Коммуникация
жүктеу/скачать 11,31 Mb. Pdf көрінісі
|
| К У Гохуа.
Х а тл и н гв о м ә - дени зерттеулердің нысаны ретінде // IX МАПРЯ/1 Х алы қар әлы қ Конгресі. Ғасы рлар тоғы сы ндағы оры с тілі, әдебиет ж әне м әдениет. 2-т. Братислава, 1999, 1 8 4 -1 8 5 бб. ресейліктер алдымен атын, содан кейін барып тегін жазады (Лев Толстой көшесі, Индира Ганди алаңы және т.б.). Лирикалық емес, мәдениеттану тұрғысынан шегініс жасап айта кетейік, мәселен, қытайлардың дәстүрі бойынша, балаға ат қойған- да орыстар секілді сүйікті адамыңның не үлкен адамның құрметіне деп ат қоюға болмайды. Оның себебі, ежелгі Қытайда император- дың атын атауға, тіпті оның аты таңбаланатын иероглифті қолдануға тыйым салынған. Сөйтіп бүл тыйым қарапайым халықтың мәдени- етіне әбден сіңісіп кеткен.15 Тағы бір мысал келтіре кетейік. Оқырман үшін де, өзіміз үшін де орыс тіліндегі ат пен тек сөздерінің қолданыстағы еркін тәртібі мен цытай тіліндегі қатаң белгіленген тәртібін (алдымен тегі, сосын аты) дәйектеп алсак, та, тезисінің төменгі жағына У Гохуа деп көр- сеткен қытайлык, әріптесіме библиографиялық сілтеме жасағанда бастапқыда Гохуа деген оның тегі екен деп толық жазыппын. Бұл да теория мен тәжірибе арасындағы, мәдениеттер арасындағы ал- шақтықты жеңудің қаншалықты қиын екенін көрсетеді. Жалпы ре- дакторлар ережесіне сәйкес (алдымен атының бастапқы әрпі мен тегі толык, жазылады), автордың аты-жөніне сілтеме мына тәртіп- пен: Г. У. деп жасалуы керек еді. Братиславтағы IX Конгреске кел- генде, қытайлық әріптесіміз У барлық халықаралық іс-шараларда өзінің аты-жөнінің Гохүа У. деп қате қолданылып жүргенін айтты. Орыс және ағылшын тілдерінде адамның аты-жөнін көрсету- дегі мәдени алшақтыққа тағы бір мысал: әйелін күйеуінің атымен, тегімен атау - орыс мәдениетіне мүлде жат. Бір күні Америкадағы қүрбым маған сәлемдеме жіберіпті. Сәлемдеменің сыртына біздің мекенжайды және Mrs. Valentin Fatushenkov деп жазылыпты. Сэ- лемдеме Валентин Фатушенков ханымға деп жолданған екен. Неке туралы куәлікті көрсеткеніме де (некеге турғанда өз тегімде қалған болатынмын), екі ел мәдениетінің айырмашылығын түсіндіргеніме де қарамастан, поштада маған сәлемдемені бермеді. Ресейде тек өз дәстүрі жүреді. Бұл, әрине, орынды. Сәлемдемені алу үшін бір жағынан артық әуре-сарсаңға түскенімді ұнатпай, екінші жағынан «біртүрлі» құрбымның «миссис» дегеніне намыстанып, кейістік білдірген күйеуіме баруға тура келді. Жоғарыда айтқанымыздай, мәдени ңателер, тілдік қателерге қарағанда анағурлым көп реніш тудырады. Араға көп уақыт салмай, аты-жөн мәселесіне байланысты куйе- уімнің тағы да ашу шақыруына тура келді. Бул жолы Ұлыбритания елшілігінен келген шақыруда оны мистер деп көрсеткенімен, ой, сұмдық-ай, «мистер Светлана Тер-Минасова» деп жазыпты. Эрине, бул оның еркектік намысына қамшыдай тиді. Ағылшын мәдение- тінде бул қалыпты жағдай, егер әйелін күйеуінің аты-жөнімен 72 Аса мәртебелі патшайым II Елизаветаның тутан күніне орай, аса мәртебелі Оның елшісі мен Вуд ханым мистер жэне мис сис Светлана Тер-Минасовалар патшайым қабылдауына шақыру мәртебесіне ие болды. атауға болатын болса, онда неге (феминизм дәуірінің гулденген шағында) күйеуін әйелінің аты-жөнімен атамасқа? Әлбетте, мәде- ниетімізге жат, бірақ шақырту мәтіні төмендегідей болды: On the occasion of the Birthday of Her Majesty Queen Elisabeth II Her Majesty's Ambassador and Lady Wood request the pleasure of the company of Mr. and Mrs. Svetlana Ter-Minasova. Мені күйеуімнің аты-жөнімен атағанда, мен оны жай ғана түсініспеушілік ретінде қабылдадым (мәдениеттер өзгешелігі), ал күйеуімді менің аты-жөніммен атағанда, бул оның шамына тиіп, кәдімгідей ашуын келтірді (мәдениеттер қақтығысы). Мұндай шақыртулардың ешқайсысына күйеуім бармайтын десем, артык, айтқаным емес. Тек бір рет қана Патшайым II Елизавета Мәскеуге келіп, патшайымның құрметіне елшіліктен шақырту алғанымыз- да күйеуім амалсыз күрсінді де: «Жарайды, кейін немерелеріме ағылшын патшайымының қабылдауында болғанмын деп айтып беру үшін барайын», - деп келіскен-ді. Сөйтіп, сол жолы мәдениет қақтығысынан (отбасылык, қақтығыстан да) аман қалғанымыз бар. Ағылшын тілінде қарапайым сауалнама, бланкі толтыруға қайта оралайық. Солардың кейбірінде (ұшаққа отырғызу картасында, ше- карадан өткенде толтырылатын иммиграциялық картада, жұмысқа тұру кезінде толтыратын сауалнамада және т.б.) адамның «бірінші» және «соңғы» атынан кейін, орыс тіліндегі национальность сөзімен түбірлес болғандықтан, бірден тусінікті көрінетін nationality сөзі келеді. Бұл сөз маған түсінікті деп қуануға әлі ертерек. Себебі мұндағы nationality сөзі этникалык, ұлтты емес, азаматтықты, яғни ресми түрде қай елдің азаматы екеніңізді білдіреді. Сондықтан Ре- сейде тұратын украин, татар, еврей, шешендер ресейлік паспорт- тарына (төлқұжаттарына) сәйкес мұнда Russian деп жазулары керек. Ағылшынтілді әлем сіздің шыққан тегіңізді, ултыңызды білуге мүдделі емес, оларға сіздің азамат- тығыңызды білу жеткілікті. Кеңес Одағы кезінде nationality сөзінің мәдени коннотациялары түрлі дау-дамай- ларға, қақтығыстарға себеп болатын. 1973 жылы кеңестік тағылымдамадан өтушілер- ден цұралған делегациямен Ұлыбритания шекарасында иммиграциялық карта тол- тыру кезінде британ шекарашылары біз күткен британдықтарға тән салқынқан- дылық таныта алмады. Керісінше, ашула- 73 ры келгенін еш жасырмастан Lithuanian, Georgian, Armenian деген сөздерді сызып тастап, орнына Russian дел жазып еді, бұл Литва, Грузия, Армениядан келген делегация мушелерінің қатты наразы- лықтарын туғызды. Британ шекарашылары «Картада Литва, Грузия, Армения деген ел жоқ» дел қарсы шыққандардың аузына құм құй- ған, алайда ол кезде картада Russia деген ел де жоқ болатын. Егер шекарашылар сауалнамаға soviet дел ел атауын көрсеткенде, аза- маттык, мәселесі көтеріліп, қақтығыс шиеленісе түсетін еді. Алайда олар бір этникалық ұлтты екіншісіне ауыстыра салды. Қазір әлем картасында Ресей деген ел болғандықтан, nationality деген жолды толтыру бұрынғыдай дау-дамай тудырмайды, десек те мәдени турғыдан жайсыздық, келіспеушілік туғызатыны жасы- рын емес. Адрес сөзі де үлкен мәдени мәселелердіңтуындауына себеп бо- луда. Бұл сөз - орыс тіліне француз тілінен енген кірме сөз (adresse), еуропа тілдерінің барлығында дерлік кездеседі. Бұл сөздің әр тіл- дегі мағынасы, стильдік коннотациясы, тіпті коллокациялык, байла- нысы да бірдей. Алайда жақында шетелдік фирмаға жұмысқа тұ- руға келген бір қурбым қарапайым сауалнаманы толтыра алмады. Сауалнаманың аты, тегі, мекенжайы деген жолдарын толтырып келе жатқан ол кенеттен қаласы, елі дегентармақтарын көріп: «Қай- дағы қала? Қайдағы ел? Мен жаңа ғана мекенжайымды көрсеттім ғой», - деп сасып қалады. Ағылшын тіліндегі address сөзінің мағы- насы орыс тіліне қарағанда тар болғандықтан, «мәдениеттер қақ- тығысы» туындап, коммуникация жүзеге аспай қалды. Ағылшын тілінде бул сөз баспананың орналасқан жерін: көшесін, үй нөмірін, пәтер нөмірін білдірсе, орыс тілінде мекенжай еуропалық дәстүрге кері тәртіппен жалпыдан жекеге қарай көрсетіледі: елі, қаласы, кө- шесі, үй нөмірі, пәтер нөмірі. Мекенжайын орысша ойлап толтыр- ған қурбым елі мен туратын қаласын көрсетіп қойғандықтан, абды- рап қалған еді. Енді әр айдың күндерін (дата) көрсетуге келейік. Бір қараған- да күрделі ештеңе жок, сияқты. Сөздің де қажеті жоқ, санмен көр- сетсең де жеткілікті, кей жағдайда ғана айды көрсету үшін сөзді қолдануға болады. Бірак, осы бір аса «қарапайым» жағдайда да мәдениеттердің өзгешелігіне орай, мәдениетаралық коммуника ция қиындай түседі. Америкалық мәдениетте ай саны күн санынан бұрын жазылады. Сол себепті, мәселен шетелдік фотоаппаратыңыз фотосуретіңізде күнді 03.18.97 немесе 10.30.98 деп көрсетсе, бұл қалай деп абдырамаңыз, фотоаппаратыңыздың жұмысы қалыпты жағдайда. Тек бірінші ретте ол 18 наурыз 1997 жылды, екіншісінде 30 к,азан 1998 жылды көрсетіп тур. Буны уғу-оңай. Қиындық қатар келетін екі санда 12-ге дейінгі сан болғанда туындайды: 05.06.99. Біздің жағдайда немесе еуропалық мәдениет бойынша бұл 5 мау- сым, ал америкалыц мәдениетке сәйкес 6 мамыр да болуы мүмкін. Әрине, өзге мәдениетті қабылдай салу оңай емес. Қай-цайсымыз- дың да «дурыстап көрсетсе қайтеді екен», яғни біздің мәдениетке сай, біздегі талап бойынша деп ойлайтынымыз анық. жүктеу/скачать 11,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|