жоспар 
екі  бөлімнен  түрады:  а)  өткен  жылда 
(жартыжылдықта)  атқарылған  жүмыстың 
қорытындысын  талдау  жоне  алдағы
10-2003
кезекте  жоспарланып  отырған  негізгі 
міндеттер;  ә)  міндеттің  бірінші  бөлімін 
жүзеге  асырудың  нақты  шаралары.  Бүл 
бөлім  мына  бөліктерден  түрады:  1)  мек- 
тептің түрғындарды қамтуы; 2) оқу-тәрбие 
жүмысы; 3) сыныптан және мектептен тыс 
жүмыстар;  4) ата-ана жоне түрғындармен 
жүмыс;  5)  мектептегі  әдістеме  жүмысы 
және мүғалімдердің біліктілігін жетілдіру;
6) сынып жетекшілерінің тәрбие жүмысы;
7)  балалар үйымына тәлімдік жетекшілік;
8)  тәлімдік кеңес жүмысы.
МЕКТЕПІШІЛІК  БАҚЫЛАУ  (Вну- 
тришкольный  контроль)  —  педагогикалық 
үжымды  басқарудың  бір  түрі;  мектеп 
әкім ш ілігінің  мүғалімдер  жүмысын 
жүйелі,  мақсатты  түрде  тексеруі.  М.б. 
арқылы  мектеп  окімшілігі 
әр 
мүғалімнің 
және  түтас  үжымның  жүмысьга  пайым- 
дайды.  Мектепішілік  бақылаудың  басты 
мақсаты  —  байқалған  кемшілікті  жоюда 
мүғалімге  жөн  көрсетіп,  жағдай  жасау. 
Білікті  жүргізілген  М.б.  мемлекеттік  бағ- 
дарламаның,  практикалық 
және 
лабора- 
ториялық  жүмыстардың  орындалуын, 
оқушылардың  білік,  білім,  дағдыларын 
және  т.б.  қамтиды.
М ЕКТЕПІШ ЛІК  И ННОВАЦИЯ- 
ЛЫҚ ЖАҒДАИ  (Внугришкольная иннова- 
ционная обстановка)  —  мектеп  басқаруды 
қайта қүруға жағымды  не жағымсыз әсер 
ететін маңызды жаңа енгізулер жиьппъпы. 
Оған  мемлекеттік  және  олемдік  білім 
практикасындағы инновациялық процес- 
тер  ыкпал  етеді.
МЕЛАНХОЛИК (грек. 
теіаіпа  сһоіе
 — 
қара  өт)  —  адамдарда  кездесетін  төрт 
темпераменттің  бірі.  Бүл  сол  норсеге 
реакция білдіретін, түйық, сөзге сараң, аса 
баяу қозғалатын, жайбасар адам.  Мүндай 
адам  жүйке  жүйесі  өлсіз  типке  жатады. 
Ойткені  оның  қ озу,  теж елу  жүйке 
процестері өте баяулығымен ерекшеленеді. 
Темпераментгердің қай-қайсысы да жүйке 
ж үй есін ің   туа  біткен  қасиеттерінен 
туындайтын,  адамның түқым  қуалайтын, 
жеке-дара қасиеті.
МЕМЛЕКЕТТІК  БІЛІМ  БЕРУ  КӘ-
СІПОРНЫ  (Государственное  предприятие 
образования) 
Қазақстан  Республика- 
сыньщ зандарына сойкес қүрылатын білім 
беру мекемесі.
МЕМЛЕКЕТПК  БІЛІМ  БЕРУ  ТАП-
СЫРЫСЫ  (Государственный  образова- 
тельный  заказ)  —  мемлскеттік  бюджет 
есебінсн  қаржыландыру;  косіптік  бас- 
тауыш,  косіптік  орта,  косіптік  жогары 
жоне  жоғары  оқу  орындарынан  кейін 
косіптік  білім  беру  үйымдарының  білім 
беру  қызметін  сатып  алу;  конкурстық 
негізде  мемлекетгік  білім  беру  гранттары 
мен кредиттерін беру арқылы іске асыры-

лады; тиісті мемлекетгік органдар белгілей- 
тін  білікті  жүмысшылар  мен  мамандар 
даярлайды.
М ЕМ ЛЕКЕТТІК  БІЛ ІМ  
СТАН-
ДАРТЫ   (Государственный  образова- 
тельный  стандарт)  —  1)  оқушылардың 
білім  алу  түріне  қарамастан,  алуға  тиіс 
білім деңгейін айқындайтын негізгі қүжат; 
2)  оқу  пәні  бойынша  білімнің  соңғы 
нәтижесі айқыңдалған негізгі қүркат. М.б.с. 
пәндік білімнің мақсаты мен міндеттерін, 
оқушылардың  түсініктері  мен  дағдыла- 
рын,  білім  нәтижелерін  тексеру  техноло- 
гиясьш белгілейді.  Сонымен қатар негізгі 
білімдік бағдарлама мазмүнын, оқушылар- 
дың  оқу  жүктемесінің  көлемін,  бітіруші- 
лерді әзірлеу деңгейінің талаптарын анық- 
тайды.
М ЕМ ЛЕКЕТТІК  ЕМТИХАНДАР 
(Государственные экзамены)  — оқу орнын 
бітірушілердің  білімін  тексеру  әдісі.  М.е. 
тапсыру  ж үй есі  алғаш  рет  Қытайда 
енгізілген.  Орта  ғасырларда  Еуропадағы 
университеттердегі  бакалавр,  магистр 
атағы  үш ін  қабы лданған  сынақтар 
мемлекеттік емтихандардың алғашқы түрі 
болды.  XIX  ғасырда  Еуропаның  барлық 
елдерінде  түрлі  мемлекеттік  емтихандар 
енгізілді.  М.е.  жоғары  мектепке  түсуге, 
арнаулы кәсіппен айналысуға, мемлекетгік 
қызметте  шен  алуға  азаматтық  саяси 
қүқық  береді.  М.е.  дипломдық  жобаны 
қорғау түрінде  де  қабылданады.
“МЕН”  ТҮЖЫРЫМДАМАСЫ  (Кон- 
цепция —  “Я”)  —  әркімнің өзін  басқалар- 
дан  ажырата  алуынан  көрінетін,  өзінің 
жеке түлға екенін білдіретін үғым.  Мендік 
қасиет  іс-әрекет пен  адамның  айналамен 
қары м -қаты нас  жасауы  барысында 
қалыптасып  отырады.  Адамның  өз  “ме- 
нін”  айыра  алуы  —  түлғалық  қасиеттің 
өзекті белгісі.  “М.”т.  — адамның өзі тура- 
лы  түсініктерінің жүйесі;  ол  басқа  адам- 
дармен  өзара  орекеттестігін  осы  жуйеге 
негіздеп 
қүрады  ж әне  ө зін е-ө зі  сол 
түрғыдан  қарайды.
МЕНЕДЖМЕНТ (ағылш. 
тапа^етепі
 — 
үйы мдасты ру,  басқару,  м еңгеру)  — 
өндірісті,  әлеуметтік,  саяси  және  рухани 
процестерді басқарудың жалпы  ұстаным- 
дарының,  нысандары  мен  одістерінің 
жинақтамасы.  М.  адамдардың кез  келген 
үйымы  үшін  жарамды  басқару  жүйесін 
қалыптастырып,  іс  ж үзінде  қолдану 
мақсатын  көздейді;  бүл  жүйе  мынадай 
негізгі  принциптерге  сүйеніп  қүрылады: 
басқарудың  мақсаттары  мен  міндеттерін 
анықтау;  оларға  жету  жөніндегі  нақты 
шараларды  талдап-белгілеу;  міндеттерді 
операциялардың  жекелеген  түрлеріне 
орайластырып  бөлу;  жүмыстарды  бөлу; 
үйым  ішіндегі  өр  түрлі  бөлімшелердің 
өзара  өрекеттестігін  үйлестіру;  тік  тәуел-
ділік  қүрылымын  жетілдіру;  шешімдер 
қабылдау  процестері  мен  коммуни- 
кацшшарды  оңтайландыру,  соңдай-ақ  іс- 
әрекеттің барабар мотивациясын,  басшы- 
лық  пен  әлеуж ттік   жауапкершіліктің 
нәтижелі  стилъдерін  іздеп  табу.
МЕНМЕНДІК  —  1) дарашылдық пен 
м ен м ен судің   үшқары  нысаны  ж әне 
дүниенің  негізі  “мен”,  “менің  түсінігім” 
ғана  дейтін  идеалистік  философиялық 
үғым;  2)  адамның  тек  өзінің  түйсігіне, 
күйзелісіне,  қызығушылығына  және  т.б. 
көңіл аударуы. Өзімшіл адам басқалардың 
қүндылықтары  мен  мақсатын  сезінуі 
мүмкін.  Ал  менмен  адам  басқа  адамдар- 
дың  көзқарасымен,  үстанымымен  санас- 
пайды.  Психологияда М. әр түрлі аспекті- 
де қарастырылады.  Оның мынадай түрле- 
рін ажыратады:  негізінен  қабылдау және 
ойлау процестерін сипаттайтын танымдық 
М.;  басқа адамдардың мінез-қүлқындағы 
моральдық  негізді  түсінбеуде  көрінетін 
моральдық  М.;  адамдар  арасындағы 
қарым-қатынас  қиындағанда  көрінетін 
коммуникативтік  М.  Жалпы  алғанда,  М. 
танымдық саламен байланысты. М. шектен 
асқанда бірқатар психикалық аурулардың 
(шизофрения,  есірік  жоне  т.б.)  нышан- 
дары  көрінеді.  Олардың пайымдауынша, 
жеке  индивидиуум  —  бүкіл  әлем нің 
кіндігі.  Психологияда  М.  жеке  бастың 
мүддесін қоғамдық мүдцеден жоғары қоя- 
тын тоғышарлар моральының негізі болып 
табылады.  М.  жеке  адам  мүддесі  мен 
қоғамдық мүддені бір-бірінен бөліп қарас- 
тыратын  метафизикалық,  идеалистік 

жүктеу/скачать 13,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: