П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет37/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

1.4.2. Үндесім дауыстылар
1.4.2.1. Үндесім дауыстылардың
фонологиялық сипаты
Дауысты дыбыстар оз бетімен буын құрай 
алатын болғандықтан, олардың үндесім вариант- 
тарын дербес айту оңай. Сондықтан да қазіргі 
қазақ ф онетикасында әрқаш ан дауыстылардың 
үндесім құрамы сөз бөлады. Қазақ тілінде 9 да- 
уысты бар дегенде дауыстылардың үндесім ва- 
рианттарының саны көрсетіледі.
Ендеше, қазақ тіліндегі үндесім дауысты- 
лардың құрамы (саны) белгілі. Енді өлардың 
“әліпби” құрамын табу керек. Ол үшін алдымен 
дауыстылардың үндесім белгілерінің басы ашы-' 
луға тиіс. Қ азақ тілінде дауысты дыбыстардың 
жақ қатысына қатысты (аш ы қ-қы саң) үндесімі 
жоқ. Бұл белгілер.әрі қарай есепке алынбайды. 
Үндесім белгілер тілдің көлденең (ілгері-кейін) 
қалпы мен ерін қатысынан туындайды. Алайда, 
үндесім құбылысын сипаттау үшін фонетикалық


ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ ДЫБЫСТАРЫ
29
атаулар (тіл ортасы, тіл арты, ерін, езу т.б.) жа- 
рамайды. Сондықтан үндесім талдау кезінде тек 
қана үндесім атаулар жүйесін (жуан, жініш ке, 
еріндік, езулікт.б.) пайдалану керек.
Д ауы сты д ы б ы стар д ы ң үндесім кестесі 
үндесім атаулар арқылы ғана түзіледі (9-кесте)
Д А У Ы С -
ТІЛ ӘУЕЗ
Е РІН ӘУЕЗ
ТЫ ЛАР
жуан
жіңішке
езулік
еріидік
А
+
_
+
-
ә
-
+
+
-
ы
+
-
+
-
I
-
+
+
-
ұ
+
-
-
+
Ү
-
+
-
+
0
+
-
-
+
ө
-
+
-
+
Е
-
+
+
-
9 - к е с т е . 
Д ауы сты д ы бы стар ды ң


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет