Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
| 267-сүрақ. Жүлынның өрлеу жолы, немесе орталыққа тепкіш жолы,
қандай қызмет атқарады және қалай жіктеледі? Орталыққа тепкіш өткізгіш жолдар сыртқы немесе ішкіорта өсерін қабылдайтын рецепторлардан импульстерді мидың әртүрлі қүрылым- дарына жеткізеді. Оларға жіңішке жөне сына тәрізді шоғыр, лате- ральдық және вентральдық жұлын-таламустық жол, дорсальдық жөне вентральдық жұлын-мишық жолы жатады. Жіңішке ж әне сына тәрізді шогырлар (Голл және Бурдах жолы) жұлындық түйіндердің сезімтал нейрондарының өсіңцілері болып та- былады, үлпекгі талшықтардан құралады. Қозу импульсін 60-100 м/сек. ж ы лдам ды қпен өткізеді. Бүл ш оғырдың қ ы сқ а аксондары өз сегменттерінің мотонейрондарымен жөне аралық нейрондарымен си- напстық байланыс түзеді де, ұзын аксондар сопақша миға бағытгала- ды. Жол жөнекей үзын аксондар жүлынның жоғарырақ орналасқан сегменттеріне тармақтар бере отырып, сегментаралық байланыс түзеді. Жіңішке шоеыр талшықтары арқылы дененің артқы бөлікгері мен аяқтардан, ал сына тәрізді шоеыр арқылы- дененің алдыңғы бөліктері мен қолдардан (алдыңғы аяқтардан) келетін импульстер өткізіледі. Аталған шоғырлар талшықтары жұлынды бойлай өз жақтауымен со- пақш а мидағы Голл жөне Бурдах ядроларында аяқталады. Осы жерде олар екінші нейронмен синапс түзеді. Ал, екінші нейрон аксондары осы сопақш а ми деңгейінде айқасып қарсы бетке өтеді де, таламус- тьщ арнаулы ядроларында аяқталады. Осы жердегі үшінші нейрон өсінділері үлкен ми жарты шарлары қыртысының IV- қабатының нейрондарында аяқталады. Жалпы бүл жол арқылы тітіркендірпштер- дің эсер еткен аумағьш, олардың мерзімдік сипаіъш ажыраіуға мүмкін- дік беретін айқы н сигналдар өткізіледі. Латеральдық жүлын-таламус жолы ауырсыну жөне температура- л ы к өсерлерді, ал вентралъдық жүлын-таламус жолы - такгильдік (жанасу) әсерді өткізеді. Кейбір дерекгерге қарағанда бұл жолмен проприо- және висцерорецепторларда туындаған импульстер де өткізіледі. Қозу толқынының өту жылдамдығы 1-30 м /с құрайды. Бұл жолдың бастапқы талшықтары не өздері енген сегментге аяқта- лады, не айқасып, қарсы бетке өтіп, не өздері жұлынға енген жағы- мен бірнеше сегментті бойлай өрлеп, қарсы беттегі нейрондармен жалғасады. Бұл нейрондардан басталған аксондар кору төмпегінде (таламуста) аяқталады. Таламус нейрондарының аксондары үлкен ми жарты шарлары қыртысында аяқталады. Жұлын-таламус жолы арқылы тітіркендіргіштердің сапалық сипаты жайлы ақпарат алынады. Дорсальдық ж үлын-мишық жолын, немесе Ф лексиг шогырын, ж үлы нны ң дорсальдық мүйізінде орналасқан нейрондар аксоны құрайды. Бүл жол талшықтары айқаспай өз беткейімен м иш ы ққа 252 барады, қозу импульсін 110 м /с жылдамдықпен өткізеді. Бұл ж ол мен аяқ - қол еттері мен буын байламдары рецепторларынан тарай- тын импульстер өткізіледі. Вентральдық жулын-мииіық жолы, немесе Говере шогыры, жүлын- ны ң дорсальдық мүйізіндегі нейрондар аксондарынан қүралып, импульстерді 120 м /с жылдамдықпен миш ықтың дененің қарсы беткейіндегі жартысына жеткізеді. Бүл жол сіңірден, тері мен ішкі рецепторлардан тараған импульстерді өткізеді, дене қимылдарын қам- тамасыз етіп, дене кейпін бақылауға мүмкіндік береді. 268-сурақ. Жүлыпның төмендеуиіі, немесе орталықтан тепкіш, жолдары қандай қызмет атқарады және қалай ж іктеледі? Ж ұлынның орталықтан тепкіш өткізгіш жолдары О Ж Ж -нің ж о- ғарғы бөлімдерін жұлынның эффекторлық нейрондарымен байла- ныстырады. Олардың негізгілері - қыртыс-жұлындық (пирамида- лык), рубро-жұлындық, вестибула-жүлындық жөне ретикуло-жұлын- ды қ жолдар болып табылады. жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|