Республикасы білім жəне ғылым министрлігі ы. Ə. Əміреев, Ж. Ы
жүктеу/скачать 1,16 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- -кесте.
-кесте. Кəсіпорындардың негізгі капиталдарының балансы, мың теңге
-кесте. Өнеркəсіп саласының негізгі капиталдарының толық құнымен бағаланған балансы, мың теңге
Өнеркəсіп саласының жыл ішіндегі негізгі капиталдарының толық құнмен бағаланған балансы келіп түсу көздері бойынша (жаңалары мен басқа мекемелерде пайдалануда болып, біраз тозғаннан кейін ауыстырылғандары) жəне шығу бағыттары бойынша (толық тозғаннан кейінгі жарамсыз болғандары мен басқа мекемелерге пайдалануға түпкілікті берілгендері) жеке көрсетіледі жəне бағана көрсеткіштері: 1+2=5+8 немесе 1+3+4= 6+7+8 жəне 8= 1+3+4-6-7 теңдеулері арқылы сипатталады. Балансты жасау кезінде негізгі капиталдар толық бастапқы құн, қалдық құн жəне қалпына келтіру құндарымен бағаланады. Осыған орай оларды екі түрлі топқа: біріншісі, толық бастапқы немесе қалпына келтіру құндары бойынша; екіншісі, бастапқы немесе тозу құны шегерілгеннен кейінгі қалпына келтіру құндары бойынша топтастыруға болады. Бұл баланста көрсетілген барлық көрсеткіштер бастапқы толық құнмен бағаланған жəне бухгалтерлік есептің арқасында жасалынған. Өнеркəсіп саласының негізгі капиталдарының қалдық құн- мен бағаланған балансының сұлбасы 6.5- кестеде келтірілген: -кесте. Өнеркəсіп саласының негізгі капиталдарының қалдық құнмен бағаланған балансы, мың теңге
Осы берілген баланстағы 1,2,3,4,6 жəне 7 мəліметтері бух- галтерлік есептен алынады, ал 5 жəне 8 бағаналардың көрсет- кіштері жеке есептеледі. Статистикада 5 бағанадағы жыл ішін- дегі тозғандардың мөлшерін анықтау үшін мына формуланы қолданады: Т Б , 100
мұнда, А - негізгі капиталдардың есепті жылғы тозғандарының мөлшері; NА - жылдық амортизация нормасы (мөлшері); (ТБҚ) – негізгі капиталдардың орташа толық бастапқы құны.
Өз кезегінде негізгі капиталдардың орташа толық бастапқы құны тек осында ғана қолданылып қоймай, сонымен бірге басқада көрсеткіштерді есептеу кезінде қолданылады. Сондықтан орта- ша толық бастапқы құнның атқаратын рөлі өте жоғары болып саналады жəне оны есептеу берілген мəліметтер мен уақыт көрсеткіштеріне тығыз байланысты болады. Егер негізгі капиталдардың толық бастапқы құны жылдың бастапқы немесе соңғы мерзімімен берілген болса, онда оның орташа дəрежесін табу үшін осы көрсеткіштердің қосындысын екіге бөлу арқылы, яғни арифметикалық орта шаманың жай түрінің формуласы бойынша есептеледі: ТБI(і +ТБI(і+l , 2 мұнда, ТБҚі – бастапқы мерзімнің басқы немесе соңғы мəні; ТБҚі+1 – келесі мерзімнің басқы немесе соңғы мəні. Егер негізгі капиталдардың толық бастапқы құндары белгілі бір уақыт мерзімімен көрсетілсе, яғни əр айдың (тоқсанның) ба- сына берілсе жəне мезгілдік аралықтарының қашықтығы бірдей мөлшерде берілген болса, онда оның орташа дəрежесін анықтау үшін, мезгілдік (хронологиялық) орташаны