Мәдениет және спорт министрлігі Тілдерді дамыту және қоғамдық-саяси жұмыс комитетінің тапсырысы бойынша «Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы»
жүктеу/скачать 3,48 Mb. Pdf көрінісі
|
Сөздер сөйлейді
| Үшіншіден, ертеден келе жатқан деп есептелетін өлең-жыр
мәтіндерінің көбі XIX ғасыр мен XX ғасырдың алғашқы онжыл- дықтарында араб жазуымен хатқа түскен. Қазіргі қазақ жазуына (кириллицаға) көшірген кезде, дұрыс оқылмай, өзгеріп кеткен, қате ұсынылған сөздер қаншама?! Мысалы, 1970 жылдардың басында ғалым, жазушы М.Мағауин XV-XVIII ғасырлардағы қазақ ақын- жырауларының шығармалар жинағын «Алдаспан» деген атпен жарық- қа шығарды. Еңбектің құндылығы даусыз. Бұл бір адамның еңбегі болатын. Мұра мәтіндері араб жазуынан транскрипцияланғандықтан, басылымда едәуір қате жазылған сөздер бар (кейін олардың көбі түзетіліп беріліп келеді). Мысалы: билер отты (өтті болуы керек –55-бет), арқамен қосым қалар деп (арқамдын немесе арқамдан бо- луы керек – 56-бет), оймауыттай тоғай егіннің (еліннің болуы керек – 59-бет), екі семіз қолға алып (семсер болуы керек – 60-бет), шабы- лып жатқан халқың бар (жайылып жатқан – 60-бет), қан жусандай егілсе (жосадай болса керек – 67-бет) т.б. өте көп осы сияқты қате жазылған тұстарды көрсетуге болады. Сондықтан кейбір сөздерді не өлең жолдарын дұрыс түсіну не сөздің өзін түсіну қиынға соғады. Мы- салы, еңеке (еңеке кірер – еңкейе не еңсейе болар), шу көрген (дүбір- дүбір шу көрген – жүгірген болса керек) деп қате жазылған жер- лер бар. Мұндай араб жазуынан қазіргі жазуға көшірілгенде кеткен қателер тек «Алдаспанда» емес, эпостық жырлардың әр жылдардағы басылымдарының барлығында да осы күнге дейін орын алып келеді. Мысалы, «Үш ғасыр жырлайды» деген жинақта Шал ақынның бір өлеңінде: Бала пайдакүнем болар, жалшы жауынгер болар деп жазы- лыпты (81-бет). Бұл жерде жәреуке сөзі жауынгер болып мүлде басқа (тіпті керағар) мағына беріп тұр. Жәреуке (р) – «қызмет көрсетуге даяр жағынғыш адам» дегенді білдіретін сөз. «Өз малын өзі бақпай бос қаңғырып, бір кедейді жолдайды пайда көріп» (77-бет) деген өлеңінде Шал ақын бір кедейді жалдайды десе керек. Тіпті Махамбет ақынның өлеңдеріндегі ереуіл ат тіркесі бір басылымда ереулі ат, енді бірінде ерулі ат болып жазылып жүргенін көреміз, сол сияқты
219 (147-бет). Бұқар жыраудың: «Еңсесі биік кең сарай Мортық болар бүлген соң» деген жолдарында бөлген соң деп жазылғанын көреміз (55-бет). Мұндай фактілерді күні бүгінге дейін баспа бетін көріп келе жатқан ХV-ХІХ ғасырлардың мұраларынан топтап («қаптап») жиып алуға болады. Демек, мұндай түсініксіз немесе тұрпаты бейтаныс сөздердің барлығын ескіліктің сарқыншағы екен деп талдай бастауға болмайды. Біздегі – қазақ мәдениетіндегі текстология дегенге аса мән бермейтінімізді біле отырып, ескі мұралар мен заманымызда пайда болып жатқан жазба үлгілердің мәтіндерін жарыққа шығаруда кетіп жатқан жайсыздықтарға (қателіктерге) мейлінше сақ болуға, олар- ды мүмкіндігінше түзете беруге тура келеді. Бұл шаруа – әсіресе біздің осы қарастырып отырған ізденістеріміздің тұсында ерекше байқалғанын, қиынға түскенін ескертеміз. жүктеу/скачать 3,48 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|