Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі бекіткен Алматы, 2011
жүктеу/скачать 2,02 Mb. Pdf көрінісі
|
| 8.1.1. Таңдау есебі
ЖИ қолданылатың әдістердің ең ескісі критериалды баға беру, дәрежелеу және кейінгі таңдау әдісі. Ең қарапайым қойылуда бұл әдіс екі баламаны (бинарлы қатынас) салыстыруға ұсынады. Мысалы, 3 < 5, 6 {3,5,6} және т.б. осындай қатынастар Аристотельге дейін белігілі болатын. Біздің жағдайымызда салыстыру бір параметр (критерий) бойынша жүргізіледі. Келесі мысалда одан күрделі жағдайды кӛрсетейік. Берілген: балама А (3,3) = А ( a 1 , a 2 ) және балама В (5,5) = В ( b 1 , b 2 ). Оларды байланыстыратын R қатынасты анықтаңыз, яғни A R В . Егер дәстүрлі кӛзқарасты ұстасақ, онда В > A ӛйткені b 1 > a 1 және b 2 > a 2 . Бірақ, мұндай шешім даусыз емес, себебі а 1 , a 2 , b 1 , b 2 деген не және { а 1 , b 1 } мен { a 2 , b 2 } кӛптіктерде қатал ретті қатынастарды («<», «>») қоюға балама айқын емес. А мен В баламалар мәні «Омаров» және «Оспанов» сәйкес болсын. { а 1 , b 1 } және { a 2 , b 2 } параметрлер – 1 және 2 семестрдегі қанағаттанарлықсыз бағалар саны. Осылардың қайсысы үздік студент? Әрине, А = В — онда екеуі де нашар оқиды. Егер де параметрдің мағынасын «күрделі сызбадағы қателіктер саны» деп санасақ, онда анық А > В ( А В -дан жақсы). Кӛрініп тұрғандай, шешім кӛзқарасқа («ӛлшеудің нолі») және R қатынастың түріне тәуелді. Күрделі жағдай – екіден артық баламаны салыстыру (екі екіден), немесе екіден артық аргументтерді байланыстыратын қатынасты анықтау. Бұл жағдайда R қатынасы тернарды болу мүмкін (мысалы, R – үшбұрыш а , b , с қабырғаларды байланыстырады) немесе n -арлы (отбасы). n саны шекті, есептеулі немесе континуалды болу мүмкін. Мысалы, Сізге «демалыс үшін турбаза таңдауыңыз» керек, мұндағы критерийлер «комфорт деңгейі» және «баға». Егер Сіз таңдау үшін Алатау базалар анықтамалығын пайдалансаңыз, балама кӛптігі шектеулі болады. Егер де «жабайы туризмды» ұнатсаңыз, ал «база» ретінде «кемпинг үшін орындарды» қарастырсаңыз – онда континуалды (яғни [0..1] кесіндіге сәйкес сандар кӛптігі) болады. Шынында, екі түрлі кемпинг арасында ғажап орын әрқашан табуға болады. Және де әрбір кемпингты тым бағалаудың қажеті жоқ, Сізге кездескен қандай болса да, ертең одан күштісі кездесу мүмкін. Кездейсоқ таңдау (кездейсоқ шаманың кейбір үлестіру заңы) – баламалар континуалды кӛптігі үшін әбден есті шешім. Сонымен, критериалды таңдау есебі сипатталады: кӛп ӛлшемді параметрлер кеңістігінің бар болуымен; осы кеңістікте («идеал нүктелер» немесе нүктене беру мүмкін болмаса «дәмелену деңгейлер») қажетті салаларды бейнелеуі мен; таңдалған баламаның қажетті салаға жақындығын анықтайтын ӛлшеммен (таңдау критерийі); шекаралық мәндер жиынтығымен (яғни баламалар шынында да әртүрлі не кӛрсете алатын шекті айырмашылықтар); және де күйлер кеңістігінде ең пайдалы қозғалыс 73 бағытты анықтау үшін қолданылатын математикалық әдістермен ( 8.1-, 8.2-, 8.3-суреттер ). Жоғарыда келтіргенді басқа сӛзбен айтқанда: n тәуелсіз айнымалылардан кейбір функция f ( x 1 , x 2 ,..., х n ) бар. 8.1-кестеде келтірілген шектеулердің біреуі болғанда max { f ( х 1 , x 2 ,…, х n )} табу керек. Немесе min, егер «қашықтау ӛлшемі» берілсе. Мұнда барлық индекстер бүтін сандар 1, 2, 3 ... Осыны кейбір дербес геометриялық мысалдармен екі параметрлер x 1 және x 2 кӛптігінде де кӛрнекті кӛрсетуге болады ( 8.1-, 8.2-, 8.3- суреттер ). жүктеу/скачать 2,02 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|