қолданамыз. Демек, мына формулалар бойынша есептейміз: n 1 ТБҚ 1 ТБ Қ 2 ТБҚ 3 1 ТБҚ немесе ТБҚ 2 2 n 1 ТБҚ і ТБҚ 2 ТБҚ 2 ТБҚ 3 ТБҚ n1ТБҚ n ТБҚ 2 2 2 . n 1 Осы көрсетілген екі тəсілмен есептелінген орташа мəндері бірдей болады. Мысалы, əр айдың басына қалған негізгі капи- талдардың ТБҚ төмендегідей (млн. теңге); 1/І-24,6; 1/ІІ-28,4; 1/ ІІІ-25,2; 1/ІV-30,8. Осы берілген көрсеткіштерді қолдана оты- рып, орташа тоқсандық толық бастапқы құндарын жоғарыда көрсетілген екі тəсілмен есептейміз: 1 ТБҚ ТБҚ ТБҚ 1 ТБҚ 1 24,6 28, 4 25,2 1 30,8 ТБҚ 2 1 2 3 2 2 2 n 81,3 27,1 млн. теңге. n 1 4 1 3 ТБҚ і ТБҚ 2 ТБҚ2 ТБҚ 3 ТБҚn1ТБҚ n ТБҚ 2 2 2 n 1 24, 6 28 4 28, 4 25, 2 25, 2 30,8 2 2 2 26, 5 26,8 28, 0 81, 3 27,1 млн.теңге. 4 1 3 3 Егер негізгі капиталдардың өндіріске енгізілген немесе шығарылған уақыты туралы мəліметтері белгілі болса, онда олардың орташа құнын анықтау үшін, арифметикалық орташа- ның салмақталған түрінің формуласын қолданамыз жəне ол тө- мендегідей: ∑ТБҚ Т, ∑Т мұнда, Т - уақыт аралықтарының ұзақтығы. Осы айтылғанды іс жүзінде көрсету үшін нақты мысалда көрсетеміз. Ағымдағы жылы кəсіпорынның негізгі капиталда- рында төмендегідей өзгерістер болды: 1 қаңтарда болғаны - 600 млн. теңге, 1 наурызда - 30 млн. теңгеге жаңадан негізгі капиталдар пайдалануға берілді, ал 1 шілдеде - 10 млн. теңгелік капитал істен шығарылды, 1 тамызда - 20 млн. теңгелік жаңа техникалар сатып алынды. Содан кейін жыл аяғына дейін өзгерістер болған жоқ. Орташа жылдық негізгі капиталдардың мөлшерін есептеу керек. ТБҚ = ТБҚ* T = T 600 * 2 + 600 + 30* 4 + 630 - 10* 1 + 620 + 20* 5 = =
2+ 4 + 1 + 5 1200 2520 620 3200 7540 628,3 млн. теңге 12 12 Сонымен кəсіпорынның орташа жылдық негізгі капиталы 628,3 млн. теңгеге тең болды. Кəсіпорындар жыл ішіндегі негізгі капиталдарын күрделі жөндеуден өткізген болса, онда олардың негізгі капиталдарының құны көбейеді, ал керісінше, жыл ішіндегі тозуы, олардың қалдық құнын азайтады. Негізгі капиталдардың балансын жасау үшін шартты мысал келтіреміз: Жыл басындағы негізгі капиталдардың толық қалпына кел- тіру құны 15500 мың теңге болды, соның ішінде қалдық құны 12000 мың теңгені құрады. Жыл ішінде төмендегідей өзгерістер болды: негізгі капиталдардың жаңадан қосылғаны – 660 мың теңге; басқа кəсіпорындардан жалға алғандары, толық құны бойынша – 200 мың теңге, қалдық құны бойынша - 150 мың теңге;ескірген жəне істен шыққан негізгі капиталдар, толық бастапқы құны бойынша - 70 мың теңге, ал қалдық құны бо- йынша – 20 мың теңге; басқа кəсіпорындарға сатқандары, толық құны бойынша – 380 мың теңге, ал қалдық құны бойынша – 290 мың теңгеге, жылдық амортизация жарнасы – 1100 мың теңге болды. Осы берілген мəліметтерді қолдана отырып, негізгі капи- талдардың толық жəне қалдық құндары бойынша баланстың сұлбасын жəне сандық көрсеткіштерін 6.6-кестеде келтіреміз: жүктеу/скачать 1,16 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||