Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі бекіткен Алматы, 2011
жүктеу/скачать 2,02 Mb. Pdf көрінісі
|
| 8.1.2. Ӛлшеуіш шкалалар
Баламаларды салыстыру объектің сипаттамаларын ӛлшеу негізінде ӛтіп жатады. Ӛлшеу – бұл алгоритмдық операция, ол объектінің, процестің, құбылыстың берілген байқалған күйіне сәйкес: сан, нӛмір немесе символ сияқты белгі қояды. Ӛлшеу кезінде ең маңызды мәселе ӛлшеуіш шкаланың типі. Ӛлшеу теориясында 6 негізгі шкалалар типін ажыратады (қуаттың ӛсу ретімен): номиналды, реттік, интервалды, циклдық, қатынастар, абсолютты. Номиналды шкала (атаулар шкаласы, таптасу шкаласы) – бұл кез- келген екі күйі туралы тек айырып тануға болама не болмай ма деген объектілерді қарастыруға мүмкіндік береді. Және түрлі күйлерге сәйкес түрлі белгілер қояды, ал айырып алмайтын күйлерге – бірдей белгілер қоятын ӛлшеу алгоритмдер. 1. Не A = B , не A B . 2. Егер A = B , онда B = A . 3. Егер A = B және B = C , онда A = C . Мұнда = символы эквиваленттік қатынасты белгілейді; егер де А мен В – сандар болса, онда бұл теңдеу белгісі. Кластарды белгілеу үшін шкалада сӛздер, символдар, цифрлер, олардың түрлі комбинациялар (мысалы, түстер шкаласы – қызыл, қызғылт 80 сары, сары және т.б.) пайдаланылады; олардың еру реті маңызды емес ( 8.7- сурет ). Егер біз түске толқын ұзындығын салғастырсақ, онда бұл номиналды шкала болмайды. Онан әрі «квантификатор» ұғымды пайдаланамыз. 8.7-сурет . Эквивалентты номиналды шкалалар Номиналды шкаладағы белгілермен, олар сандық болса да, арифметикалық операцияларды, тек қана олардың сәйкес келуін тексеру операцияларды жүргізуге болмайды. Сәйкес келуін тексеру операциялардың нәтижесімен бірге одан күрделі ӛзгертулерді орындауға болады: сәйкес келудің санын санау, салыстырмалы жиіліктерді есептеу және салыстыру, статистикалық процедураларды орындау және т.б. Мысал . Кейбір эксперименттің басында біз сынаушыларды нӛмерлейміз. Аяғында алынған нәтиже бойынша сынаушыларды реттейміз. Жалпы жағдайда, басындағы нӛмер мен және соңындағы рангпен ешқандай ӛзара байланыс болмайды. Ал үй ішіндегі пәтер нӛмерлерінің шкаласы кейбір заңдылықтарды анықтауға мүмкіндік береді. Мысалы, 80 нӛмерді 40 нӛмерге бӛлу мағынасыз, бірақ, 80-нен 40-ты алсақ біз пәтерлердің ӛзара орналасу туралы қорытынды істей аламыз. Сондықтан, осындай шкаланы номиналдыға да реттікке де жатқызуға болады. Номиналдық шкаланы күшейтсек, біз реттік шкаланы (ординалды, рангтік) аламыз, ол белгілі бір түрмен кластарды салыстыруға, квантификаторлардың ілесу ретін кӛрсетуге мүмкіндік береді. Берілген жағдайда квантификатор — бұл шкаладағы бӛлік. Шкаладағы квантификаторлар сәйкес келуіне байланысты күшті (қарапайым) ретті, әлсіз ретті және жарым-жарты ретті шкалаларды ажыратады. Номиналды шкаланың аксималарына қосымша келесі аксиомалар орындалу қажет: Күшті рет: Әлсіз рет: Жарым-жарты рет: егер A > B , онда B < A ; егер A > B және B > C , онда A > C . A B немесе A B ; егер A B және B C , онда A C . ӛзара салыстырылмайтың қос кластар бар, яғни не A B , не B A . Жарым-жарты ретті шкалалар социологиялық зерттеулерде жиі пайда болады. Мысалы, сатып алушы сұранысты зерттегенде, екі әр текті тауарлардың қайсысы ӛзіне ұнайтынын субъект айталмайды. Реттін қатынасы салыстыратын кластар арасындағы қашықтық туралы ештеме айталмайды ( 8.5-сурет қараңыз). Реттік экспериментал деректерді цифрлермен кӛрсетілсе де, сан ретінде қарастыруға болмайды, олармен 81 амалдар жүргізілмейді. Мысалы, орта мәнің есептеуге, мәнді мәнге немесе коэффициентке бӛлуге жарамайды. жүктеу/скачать 2,02 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|