Лекция №11 абайдың басқА Ғылым салаларымен байланысы жаратылыстану ғылымы туралы
жүктеу/скачать 34,45 Kb.
|
1 2
- Бұл бет үшін навигация:
- Әдебиеттер тізімі
| Биология (грекше bios – «тіршілік», «өмір» logos - «ғылым» ) - тірі ағзалардың тіршілік ету әрекетін зерттейтін көп салалы ғылым. Биология - тірі табиғатты және тіршілікткен өткен ағзалардың ішкі мәнін, сыртқы құрылысымен қатар, оның ерекшелігін, шығу тегін, дамуын өлі табиғатпен байланыстыра зерттейді.
«Өлсе өлер, табиғат адам өлмес» деген Абай, жанның мәңгілігін өлі табиғатқа қарама-қарсы қойып, олардың араларындағы байланысын, оның тіршілік етуі мен дамуын, құрып бітуін талқыға салу биологияның еншісіне тастаған сияқты. Адамдардың «Тіршілік» қалай пайда болды? «Тіршіліктің» иесі кім, деген сұрақтар адамзатты үнемі мазалап келеді. Тірі ағзалардың пайда болуы көбінесе екі жолмен: өлі табиғат «Қара тастан басқаның бәрі жадырап» (Абай) судан, тау-тастан, ағаштан басқа Безендіріп жер жүзін тәңрім шебер, Мейірбандық, дүниеге нұрын төгер. Анамыздай жер иіп емізгенде Бейне әкеңдей үстіңе аспан төнер. – деген ақын «Жазғытұры» атты табиғат лирикасында рух қалауымен пайда болуы ретінде түсіндіреді. Адамдар жоғарға сатыдағы дамыған сүтқоректілер типіне жатады. Тіршілік атаулыны барлығына тән қасиет - жасуша. Биология ғылымының өзі бірнеше салаларға бөлінеді. Соның ішінде үш негізгі салалары мынадай: Ботаника (өсімдіктер), зоология (жануарлар), анатомия (адам ағзасы). Абай өз шығармаларында тіршілік бір жаратушыдан деп, 28-қара сөзінде «...ауруды жаратқан – құдай, ауыртқан құдай емес» деп келеді де Жаз жіберіп, жан берген қара жерге Рахметіне Алланың көңіл сенер - деген Абай табиғатты Алланың құдіреттілігімен көркемдік қиялға беріліп суреттейді. Осы «Жазғытұры» өлеңінің тағы бір жерінде: Тамашалап қарасаң тәңрі ісіне, Бойың балқып, ериді іште жігер. – деп, жаратушы өзі тәңрі арқылы адам мен табиғаттың бірыңғайлығын көрсетеді. Медицина ғылымының пайда болуы, тіршіліктің пайда болуы туралы ежелгі грек ғалымдары ертеректе-ақ тіршілік иесі жұмбақ және жылы ұйыма балдырдан тұтаспаған ағза түрінде пайда болып, жеке мүшелері: бас, қол, аяқ, дене бір-бірімен соңынан қосылады деп жорамалдаған. Абай: Сол досты сая таппай іздейді жан, Жоқтайды күңіреніп қозғалып қан. – деп, қаннан жаратылған жанды (адам) медицина ғылым саласында тірі табиғат, барлық тірі ағзаларға тән белгілі қасиеттер бар, оларды тірі жүйелер деп атайды. Абайдың 43-қара сөзінде: «Адам ұғымы екі нәрседен: бірі –тән, бірі - жан. Ол екеуінің орталарында болған нәрселердің қайсысы жибили, қайсысы - кәсибі оны білмек керек. Жан қуатымен адам хасыл қылған өнерлері де күнде тексерсең, күнде асады. Жан қуаты дейтұғын қуат-көп нәрсе, бәрін мұнда жазарға уақыт сыйғызбайды» - деп жазған. Абайдың 27-қара сөзінде медицина саласы бойынша сезім мүшелері: көз, мұрын, құлақ, ауыз, туралы ұғымдар кездеседі. Мысалы: «көзді, мұрынды ауызға жақын жаратыпты, ішіп-жеген асымыздың тазалығын көріп, иісін біліп, ішіп-жесін деп. Құлақ болмаса, не қоңғыр, не дүңгір, дауыс жақсы үн, күй, ән ешбірінен ләззаттанып хабар ала алмас едік»-деп жазған екен Абай. Абайды жастар арасында игертудің жедел түрлерінің бірі өз мамандықтарына байланысты Абаймен ұштастыра қарастыру тиімді тәсілі деп ойлаймыз. Әдебиеттер тізімі: 1. Абай. Шығармаларының екі томдық толық жинағы. 1-2 т. Алматы: Жазушы, 1995. 335 беттік. 2. Әуезов М. Абайды білмек парыз ойлы жасқа. - Алматы: Санат, 1997. 416 беттік. 3. Абай энциклопедиясы / З. Ахметов, Л.М. Әуезова, Б.Г. Ерзакович т.б. Р.Н. Нұрғалиевтің редакциялығымен. Алматы: Атамұра, 1995. 720 беттік. 4. Оразалиев С., Оразалиева З. Сібір түркі халықтарының әдебиеті тарихы. Көмекші оқу құралы. Шымкент: Нұрлы Бейне. 2007. 152 беттік. жүктеу/скачать 34,45 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2