Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан

бұзылуы нәтижесінде ет семеді, түктің өсуі нашарлайды, кілегей кдбық- 
та, теріде өр түрлі жаралар т.б. аурулар байқалады.
И .П .Павлов  іліміне  сәйкес  кез  келген  мүше  үш  жақты  нервтік 
бақылауда болады. Оларға өздеріне төн өрекетгерді, қан тамырлары- 
ньщ физиологиялық күйін жөне нөрлену процестерін ретгеп отыра- 
ты н нерв талшықтары эсер етеді.  Мүше  өз қызметін дұрыс атқару 
үшін қажетті мөлшерде қоректік заттармен қамтамасыз  етіліп қана 
қоймай, сол мүшеге жеткізілген қорекгік затгар орынды, тиімді, дүрыс 
пайдаланылуы, ағза дүрыс нөрленуі керек. Бұл процесс нерв жүйесінің 
нөрлендіру қызметінің арқасында атқарылады.
Зертгеулер нөрлік және функционалдық нервтерді бір-бірінен ай- 
қы н шектеуге болмайтынын байқатты. Оның себебі белгілі мөлшер- 
де қозғағыш нервтер де нөрлік эсер көрсетеді. Олар қиылса, немесе 
зақымданса, бұлшық етгегі зат алмасу процесі бұзылып, оның құры- 
лымы өзгереді, мөлшері кішірейеді.
Нөрлік  өсер  сезімтал  нервтерге  де  төн.  Ж ұлынның дорсальдық 
түбіршіктеріне келетін нервтерді қиы п тастағанда,  немесе олар за- 
қымданғанда, теріні жара басып, дене бөлікгерінің нөрленуінде ауытқу- 
лар байқалған. Демек, нөрлік эсер организмнің бүкіл нерв жүйесіне 
төн ортақ қасиет./
10-ТАРАУ
ОРТАЛЫҚ Ж ҮЙКЕ ЖҮЙЕСІ
253-  сүрақ.  Орталық жүйке жүйесі деген не, оның маңызы қандай?
ОЖЖ-сі дегеніміз адам мен омыртқалы жануарлар жүйкесінің 
жұлын мен мидан құралған бөлімі. Ол жеке торшалардың, үлпалар- 
ды ң ,  мүш елердің  қы зм етін  реттеп,  оларды  өзара  үйлестіріп, 
организмнің  біртұтастығын  қамтамасыз  етеді.  ОЖ Ж -сі  ішкі  жөне 
сыртқы өсерлерді қабылдап, оған жауап беру арқылы организмді қор- 
шаған ортаның құбылмалы жағдайларына бейімдейді, жеке мүшелер 
мен бүкіл организмнің күрделі өрекетін басқарып, түрлі физиология- 
лы қ процестердің үйлесімді жүруін қамтамасыз етеді.
254-  сүрақ. Нейрон дегеніміз не, оның қүрылысы қандай?
Нейрон деп жүйке торшасы мен оның өсінділерінің жиынтығын 
айтады. Нейрон жүйке жүйесінің қүрылымдық жөне функционалдық 
негізі болып табылады. Оның құрамында төрт құрылым болады: тор- 
ша тұлғасы-денесі (сома), қысқа өсінділер - дендриттер, ұзын өсінді -  
нейрит, немесе аксон, және аксон ұшы, немесе терминалдар. Нейрон­
ный; аталған бөлікгерінің әрқайсысы өзіне ғана төн қызмет атқарады.
238
Нейрон түлғасы  (сома)  синтез  процесін жүргізеді.  Оның  құра- 
мында ядро, рибосомалар, эндоплазмалық тор жөне басқа қосынды- 
лар болады. Мұнда медиаторлар, торша белокгары жөне басқа ком- 
поненттер түзіледі. Сома нейронның өрекетін, біртүтастығын қамта- 
масыз етеді. Ол зақымданса бүкіл нейрон қызметі бұзылады.
Аксон - тітіркеністі басқа торшаларға - жүйке, ет немесе секреция- 
лык торшаларга, - жеткізеді. Аксон - жүйке торшасының үзын өсіндісі. 
Ол ОЖ Ж -ін шеткі ағзалармен байланыстырады.  Сезімтал  (сенсор- 
лык) нейрондар аксоны тітіркеністі шеткі рецепторлардан ОЖЖ-не 
жеткізеді. Қозғағыш (моторлық) нейрондар аксоны тітіркенісп ОЖЖ- 
нен дене етгеріне жеткізеді. ОЖЖ-сі ішкі ағзалармен де аксон арқылы 
байланысады. Аксонның қызметі тітіркеністі өткізу. Тітіркеніс элекгр 
потенциалының туындауы нөтижесінде пайда болады да, аксон бой- 
ымен сомадан нерв ұшына дейін толқын сипатга таралады. Аяқталар 
жерінде аксон тарамданып, жіндшке тармақтар (терминалдар) түзеді 
де, өрбір терминал өздері жалғасатын торшалармен арнаулы жалғама- 
лар - синапс, құрайды.
Дендритгер - нерв торшасының қысқа өсінділерінің бүтақтана тар- 
мақтануьшың нәтижесінде пайда болады. Олар басқа нейрондар әсерін 
синапс арқьілы қабылдайды. Әрбір нейрон дендриттерімен жүздеген, 
тіпті мындаған аксон терминалдары жалғасады. Әрбір қозған терми­
нал  медиатор бөледі де, дендрит мембранасының өтімділігіне эсер 
етіп, элекгр потенциалын тудырады. Дендритте пайда болған синапс- 
тьгқ потенциал одан өрі сома арқылы аксонның басқа сегменттеріне - 
ұшына беріледі.

жүктеу/скачать 13,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: