Мәдениет және спорт министрлігі Тілдерді дамыту және қоғамдық-саяси жұмыс комитетінің тапсырысы бойынша



Pdf көрінісі
бет121/161
Дата01.12.2022
өлшемі2,1 Mb.
#54173
түріБағдарламасы
1   ...   117   118   119   120   121   122   123   124   ...   161
Байланысты:
Ббк 83. 3 (5 аз) с 94 аза стан Республикасы

Орфографияда. Араб графикасымен жарияланған мәтін- 
дерде қосымшалардың қазақ тіліне тән фонетикалық вари-
анттары кейде еленбейді, нәтижесінде көптік жалғау тек 
-лар түрінде, табыс септік -ны, ілік септік -ның, жатыс -та, 
шығыс -нан түрінде беріледі: оқуны, қазақлар, адамдар, арыз-
дар, мекемелерні. Немесе қатаң дыбысқа аяқталатын сөздерге 


267
- дын, -дың, -дар сияқты ұяңнан басталатын қосымша 
жалғап жазады: хазратдар, қазақдар, халқдың, халықдық т.т.; 
жұрнақтардың да түбірмен үндесуі көбінесе көрсетілмейді: 
айыплан, сабаблы, башлатқан т.б. Бұл белгілермен қатар сөз 
басында қазақша ж дыбысы келетін жерлерде (j) й әрпін жазу: 
йыл, йаш, йазұлады, йахшы, йаман; ш әрпінің орнына ч: барча, 
чақлы, үчүн; с әрпінің орнына ш; түйе башлатқан бір тоғұз, 
іш (іс), кіші (кісі), йаш т.б. жазу дәстүрі сақталады. Бірақ ерек-
ше көрсететін жайт – бұл орфограммалар қатаң сақталмайды, 
сондықтан йер ~ жер, ішіс, бойұнча ~ сайлауынша сияқты 
бір сөздің немесе форманттың қазақша – «түркіше « екі вари-
антта жазылғаны жиі кездеседі. Тек мұнда қазақтарға арналып 
аударылған мәтіндерде қазақ сөздерін қолдану бағыты бой 
көрсеткен. Араб-парсы сөздері түпнұсқа тілдегіше жазылған.
Ал орыс графикасымен берілген ресми құжаттар мәтін- 
дерінде бұл көрсетілген орфографиялық ерекшеліктердің 
бірде-біреуі жоқ, мысалы, қазақ тілінің 1897 жылғы календа-
рында «Көшпелі халықты басқарып тұру турасында» деген 
атпен 1891 жылғы «Степное положениеден» аударылып беріл- 
ген текстің жазуында қазақ тілінің ауызша айтудағы фоне- 
тикалық заңдылықтарын мейлінше сақтау принципі ұста- 
лынған. Соның нәтижесінде ерін үндестігі: ÿйдöн, öзÿкÿн, болуп; 
түбір мен қосымшалардың дыбыс үндестіктері де: кöшпели, 
калықтың жерлери, ағаштар; араб-парсы сөздерінің ауызекі 
сөйлеу тілдегі қазақша қалыптасқан варианта берілуі де: 
қалық; локсат, жа, ақим, иктіар, қисап, адет, ар бир; штрап, 
болус, уез, земленке, аулнай, қандилат, песир, нагрет т.б. орын 
алған. Мұнда орыс сөздерінің жазылуы екі түрлі принципте: 
бірі – жоғарыда айтылған сөйлеу тілінде қалыптасқан түрінше 
жазу, екіншісі – орысша орфограммасын сақтап немесе соған 
мейлінше жақындатып жазу. Мысалы, статья, Внутринних 
дел Министр, военный губернатор, начальник, правление, за-
кон, волостной съезд, волостной управитель, Министерство 
Государственных Имуществ, Общества, чиновник т.б. сөздер 
осы көрсетілген түрінде жазылған.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   117   118   119   120   121   122   123   124   ...   161




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет